دانش‌بنیان‌ها به‌دنبال نخود سیاه فرستاده می‌شوند
همکاری با خودروسازان بزرگی نظیر ایران‌خودرو و سایپا برای شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه تولید قطعات، تبدیل به رویایی شده است که بیشتر دانش‌بنیان‌ها ناامید از تحقق این برنامه هستند.
همکاری با خودروسازان بزرگی نظیر ایران خودرو و سایپا برای شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه تولید قطعات، تبدیل به رویایی شده است که بیشتر دانش بنیان ها ناامید از تحقق این برنامه هستند. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند به فرض دریافت استانداردهای بین المللی که روندی دشواری به دنبال دارند، شناخته شدن در بازار بدون همکاری با شرکت های بزرگ امری محال است و در نهایت توسعه دانش بنیان ها از مسیر همکاری و تعامل خودروسازان بزرگ می گذرد. صمت در این گزارش به بررسی موانع موجود در بحث همکاری میان شرکت های دانش بنیان و خودروسازان پرداخته است.
روایتی از رویایی دست نیافتنی
اگر خودروسازان قصد توسعه و تنوع در محصول را دارند، بهتر است باتوجه به توانمندی و ارتباط بخش های دانش بنیان با دیگر صنایع، از ظرفیت های نهادهای فناور مانند جهاد دانشگاهی و از دانش سایر صنایع، در راستای ارتقای کیفی تولیدات خود استفاده بیشتری کنند. بسیاری بر این باور هستند؛ اینکه شرکت های دانش بنیان به تنهایی و بدون مشارکت خودروسازان محصول خود را به بازار برسانند، رویایی دست نیافتنی است. در حالی که اگر چنین اتفاقی بیفتد، دیگر نیازی به حمایت نهادی نیست که نام متولی دانش بنیان ها را یدک بکشد. به باور فعالان این حوزه، حمایت درخور، زمانی شکل می گیرد که شرکت های دانش بنیان در ابتدای راه قرار داشته باشند و فعالیت آنها هنوز به مرحله تولید نرسیده باشد.
وقتی توانمند شدید، دست تان را می گیریم
محمدرضا منزوی، رئیس یک شرکت دانش بنیان و فعال در زمینه خودرو در گفت وگو با صمت درباره معضلات همکاری شرکت های خودروسازی بزرگ با دانش بنیان ها گفت: وجود سیستم مافیایی از یک سو و برتری نفع شخصی بر منافع سازمانی از سوی دیگر باعث شده، بیشتر شرکت های دانش بنیان فعال، نقش جدی در بخش های مختلف تولید و ساخت خودرو در کشور نداشته باشند. در این راستا، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم تاکنون حمایت درخوری از دانش بنیان ها نکرده است؛ چندی پیش رایزنی هایی در راستای حمایت از شرکت های دانش بنیان با این مجموعه انجام شد، اما بازخورد دریافت شده حاکی از آن است که دانش بنیان ها حمایت نمی شوند؛ در واقع پاسخ معاونت این بود که شما بروید و فعالیت کنید، وقتی به تولید رسیدید، از شما حمایت می شود، در حالی که بیشتر شرکت های بزرگ خودروسازی برای تولید اجازه فعالیت به شرکت های خود دانش بنیان را نمی دهند. در حقیقت، معاونت علمی در زمینه آشکارسازی فعالیت دانش بنیان ها می تواند نقش جدی داشته باشد. مهم ترین روندی که در این رویداد خوب است ایجاد شود، ارائه معرفینامه هایی به شرکت های دانش بنیان به عنوان تاییدیه محصولات برای اطمینان خودروسازان است. وی افزود: جز بحث حمایت ها، شرکت های دانش بنیان برای توسعه تولیدات شان در بازار نیازمند تبلیغات گسترده هم هستند تا روند بازاریابی با موفقیت طی شود، در نتیجه ارائه ضمانتنامه های تاییدی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یا صندوق نوآوری و شکوفایی می توانند برای همکاری با شرکت های بزرگی چون ایران خودرو یا سایپا بسیار کارساز و پرثمر باشند تا آنکه شرکت بخواهد به صورت مستقل در بازار به فعالیت بپردازد.
