از نفت، آبی گرم نمی‌شود
بسیاری از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان معتقدند در چند سال اخیر حمایت درخوری در امر صادرات از آنها نشده است.
بسیاری از صاحبان شرکت های دانش بنیان معتقدند در چند سال اخیر حمایت درخوری در امر صادرات از آنها نشده است. کافی است سری به یکی از نمایشگاه های داخلی و بین المللی در حوزه تولید بزنید. به طور قطع به این نتیجه می رسید که شرکت های معتبری در کشورهای بزرگ دنیا وجود دارند که می توانند از محصولات شرکت های دانش بنیان ایران استفاده و خریداری کنند، اما هنوز کانال صادراتی استانداردی میان این شرکت ها با همتایان شان در داخل برقرار نشده است. اگر هم تاکنون ارتباطی شکل گرفته، همکاری خارج از کانال های رسمی بوده است. در واقع، تعاملات شرکت های دانش بنیان در امر صادرات با شرکت های خارجی به واسطه رایزن های اقتصادی انجام نمی شود. برهمین اساس صمت در گزارش پیش رو به راهکارهای رفع این چالش به منظور نیل به صادرات غیرنفتی پرداخته است.
نقش آفرینی دلالان به جای رایزن های اقتصادی
باتوجه به اینکه محوریت شعار امسال به دانش بنیان ها اختصاص دارد، انتظار می رود معضلاتی که در زمینه کسب وکار و بازار وجود دارد و تاکنون شرکت های دانش بنیان با آن دست وپنجه نرم می کردند، رفع شود. یکی از این معضلات، شرایط صادرات است که نیازمند همکاری هایی از سوی نهادهای داخلی و دولتی است تا دانش بنیان ها در فضایی فراخ و آزادانه کالا و محصول خود را صادر کنند، همچنین این همکاری می تواند مسیر دسترسی دانش بنیان ها را به فضای آکادمیک و دانشگاه ها یا حتی کنگره های بین المللی هموارتر کند.
گفتنی است، فردی به عنوان رایزن اقتصادی بین ایران و کشورهای دیگر وظیفه دارد که چنین ارتباطی را برقرار کند. این در حالی است که وقتی شرکت های دانش بنیان با دیگر ارتباط دهنده ها همکاری کردند، شاهد برخی کارشکنی ها بوده اند.
به عبارت دیگر، بیشتر این افراد محصول یا کالای یک شرکت دانش بنیان را به قیمتی ارزان خریداری می کنند، اما به نرخ چندبرابری به شرکت خارجی می فروشند.
در نهایت، به جایی رسیده ایم که دلالی تا بطن شرکت های دانش بنیان هم رسوخ کرده و دست روی اقتصاد دانش بنیان گذاشته است.
هدف، توسعه صادرات غیرنفتی است
علی طهاری، مدیر دبیرخانه اجرایی باشگاه شرکت های صادرات دانش بنیان در گفت وگو با صمت گفت: یکی از مهم ترین اهداف اقتصادی کشور، رهایی از صادرات نفتی است که در واقع یکی از برنامه های اصلی وزارت صمت و سازمان توسعه تجارت نیل به این هدف است. اما چند مسئله در این مسیر وجود دارد که می توان به برخی از آنها اشاره کرد: ۱ - پایین بودن تیراژ برخی محصولات صادراتی ۲ - افزون بر آن، پایین بودن پیچیدگی برخی محصولات صادراتی است که موجب مشابه سازی کالاها از سوی همسایگان می شود، برای مثال کشت زعفران در برخی کشورهای همسایه می تواند تهدیدی برای تولید و صادرات زعفران در ایران باشد. یکی از حوزه هایی که دارای پیچیدگی است و موجب حذف رقبا می شود، وجود شرکت های دانش بنیان است. این بخش می تواند در حوزه صادرات غیرنفتی اثرگذار باشد که به ارتقای برند ملی کشور نیز کمک شایانی می کند. باشگاه شرکت های صادرات دانش بنیان در راستای افزایش و توسعه صادرات دانش بنیان شکل گرفته است.
