جـور دیـگر بایـد دیـد
پژوهش‌ها حاکی از آن است که تابش مداوم و شدید نور در شهرها منجر به آلودگی نوری می‌شود.
پژوهش ها حاکی از آن است که تابش مداوم و شدید نور در شهرها منجر به آلودگی نوری می شود. به گفته کارشناسان، استفاده از رنگ های متنوع در نورپردازی هم ممکن است در صورت استفاده نادرست موجب آلودگی بصری شود که نه تنها چهره زیبایی به اماکن شهری و معابر نمی دهد، بلکه موجب اخلال در روند رشد درختان و حشرات هم می شود. رنگ به عنوان خاصیتی از نور محسوب می شود. آنچه درباره رنگ ها بسیار حائزاهمیت است، اثر روانی آنها و تاثیری است که ترکیبی از رنگ ها در کنار هم بر ذهن بیننده می گذارند. برای مثال، تابش مداوم و شدید نور سفید باعث می شود ساعت بیولوژیکی انسان به هم بریزد و چرخه خواب و بیداری با اخلال روبه رو شود. صمت در این گزارش به بررسی اهمیت کاربرد روشنایی هوشمند در کاهش آلودگی نوری و بصری شهرها با توان دانش بنیان ها پرداخته است.
شب های آلوده به نور
رابطه انسان با محیط آنجایی خود را در قالب بهترین روند ممکن نشان می دهد که چرخه های محیط زیست بدون آسیب پایدار بماند و انسان کوچک ترین خللی در آن به وجود نیاورد. بی شک رسیدن به چنین روندی رویایی است که فقط در کتاب ها می توان آن را یافت، چرا که انسان در طول متمدن شدنش قرن به قرن به محیط زیست خود آسیب زده است و امروزه می توانیم اوجش را در گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی ببینیم. در دنیای امروز، انسان عامل اصلی آلودگی هایی بوده است که آثار زیانبار جبران ناپذیری را به کره زمین وارد کرده است. در تعاریف علمی آلودگی به فرآیندی تلقی می شود که جزئی خارج از اجزای اصلی یک چرخه وارد آن شود. به عبارت روشن تر، اجزای خارجی با ورود به یک اکوسیستم چرخه آن اکوسیستم را بر هم می زنند، برای مثال، ازن گازی سمی است که در صورت تنفس مدام انسان در محیط کشنده خواهد بود و به عنوان یک گاز خارجی و مضر در لایه های پایینی اتمسفر شناخته می شود، اما همین گاز سمی روی سطح زمین (لایه تروپسفر) در جایگاه یک گاز مفید در لایه بالایی اتمسفر (استراتسفر) شناخته می شود و از ورود اشعه های مضر خورشید به زمین
جلوگیری
می کند. امروزه در کنار آلودگی های متعددی که در شهرها جولان می دهند، نظیر آلودگی هوا، صوتی، بصری و ... هم به شهرها اضافه شده است. پژوهش ها حاکی از آن است که برای رسیدن به آسایش بصری در شهرها، مولفه های زیادی دخیل است که می توان به مواردی مانند رفع آلودگی های نمادی، دیداری، نوری و توجه به میزان نور و روشنایی بافت های شهری به ویژه در شب، اشاره کرد که همگی نقش مهم و بسزایی در ارتقای آسایش بصری ایفا می کنند. نورهای مصنوعی و تشعشعات اضافی یکی از دلایل بروز این آلودگی در مناطق شهری است. این نوع از آلودگی به عنوان آلودگی نوری شناخته می شود که افزون بر اخلال در چرخه شبانه روزی چهره نامطلوبی هم در مناطق شهری ایجاد کرده است.
نور اضافی شهر زشت و ناامن
بنا بر یافته های علمی، وقتی نور شب توسط انسان به صورت مصنوعی زیاد شود، افزون بر ایجاد آلودگی بصری، برای جانوران و حشره های شب زی هم آسیب زننده است، در واقع نور اضافی شب، سیستم متابولیسمی حشرات را به هم می زند و تخم ریزی آنها را دچار اختلال می کند. به گفته برخی کارشناسان افزایش نور مصنوعی در محیط زندگی حشرات به نوعی فضا را برای آنها ناامن می کند و باعث می شود که بسیاری از این حشرات شکار شود. حامد میرزا خلیل، فعال آسمان شب و پژوهشگر در گفت وگو با صمت درباره تاثیر آلودگی نوری بر متابولیسم انسان و سایر موجودات گفت: در شرایطی که نور مصنوعی شب از طریق چراغ های نصب شده در محیط زندگی حشرات زیاد شود، روند جفت گیری آنان مختل می شود. بنا بر آمارهای موجود، امنیت کرم شب تاب در دهه های اخیر به نصف کاهش پیدا کرده است؛ نوری که کرم شب تاب برای پیدا کردن جفت و تولیدمثل از خود تولید می کند، از فاصله 14 متری برای جفتش قابل تشخیص است؛ اما وقتی چراغ ها در شب روشن باشد، کرم شب تاب نمی تواند جفت خود را پیدا کند، همچنین حشراتی که در شب به دنبال غذا می گردند، باوجود نورهای مصنوعی تا حد زیادی محیط شان ناامن می شود.