جای خالی حمایت
منزوی بااشاره به نقص اصلی روند حمایت از شرکت های دانش بنیان افزود: به طورکل روند حمایت از شرکت های دانش بنیان این گونه است که نهادهایی نظیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی زمانی به حمایت از این شرکت ها می پردازند که تا حد قابل قبولی به مرحله ای از رشد و پیشرفت رسیده اند. به عبارت روشن تر، در مرحله ای که دانش بنیان ها توانسته اند روی پای خود بایستند؛ اما زمانی که شرکت ها بتوانند گلیم شان را از آب بیرون بکشند، نیازی به حمایت نخواهند داشت. شرکت های دانش بنیان نیاز دارند که در جهش اولیه در فرآیند تولید از حمایت ها برخوردار باشند.
راه دانش بنیان شدن از مسیر خودروسازها می گذرد
این فعال در عرصه دانش بنیان ها گفت: بیشتر شرکت ها از ماهیت دانش بنیانی برخوردار هستند و به طورمعمول توان مالی بالایی ندارند. وی افزود: دستیابی به شرط درج شده برای همکاری با خودروسازان بزرگ و رساندن محصول به بازار، به این معنا است که آنقدر از توان مالی برخوردار باشند که بتوانند محصول خود را به تولید انبوه و بازار برسانند، از سوی دیگر پیش از آنکه یک محصول به بازار برسد، باید موردتست و ارزیابی قرار بگیرد. این در حالی است که در عمل، رساندن به مرحله تست و آزمایش استانداردهای جهانی یک قطعه برای شرکت های دانش بنیان مقدور نیست. در این فرآیند قطعاتی که قرار است ساخته شود، به ویژه قطعات ایمنی به طورحتم باید از سوی استانداردهای بین المللی موردتایید قرار بگیرند که این روند هزینه زیادی را می طلبد و فقط از توان شرکت های بزرگ خودروسازی در کشور برمی آید، نه شرکت های کوچک دانش بنیانی، بنابراین راه دانش بنیان شدن و توسعه شرکت ها از مسیر همکاری و تعال خودروسازها می گذرد؛ در اصل دانش بنیان هایی که در حوزه خودرو فعالیت می کنند، چاره ای جز همکاری با شرکت های بزرگ خودروسازی ندارند. منزوی ادامه داد: از آنجایی که شرکت های بزرگ خودروسازی نظیر ایران خودرو و سایپا توانایی پرداخت هزینه های انجام تست های بین المللی را دارند و از طرفی هم برگشت هزینه برای آنها به راحتی انجام می گیرد، بنابراین راهی جز این نمی ماند که شرکت های دانش بنیان برای دریافت استانداردهای جهانی با این شرکت ها همکاری کنند. دانش بنیان هایی هم که می خواهند به صورت مستقل فعالیت کنند، باید به صورت شخصی هزینه استانداردها را بدهند، حالا اگر این اتفاق هم بیفتد، چون شناخته شده نیستند، باز در بازار به مشکل برمی خورند.
آفتی به نام کارشناسان زیرمیزی بگیر
وی افزود: همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، اینکه همکاری با شرکت های بزرگ خودروسازی در اکوسیستم دانش بنیان ها رخ نمی دهد، به مسئله همکاری سازمانی و نفع شخصی بر می گردد. بیشتر کارشناسان در شرکت های بزرگ خودروسازی به طورمعمول نفع شخصی خود را در نظر می گیرند تا اینکه بخواهند در قالب یک سیستم و نظام مند عمل کنند.
کارشناسی در شرکت های خودروسازی بزرگ به گونه ای است که همواره راه را برای ورود شرکت های دانش بنیان بسته است و گاهی ارائه تاییدیه ها بستگی به میزان زیرمیزی هایی دارد که صاحبان شرکت های دانش بنیان به کارشناسان مربوطه می دهند، در واقع منافع شخصی به منافع سازمانی ارجحیت دارند و برخی کارشناسان دل شان به حال منافع سازمان نمی سوزد. وی افزود: به قدری در مسیر ساخت قطعه از سوی دانش بنیان ها سنگ اندازی وجود دارد که اجازه فعالیت داده نمی شود و همین امر موجب شده دانش بنیان ها انگیزه کافی برای ادامه فعالیت نداشته باشند.