محصولات های تک اولویت دارند
وی ادامه داد: یکی دیگر از اهداف این مجموعه تغییر تصور و نگرش کشورها از میزان و توان صادراتی کشور است. از عواملی که روی برند ملی کشورها اثر می گذارد، توانمند بودن کشور در تولید محصولات های تک و طراحی های به روز است. باتوجه به اینکه ۷ هزار شرکت دانش بنیان وجود دارد، اما تمام این شرکت ها در حال حاضر توان صادراتی ندارند؛ برآوردمان این بوده است که از میان کل شرکت های دانش بنیان ۵ تا ۱۰ درصدشان توان صادراتی دارند و باقی شرکت ها تنها به رفع نیاز داخل در مقیاس های مشخص می پردازند یا ضروری است برنامه های توانمندسازی صادراتی برای شان انجام شود، بنابراین تلاش کردیم که با استفاده از ارزیابی ها و براساس پارامترهای مشخص، به منظور معرفی به نهادهای متولی غربالگری ها انجام شود تا همان ۵ تا ۱۰ درصد شرکت هایی را انتخاب کنیم.
گام به گام برای برند برتر ملی
طهاری بااشاره به روند ارزیابی و شاخص های موردنظر گفت: شاخص ها 3 دسته است که عبارتند از: شاخص های فنی، سازمانی و بازار که این 3 پارامتر و شاخص دارای زیرشاخه های خاص خود است؛ نظیر اینکه چه میزان وابستگی به خارج دارد؟ یا اینکه آیا دارای گواهینامه های محصولی است یا خیر و چند مورد دیگر. در واقع، شرکت ها براساس شاخص های گفته شده ستاره دار می شوند. اگر بتوانیم روی همان شرکت هایی که ظرفیت خوبی برای صادرات دارند، متمرکز شویم، به احتمال بسیار بالا شاهد جهش صادراتی خواهیم بود. به عبارت دقیق تر، اگر بتوانیم تمرکز کشور را روی شرکت های برتر صادراتی قرار بدهیم و گام به گام برند برتر ملی را در اذهان کشورهای مقصد به وجود بیاوریم، شاهد رشد چند برابری در ارزآوری خواهیم بود. باتوجه به اینکه در بسیاری از کشورهای جهان ذهنیت کاملی از توان ایران در تولید کالاها و محصولات مبتنی بر دانش و فناوری از داروهای پیشرفته تا ربات جراح و توربین های تولید برق وجود ندارد، در تلاش هستیم که این تولیدات را به جهان معرفی کنیم. گفتنی است، برای انتخاب شرکت های دانش بنیان از خبرگان هر حوزه مشاوره گرفتیم و سوابق شرکت ها را بررسی و آنها را شناسایی کردیم. گفتنی است، برای دریافت گواهینامه محصولی به منظور فعالیت در بازار کشورها، شرکت ها باید مجوز کشورهای مبدأ را اخذ کنند.
وی درباره اهمیت نوع محصولات تولیدشده از سوی شرکت های دانش بنیان افزود: اینکه تمرکزمان روی چه محصولی باشد، بستگی به بازار هدف دارد. باتوجه به همکاری و همرسانی که با سازمان توسعه تجارت و وزارت خارجه داشتیم، به این امر پرداختیم که کدام کشورها نیازمند چه نوع کالاهایی هستند که کشور ما از عهده آن برمی آید؛ برای مثال در افریقا درخواست ماشین آلات صنعتی و تولیدی بیشتر است. به عبارت روشن تر، نوع محصولی که لازم است برای هر کشور صادر کنیم، متفاوت است.
به گفته طهاری، بازار روسیه فرصت مناسبی است که گستره بسیاری از محصولات دانش بنیان برای صادرات از سوی این کشور درخواست داده شده است. این محصولات در حوزه هایی چون ماشین آلات، تجهیزات پزشکی، داروهای پیشرفته، صنعت پلیمر و تجهیزات آزمایشگاهی قرار دارد که می تواند بازار خوبی را برای کشور در آینده نزدیک به ارمغان بیاورد.
نیاز به ارتقای توان تولید
وی بااشاره به توان ناکافی کشور در مقابل درخواست های صادراتی افزود: مشکل این است که در برخی حوزه ها نیاز به ارتقای توان تولید داریم تا در حوزه صادرات پاسخگو باشد. از آنجایی که به تازگی شناخت کامل تری از بازارهای جهانی پیدا کرده ایم و با درخواست های مختلفی رو به رو شده ایم، این نیاز احساس شده است که توان کافی در تولید انبوه در برخی حوزه ها نداریم. گفتنی است، اقلام تبلیغاتی صادراتی که برای سفارتخانه ها آماده می کنیم، در هر کشور متفاوت است. در این محتواها تلاش می کنیم تا شرکت های دانش بنیان را به نحو مناسب معرفی کنیم تا همرسانی دقیقی به منظور امر صادرات انجام بگیرد.