خزان زودرس درختان
وی بااشاره به سلامت درختان و چرخه زیستی آنها با نورپردازی زیاد گفت: نور سفید و نورپردازی های بلندمدت چرخه زیستی درختان را با اختلال مواجه می کند. ممکن است درخت در همان سال ها خشک نشود، اما سیستم ایمنی آن بسیار ضعیف می شود و در نتیجه با یک بیماری و تنش مضاعف واردشده به درخت، از پا در می آید و رنجور می شود، در واقع به شدت آسیب پذیر می شود و نمی تواند تنش های زودگذر را رد کند. به همین دلیل بسیاری از درختان تهران خشک یا رنجور هستند و نمی توانند بسیاری از تنش ها را تحمل کنند و از گرمای شدید تابستان سربلند بیرون بیایند. به همین سبب توانایی کمی در تحمل تنش های تابستانه دارند.
تاثیر نور در ساعات بیولوژیکی انسان
این پژوهشگر درباره تفاوت نور سفید و آبی در ساعت بیولوژیکی موجودات گفت: از آنجایی که هورمون ملاتونین تحت تاثیر مستقیم نور سفید و آبی است، با کوچک ترین تابشی از این نور، ترشح آن با اختلال مواجه و حتی در بسیاری موارد متوقف می شود. گفتنی است، ملاتونین وظیفه کنترل کننده استرس در انسان و ساعت بیولوژیک در تمامی موجودات را برعهده دارد، در واقع، چرخه خواب و بیداری، گرسنگی و دوره های قاعدگی بانوان و میزان متابولیسم آقایان را کنترل می کند. تحقیقات نشان داده است اگر در برخی موارد سیستم بیولوژیکی و متابولیسم بدن ما موجودات استاندارد نیست، کمی از مهم ترین علت های آن، قرار گرفتن در معرض نور سفید به صورت طولانی مدت است. این نور آستانه تحمل انسان را پایین می آورد و قدرت تفکر وی را تضعیف می کند، متاسفانه ایرانی ها از نور سفید زیاد استفاده می کنند. به گفته میرزاخلیل، تابش مداوم و شدید نور سفید باعث می شود درخت به خزان زودرس مبتلا شود که بعد از چند سال رو به ضعف می رود و با یک عامل بیرونی نظیر بادهای شدید، درخت سرنگون می شود و به عمر خود پایان می دهد،زیرا آسیب پذیر شده بودند.
وی بااشاره به دیگر موجودات شب زی در مواجهه طولانی مدت با نور سفید گفت: برخی سوسک های شب زی با دیدن ستارگان و کهکشان ها مسیر خود را پیدا می کنند که تحت تاثیر آلودگی نوری نمی توانند مسیر خود را پیدا کند یا نوعی شب پره وجود دارد که در ۵۰ سال گذشته آمار جمعیت آن به دلیل در معرض قرار گرفتن مداوم در نور سفید کاهش پیدا کرده و تخم ریزی آن در شب دچار اختلال شده است.
میرزاخلیل افزود: برمبنای تحقیقات انجام شده خانه هایی که نزدیک به معابر خیابانی و در معرض نور سفید قرار دارند، علاوه بر اینکه از اجتماع حشرات در محدوده زندگی خود بیشر رنج می برند، در خطر بیماری های مشترک میان حشرات با انسان قرار می گیرند، در واقع افرادی که در این خانه ها زندگی می کنند، بیشتر در معرض این نوع بیماری های التهابی قرار می گیرند.
یک دستاورد با چند کارآیی
امروزه در شهرهای هوشمند، میزان نور یک منطقه را با میزان فعالیت مردم در همان منطقه تنظیم می کنند. این باعث می شود تا روشنایی در جایی که ازدحام جمعیت بیشتر است، افزایش یابد، در عین حال، وقتی سنسورها تشخیص دهند که تعداد افراد یا اتومبیل ها در یک منطقه کمتر است، میزان نور و روشنایی در آن منطقه را کاهش می دهند. کمال یاوریان، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در زمینه تولید روشنایی های معابر با فناوری های نو در گفت وگویی که با صمت داشته است، گفت: عنوان فعالیت این شرکت، روشنایی شهر هوشمند با پوشش ال ای دی است و این فناوری یکی از اولویت های مهم دنیا برای کاهش مصرف انرژی است. از آنجایی که ساعت ۹ تا ۱۲ شب، اوج رفت وآمد در معابر شهری است، نیاز به روشنایی الزامی است؛ اما از این ساعت به بعد تا ساعات اولیه صبح، روشنایی زیادی موردنیاز نیست، به همین دلیل این سیستم نیاز به هوشمندسازی داشت.
