مهاجرت تحصیلی، مهاجرت کاری یا حتی تن دادن به پناهندگی، انواع راه‌های کوچ کردن افراد از کشورهای خود برای داشتن زندگی بهتر است. زندگی بهتر همان هدف یا حتی شعاری است که افراد به‌ویژه مردم جهان سوم، به‌عنوان دلیل اصلی تمایل خود به مهاجرت عنوان می‌کنند، بنابراین تمامی راه‌های اصلی و فرعی مهاجرت کردن، در نهایت باید به خوشبختی منتهی شود، اما شکست برخی افراد و بازگشت آنها به مملکت خود، همچنان بخشی از تصویر مهاجرت را تیره نگه داشته است، از این‌رو می‌توان گفت حتی اگر فردی بتواند از خانواده، محل زندگی و تمام ریشه‌هایی که به آنها تعلق‌خاطر دارد، رها شود، باز هیچ تضمینی برای به‌دست آوردن خوشبختی وجود ندارد. بخش زیادی از مردم معتقدند مهاجرت برای افراد جوان که هنوز در راه زندگی تازه‌نفس هستند، راحت‌تر از سایرین است. آنها بر این باورند که جوانان، اشتیاق، انگیزه و فرصت بیشتری برای بنا کردن ریشه‌های زندگی خود در کشوری دور از خاک خود را دارند، از این‌رو بخش زیادی از جمعیت مهاجران را جوانانی تشکیل می‌دهند که از طریق مهاجرت تحصیلی، تلاش کردند تا قدم اول تغییر مسیر زندگی خود را بردارند. مهاجرت تحصیلی و دریافت پذیرش‌نامه از دانشگاه‌های معتبر جهانی، روشی قطعی‌تر و باثبات‌تر برای اقدام به مهاجرت است، بنابراین سالانه شاهد خیل عظیمی از تقاضای دانشجویان برای دریافت پذیرش از دانشگاه‌های معتبر کشورهای توسعه‌یافته هستیم. صمت در این گزارش، به بررسی مهاجرت تحصیلی دانشجویان بین‌المللی و شرایط کشورهای پذیرنده این دانشجویان پرداخته است.

مهاجرپذیرترین کشورها

در بین ۱۵ کشور محبوب جهان برای دانشجویان، نام‌های آشنایی به‌چشم می‌خورد. طبق تحقیقات پروژه اطلس در سال ۲۰۲۰، امریکا با دارا بودن بیش از یک میلیون دانشجوی بین‌المللی در سراسر دانشگاه‌های خود، رتبه نخست را در این جدول دارد. ایالات‌متحده‌امریکا با بیش از یک میلیون و ۷۵ هزار دانشجوی بین‌المللی، ثابت کرده مقصد اصلی و محبوب افراد در جهان برای تحصیل است، اما باوجود ارقام بالای اعلام‌شده، دانشجویان بین‌المللی در امریکا تنها ۵.۵ درصد از تمام جمعیت دانشجویان این کشور را تشکیل می‌دهند. علاقه دانشجویان به تحصیل در دانشگاه‌های امریکا، تنها برای دیروز و امروز نیست و دهه‌ها است ایالات‌متحده به‌عنوان محبوب‌ترین مقصد تحصیلی در جهان سلطنت می‌کند. در دانشگاه‌های امریکا، از تمامی ملیت‌ها می‌توانید مهاجر و دانشجو ببینید، اما دانشجویان کشورهای کره‌جنوبی، هند و چین بیشترین افراد متقاضی تحصیل در این کشور هستند. در رتبه دوم فهرست کشورهایی که بیشترین دانشجوی بین‌المللی را دارند، بریتانیا با بیش از ۵۵۰ هزار دانشجو ایستاده است. دانشجویان بین‌المللی ۲۲.۳ درصد جمعیت دانشجویان بریتانیا را تشکیل می‌دهند و چین، امریکا و هند به‌ترتیب ۳ کشور نخست متقاضی برای تحصیل در این کشور هستند. کانادا و چین به‌ترتیب با دارا بودن بیش از ۵۰۳ هزار و ۴۹۰ هزار دانشجوی بین‌المللی، در جایگاه‌های سوم و چهارم جهان ایستاده‌اند. آمار و ارقام ارائه‌ ‎ شده، از تحقیقات و پژوهش‌ها در سال ۲۰۲۰ به‌دست آمده است. از آنجایی که موج درخواست برای اپلای و تحصیل در کشورهای خارجی در چند سال اخیر، باوجود شیوع ویروس کرونا رشد صعودی داشته، به‌نظر می‌رسد این اعداد، درحال‌حاضر، بیشتر باشند. آلمان یکی دیگر از کشورهایی است که موج مهاجرت و اشتیاق به تحصیل در این کشور طی سال‌های اخیر افزایش داشته است. آلمان در جایگاه هشتم پذیرش دانشجوی بین‌المللی ایستاده و نزدیک ۱۲ درصد از جمعیت دانشجویان دانشگاه‌های این کشور، از ملیت‌های دیگر هستند. چین، هند، سوریه، ایران و به‌طور کلی کشورهای خاورمیانه بیشترین رغبت را برای ورود به دانشگاه‌های کشور آلمان دارند.