مدیر دبیرخانه اجرایی باشگاه صادرات دانش بنیان گفت: از میان کشورها، از سوی کشورهای افریقای شمالی و امریکای لاتین درخواست های زیادی برای همکاری در حوزه دانش بنیان و صادرات محصولات دانش بنیان داریم و در تلاش هستیم با کمک وزارت خارجه و سازمان توسعه تجارت ایران، شرکت هایی را معرفی کنیم که توان پاسخگویی داشته باشند. باتوجه به اینکه متاسفانه در ۸ سال گذشته تلاش متمرکزی برای صادرات در کشورهای گفته شده انجام نگرفته، حتی درباره برخی کشورهای حوزه آسه آن که می توانند شرکای خوبی برای ایران باشند، فعالیت درخوری شکل نگرفته است، با این حال با کمک وزارت خارجه و سازمان توسعه تجارت و کارگزاران صادراتی تلاش می کنیم بازارهای جدیدی را برای شرکت های دانش بنیان ایجاد کنیم. حال اینکه چقدر می توان در این عرصه موفق بود؛ احتیاج به تمرکز، زمان و حمایت ویژه دولت از صادرات حوزه دانش بنیان دارد.
بازارسازی، یک اقدام مهم
رضا اسدی فرد، سرپرست مرکز شرکت ها و موسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت وگو با صمت بااشاره به اهمیت بین المللی بودن تولیدات دانش بنیان ها در راستای صادرات انبوه گفت: شرکت های دانش بنیان از همان ابتدا باید محصول خود را با دید بین المللی تولید کنند، این روند در طراحی محصول نیز تاثیرگذار است، زیرا شرکت ها تنها به رسیدن به مرحله فروش فکر می کنند، در حالی که تنها رسیدن کافی نیست. عمده سیاست های حمایتی کنونی این گونه است که شرکت ها را رشد دهیم تا مستقل جلو بروند، اما باید توان شرکت ها را هم در نظر بگیریم که به طورمعمول این طور پیش نمی رویم. به طورمعمول رفتار قبلی شرکت را در نظر نمی گیریم، البته معیارهای مختلفی را استخراج کرده ایم که یکی از مولفه های آن، سابقه رفتار شرکت و نقش آن در حمایت های صادراتی است.
اسدی فر بااشاره به اهمیت بازاریابی تخصصی در حوزه دانش بنیان گفت: بسیاری از بازاریاب ها توجهی به بازارسازی ندارند و اولویت های بازاریابی محصولات های تک را نمی دانند. به عنوان یک رسالت ملی، باید حواس ما به تصویر ملی که از خود نشان می دهیم، باشد، زیرا غیر از صدمه به خود، به هموطنان مان و دیگر کسب وکارهای ملی آسیب می زنیم.
اول استاندارد، بعد صادرات
وی در پاسخ به این سوال که چرا حمایتی از کسب وکارهای داخلی برای ورود به بازارهای خارجی نشده، افزود: حمایت های محدودی در این باره ارائه شده و متاسفانه بیشتر نگاه های کمی بر کیفی غلبه کرده است. از طرفی، حمایت ها برپایه شرکت ها بنا نشده و این ضعف کارکرد ما را نشان می دهد. به اعتقاد من، ریل گذاری حکمرانی دانش بنیان ها در اقتصاد همان اتفاق مهمی است که لزوم درج آن در برنامه های کشور به شدت احساس می شود. در یک دهه گذشته، شرکت های دانش بنیان بسیاری شکل گرفته است که تعدادی از آنها رشد قابل توجهی هم داشته اند، اما چون بخش بزرگی از اقتصاد کشور در دست دولت یا به طورمستقیم تحت تاثیر تصمیمات دولتی است، به همین دلیل در بسیاری از موارد ساختار بازار مصرف به گونه ای است که شرایط برای فعالیت شرکت های دانش بنیان در تنگنا قرار دارد. از طرفی هم، چون در بخش تولید به استانداردهای جدید توجه نمی شود، بازار مناسب خارجی برای ورود شرکت های دانش بنیان به منظور صادرات وجود ندارد. برای مثال، باتوجه به نرخ امروز انرژی در جهان که از بیت المال در کشور تامین می شود، دانش بنیان ها تولیدات ارزنده ای در زمینه کاهش مصرف انرژی تاکنون ارائه داده اند؛ اما چندان مورداستقبال برای بهره گیری انبوه قرار نگرفته است.