گردهمایی، سد مافیا را نمی شکند
منزوی بااشاره به برگزاری نمایشگاه خودروهای آینده و نقش این نوع از گردهمایی ها در روند همکاری این 2 اکوسیستم گفت: واقعیت ماجرا این است که برگزاری نمایشگاه های این چنینی تاثیر چندانی برای توسعه فعالیت دانش بنیان ها نخواهد داشت، چرا که مدل فعالیت خودروسازها انحصاری است و حالت مافیایی و باندبازی دارند. باوجود اینکه برخی صاحبان شرکت های دانش بنیان موفق به ساخت قطعات استاندارد شده اند، به گونه ای که از سوی معاونت علمی تاییدیه و گواهی محصول هم دارند، اما متاسفانه هنوز نتوانسته اند با خودروسازان بزرگ به همکاری بپردازند و تولیدات انبوه داشته باشند.
معضل اصلی در نبود زبان مشترک است
در ادامه شهریار زینی، مدیر گروه خودرویی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بااشاره به موارد یادشده و معضلات دانش بنیان های فعال در زمینه ساخت خودرو گفت: وجود مافیای خودروسازان را نه تایید و نه رد می کنم. اما به این امر هم توجه کنیم که بستر و درگاه استانداردی برای ارتباط بین خودروسازان و شرکت های دانش بنیان وجود دارد، اما فقدان اصلی در نبود زبان مشترک است. به عبارت روشن تر، ظرفیت و توانایی لازم برای رایزنی با خودروسازان و معامله شرکت های دانش بنیان وجود ندارد. زینی ضمن بیان این مطلب افزود: شرکت های بزرگ خودروسازی، خواهان ارائه تضامین از سوی دانش بنیان ها هستند، این در حالی است که چند جوان نخبه با سرمایه محدود نمی توانند به شکل انفرادی به بازارسازی گسترده بپردازند؛ اما از طرفی هم باتوجه به بالا بودن حجم سفارش ها و میزان رقم پولی که جابه جا می شود، شرکت های بزرگ خودروسازی اعتماد می کنند و این اعتماد از ضمانتنامه های نهادهای متولی نظیر معاونت علمی و فناوری عبور می کند. وی افزود: بنابراین ارتباط شرکت های دانش بنیان با خودروسازان، نیازمند واسطه های فناوری است تا بیایند با آنها ارتباط برقرار کنند. ما تلاش کردیم در شرکت سایپا یک مرکز نوآوری ایجاد کنیم که پایگاهی برای شرکت های دانش بنیان توانمند باشد و آنها بدانند جایگاهی وجود دارد که می توانند ایده ها و تولیدات شان را به نمایش بگذارند و به راحتی با خودروسازان ارتباط بگیرند و رفته رفته مراحل تجاری سازی را طی کنند. در کنار این، معاونت علمی هم حمایت های لازم این شرکت ها را اعمال می کند، اما واقعیت را بپذیریم که نمی توان پذیرای تمام شرکت ها شد، چرا که منابع محدود است؛ اما باتوجه به اولویت ها و محورهایی که تعیین شده، در تلاش هستیم تا این روند را به شکلی گسترده انجام دهیم.
در هر شرایطی باید حمایت شوند
به گفته زینی، پیش از اینکه بخواهیم به حل معضل مافیا در صنعت خودروسازی بپردازیم، باید مسیر گفتمان با شرکت بزرگ خودروسازی را هموار کنیم تا به تدوین یک مدل همکاری بینجامد. در این شرایط است که همکاری میان این 2 اکوسیستم برای ایجاد زیست بوم بزرگ تر حاصل خواهد شد. به اعتقاد من، نیاز اصلاح بسترهای حمایتی در این مسیر به شدت احساس می شود، یعنی باوجود اینکه مدل درست گفتمانی هم تدوین شود، اگر بسته های حمایتی وجود نداشته باشد، باز به سر منزل مقصود نمی رسیم.