وی افزود: این فناوری در راستای کاهش مصرف انرژی و افزایش بازدهی آن در ۲ گام مهم، فناوری روشنایی معابر شهری و جاده ای ایجاد شده است. در گام نخست، امکان سازی کنترل روشنایی چراغ های معابر، جاده ها و اتوبان ها را بااستفاده از گوشی، تبلت و سیستم های نرم افزاری فراهم کرد و در گام دوم، نوعی فناوری برای رفع آلودگی لامپ های نصب شده به کار گرفت که به صورت خودکار عمل کنند.
یاوریان گفت: یکی از مشکلات سخت افزاری در روشنایی معابر، آلودگی چراغ ها است که وقتی در خیابان ها نصب می شوند، پس از ۳ تا ۶ ماه، به علت آلودگی، تا ۳۰ درصد میزان روشنایی آن کاهش می یابد، در واقع این آلودگی باعث کاهش روشنایی و چون در بسیاری از موارد، چراغ ها تمیز نمی شوند، همواره کمتر از میزان معمول، روشنایی از چراغ ساطع می شود؛ به همین دلیل گام دوم این فناوری استفاده از پوشش نانو با قابلیت خودتمیزشوندگی است.
وی در تشریح استفاده از تلفن های هوشمند و سیستم های نرم افزاری افراد در استفاده از روشنایی معابر گفت: برای مثال، اتوبان قزوین تا تهران را در نظر بگیرید که در ساعت ۹ شب که پیک عبور و مرور است، در شرایط فعلی به دلیل کمبود سفرها و برای کاهش مصرف انرژی در حالت خاموش قرار دارد؛ در این شرایط افراد می توانند با تلفن های هوشمند خود و با سیستم اندروید یا از طریق نرم افزارهای ارائه شده با ارسال پیام به مرکز تعیین شده به هر میزان که می خواهند روشنایی معابر را افزایش یا حتی کاهش دهند، در واقع پیامکی به مرکز از سوی مردم ارسال می شود که به معنای افزایش یا کاهش روشنایی معابر موردنظر است.
این کارآفرین بااشاره به تاثیری که فناوری هوشمندسازی معابر بر محیط زیست و سلامت درختان دارد، گفت: این فناوری تاثیر زیادی بر محیط زیست و سلامت درختان دارد و می توان به نوعی به حفظ سلامت گیاهان در شهر پرداخت. نخستین موضوع این است که از ساعت ۱۲ شب تا ۶ صبح می توان روشنایی چراغ ها را به ۳۰ درصد کاهش داد که این امر موجب کاهش ۷۰ درصدی انرژی و بهبود شرایط محیط زیست می شود. دومین نکته، حفظ سلامت درختان در پارک ها و مناطق سبز با تاریکی طبیعی است. درختان باید شب و روز را احساس کنند و اگر تمام شبانه روز چراغ ها روشن باشد، این برای درختان مضر است، چرا که تفاوت شب و روز برای آنها محسوس نیست.
به گفته وی، کاهش نور معابر باعث می شود درختان به اندازه کافی نور و روشنایی از ماه دریافت کنند و این خود به سلامت آنان در شبانه روز کمک می کند.
یاوریان، روشنایی هوشمند داخل ساختمان ها را به عنوان فعالیت کنونی این شرکت دانست و در تشریح آن گفت: یکی از برنامه های آینده ما، روشنایی و هوشمندسازی روشنایی داخل ساختمان ها است، در واقع بعد از اینکه توانستیم این فناوری را در معابر شهری، جاده ها و اتوبان ها پیاده کنیم، اکنون می خواهیم برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان ها به ویژه ساختمان های اداری، این روند را به ثمر برسانیم و هدف ما انبوه سازی این طرح، در تمام مکان های عمومی است.
وی بااشاره به حمایت های انجام گرفته از صاحبان منصب در سازمان های مرتبط با این فناوری اعم از شهرداری ها و وزارت نیرو گفت: تحریم ها و در واقع محدودیت های مالی از جمله موانعی است که باعث شده حمایت چندانی از سوی صاحبان مناصب در وزارت نیرو و شهرداری ها به عمل نیاید، اما از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی حمایت های درخوری را دریافت کرده ایم.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، کنشگران محیط زیست معتقدند با کمک از فناوری های هوشمند می توان از آثار زیانبار آلودگی نوری کاست. کاهش ساعات روشنایی شبانه باعث می شود که تا حدی از مرگ و میر حشرات جلوگیری کرد. ناگفته نماند که این راهکار باید در مکان هایی انجام گیرد که تاثیر جدی بر مسائل اجتماعی نداشته باشند. راهکار دوم، بهره گیری از توان دانش بنیان ها است. ایجاد حسگرهای حرکتی در مکان هایی است که تمام ساعات شب نیازی به نور ندارند؛ همچنین نورپردازی در طول موج های مناسب با نورهای زرد و قرمز هم، دیگر راهکار مهم در حل این معضل است.