راه فرار قانونی را ببندید
اسدی فرد گفت: همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، بخش عمده اقتصاد ما در اختیار شرکت های بزرگ دولتی و خصولتی است، نظیر نهادهای عمومی و صندوق های مختلف که سهم بیشتری در اقتصاد دارند که از اتفاق در این نهادها گره های اقتصادی هم بیشتر است، چرا که در نهادهای خصوصی نظارت راحت تری انجام می شود، اما در شرکت های خصولتی نظارت دقیقی انجام نمی گیرد. در مراکزی که منابع اقتصادی آنها از داخل تامین می شود نظیر سازمان های خصوصی، مشکلات و گره های اقتصادی کمتر از نهادهایی است که وابسته به دولت هستند. برخی سازمان های دولتی یا خصولتی در سال، خریدهای چند ده میلیارد دلاری مواد اولیه یا کالا از خارج کشور انجام می دهند که بسیاری از آنها را می توان در داخل تامین کرد. در حالی که قوانین حمایتی از تولید داخلی و محصولات دانش بنیان ها تدوین و شناخته شده، اما راه های فرار از قانون هم زیاد است که در عمل به خوبی اجرا نمی شود و تاثیری که باید را ندارد، به همین دلیل، تولیدات داخلی هم بازار مناسب خود را پیدا نمی کنند.
سامان بخشی با صادرات
به گفته سرپرست مرکز شرکت ها و موسسات دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال حاضر آماده یک جهش بزرگ در اکوسیستم دانش بنیان هستیم. به لحاظ فنی این اطمینان وجود دارد که ما می توانیم به جای خام فروشی و وابستگی به نفت و تک محصولی بودن که از اتفاق، تحریم هم روی آنها تاثیرات مخرب و مستقیم می گذارد، برنامه ریزی پرسودی درباره کالاهای با ارزش افزوده بالا انجام دهیم و به سوددهی زیادی هم برسیم و چند برابر کالاهای تک محصولی، صادرات داشته باشیم. به عبارت روشن تر، می توانیم با صادرات تولیدات دانش بنیان ها اقتصاد خود را سامان ببخشیم و از تک محصولی بودن بیرون بیاییم. بنابراین، به درج چینش سازکارهایی برای هموارتر کردن مسیر دانش بنیان ها در برنامه هفتم توسعه، توصیه اکید می شود.
همکاری بزرگان با دانش بنیان ها
وی بااشاره به اهمیت درج سازکار همکاری دانش بنیان ها با شرکت های بزرگ تولیدی گفت: این مهم است که شرکت های دانش بنیان بتوانند با شرکت های بزرگ اقتصادی همکاری کنند تا بتوانند وارد چرخه صادرات شوند. در واقع، باید ساز کاری چیده شود که منافع شرکت ها در راستای همکاری با شرکت های دانش بنیان باشد.
می توان نسبت به صادرات خوش بین بود
وی افزود: اگر صنعت ماشین سازی در کشور توسعه بیشتری یابد، آنگاه می توانیم به داشتن یک صنعت پویا و زاینده افتخار و اذعان کنیم که زمینه ساز توسعه و پیشرفت کشور است. در طول ۴۰ سال اخیر، نزدیک به ۴۰۰ میلیارد دلار واردات ماشین آلات در کشور انجام گرفته است که ۹۰ درصد آنها بدون تعرفه بوده اند و با نگاهی به کارنامه این ۴۰ سال اخیر می بینیم که تاثیر موثر و مفیدی هم در صنعت کشور نداشته است، چرا که تنها به اپراتوری پرداخته ایم. در حالی که امروزه باوجود مهندسان پرتلاش و نخبه کشور، صنعت ماشین سازی در کشور بالنده است و صادرات قابل تاملی هم در این عرصه داریم.
سخن پایانی
به گفته کارشناسان و براساس آمارهای موجود، سهم دانش بنیان ها از صادرات کشور کمتر از ۲ درصد است که از بعد اشتغال نیز سهم دانش بنیان ها زیر یک درصد است. البته نباید از یاد برد که سهم اشتغال در تمام دنیا متعلق به شرکت های بزرگ صنعتی است، اما باتوجه به آمار موجود، نقش دانش بنیان ها در اقتصاد ملی مطلوب نیست. یک راه این است که دانش بنیان ها خودشان توسعه یابند که البته این امر مطلوب نیست و راه دیگر، مشارکت با شرکت های بزرگ دیگر است. در واقع، همکاری با شرکت های بزرگ می تواند آنها را به بازارهای جهانی هم برساند. گفتنی است، با بررسی ۵۰۰ شرکت بزرگ در دنیا، متوجه می شویم این شرکت های بزرگ صنعتی با شرکت های نوپا همکاری دارند. شرکت های بزرگ صنعتی بزرگ ما باید سطح همکاری را با این شرکت های کوچک توسعه بدهند.