واسطه های فناوری، سفیر توسعه
وی در ادامه گفت: روالی که در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا وجود دارد، این است که شرکت های بزرگ خودروساز با تمامی شرکت دانش بنیان وارد مذاکره نمی شوند. به عبارت دیگر، گفتمان ها از طریق واسطه ها انجام می شود. این واسطه ها در دسته بندی های مشخص، فرآیند گفتمان را ترتیب می دهند و نمایندگان طرفین اعم از خودروسازان و دانش بنیان ها با کمک واسطه های گفته شده وارد تعامل می شوند.
تعاملی مشترک در قالب یک رویداد
وی بااشاره به اهداف رویداد خودروهای آینده که قرار است ۲۵ و ۲۶ مهر با همکاری شرکت خودروسازی سایپا انجام شود، گفت: از اهداف مهم این رویداد، ایجاد بستری برای همکاری میان فعالان قدیمی و جدید زیست بوم خودرو و صنعت خودرو است. خواهان این هستیم که کل سیستم را درگیر صنعت کنیم و بازیگران اصلی این حوزه را ؛ چه در زمینه خودروهای برقی و چه در بخش طراحی و تولید خودروهای هیبریدی برای تعاملات مشترک گرد یکدیگر درآوریم، بنابراین تلاش کردیم بازیگران اصلی اکوسیستم خودروسازی اعم از شرکت های دانش بنیان در کنار یک گروه خودروسازی بزرگ نظیر سایپا قرار بگیرد.
می توانیم خود را به دنیا برسانیم
وی افزود: قرار است در این رویداد بحث استفاده از فناوری های نوین مطرح شود. دومین هدفی که مدنظر قرار دادیم، بررسی چالش ها و مشکلات صنعت خودرو برقی است. باوجود اینکه صنعت خودروی برقی در کشورمان نوپا است، اما شرکت های دانش بنیان توانمندی بالایی در این عرصه دارند. در حال حاضر در حوزه خودروهای برقی فاصله ای که با دنیا داریم، قابل جبران است و اگر یک سیاست گذاری درست در این حوزه اتفاق بیفتد، به نظر می رسد، می توانیم این خلأ را پر کنیم و در سطح دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم. وی ادامه داد: هدف سوم که در این رویداد مدنظر قرار دادیم، رفع نیازهای نوآورانه مرکز فناوری سایپا است. مرکز نوآوری سایپا در تلاش برای خلق ایده و تولید در زمینه خودروهای برقی و خودروهای متصل است؛ بنابراین فراخوانی منتشر شد که در راستای رفع نیازهای موجود از سوی شرکت های دانش بنیان سراسر کشور باشد. زینی گفت: چهارمین هدف ما ارائه توانمندی شرکت های دانش بنیان است؛ به هر حال باتوجه به اینکه امسال، سال دانش بنیان است، واقعیت امر این است که هیچ بستری را که حاصل یک محیط جدید باشد، نداریم و با این رویداد فرصت و فضایی را در اختیار شرکت قرار می دهیم که ورود کنند و توانمندی خود را ارائه بدهند. ارائه توانمندی در 2 بخش است که در یک بخش به دانش بنیان ها محصولات خود را در قالب نمایشگاه عرضه می کنند و بخش دیگر جلساتی در قالب ارائه توانمندی ها است. وی افزود: شکی در این نیست که شرکت های دانش بنیان باید با خودروسازان بزرگ در ارتباط و همکاری باشند، اما همان گونه که گفته شد این ارتباط، ادبیات خود را دارد. این مورد هم جزو موضوعاتی است که قصد داریم در این رویداد توجه ویژه تری به آنها کنیم. به طور قطع این فرآیند با برگزاری یک یا چند رویداد حل نمی شود و فرآیندی زمانبر است.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، حمایت تمام قد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای ارائه ضمانتنامه ها، بی شک می تواند سدی در مقابل منافع شخصی کارشناسان زیرمیزی بگیر در شرکت های بزرگ خودروسازی باشد، در واقع اگر روند نظارت پیش از رسیدن به کارشناسان مربوطه انجام شود، دیگر نیازی نیست که صاحبان شرکت ها با کارشناسانی که نگاه توسعه محور ندارند، روبه رو شوند و به طورقطع نظر شخصی می تواند در این روند کمرنگ می شود.