سرمایه‌های بادآورده

در دهه‌های گذشته، هرچه تقاضا برای مهاجرت افراد به کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و امریکایی بیشتر شد، دولتمردان این کشورها، شرایط را برای ورود متقاضیان سخت‌تر کردند. ماراتن سنگینی میان دانشجویان برای دریافت پذیرش از دانشگاه‌های معتبر دولتی کشورهای اروپایی و امریکایی شکل گرفت و به‌همین منظور، شاهد تغییرات زیادی طی چند سال اخیر در روند پذیرش‌ها و همچنین قوانین مهاجرت افراد به کشورها بودیم. یکی از مهم‌ترین این تغییرات، کاهش سهمیه‌های دانشگاه‌های دولتی کشورهای اروپایی و سوق دادن دانشجویان به ثبت‌نام در دانشگاه‌های خصوصی با هزینه‌های بسیار بالا بود. این اتفاق را به‌طور واضح در دانشگاه‌های کشور ایتالیا شاهد بودیم. ایتالیا همواره به‌عنوان یکی از کشورهای مهاجرپذیر با فرهنگی خونگرم شناخته می‌شود. این کشور به نسبت سایر کشورهای اروپایی، هزینه زندگی کمتری را می‌طلبد و دانشگاه‌های آن، به‌سهولت بیشتری دانشجویان بین‌المللی را می‌پذیرند، بنابراین همواره درخواست‌های زیادی به‌سمت دانشگاه‌های دولتی ایتالیا برای تحصیل ارسال می‌شوند.

در سال‌های اخیر، تغییراتی جدی در روند پذیرش دانشگاه‌های این کشور شکل گرفت و آن محدود شدن برنامه‌های درسی دانشگاه‌های دولتی برای دانشجویان بین‌المللی بود. بیشتر ترم‌های درسی ارائه‌شده برای دانشجویانی که متقاضی تحصیل در این کشور هستند، برای دانشگاه‌های خصوصی و آزاد است و هر ترم تحصیلی (با مدت زمان ۳ ماه) در این نوع دانشگاه‌ها، هزینه‌ای میان ۱۰ الی ۲۰ هزار یورو را می‌طلبد.

رقم شهریه برای هر رشته و مقطع تحصیلی، متفاوت است و هنر، جزو گران‌ترین رشته‌ها در این کشور محسوب می‌شود. این شرایط در حالی است که برای تحصیل در دانشگاه‌های دولتی کشور ایتالیا، باید هزینه‌ای حدود یک‌دهم دانشگاه‌های خصوصی را بپردازید.

کرونا و تغییر سیاست‌های آموزشی

با انداختن نیم‌نگاهی به سایت‌های دانشگاه‌های بین‌المللی معتبر و پرمتقاضی اروپایی مانند دانشگاه هنر فلورانس ایتالیا یا دانشگاه هنر برمن آلمان و مقایسه آنها با سایر دانشگاه‌های خصوصی، تغییرات ایجادشده در چند سال گذشته را خواهیم دید، نه‌تنها باز شدن درهای دانشگاه‌های خصوصی به روی متقاضیان تحصیل در کشورهای اروپایی، بلکه برقراری ترم‌های درسی در کشورهایی که تا پیش از این تقاضای چندانی برای تحصیل در این کشورها وجود نداشت، از دیگر تغییرات مهم به‌شمار می‌رود، همچنین برگزاری دوره‌های آنلاین با اعطای مدارک معتبر بین‌المللی نیز از دیگر اتفاقات رخ‌داده، طی چند سال اخیر است، اما این دوره‌ها با تقاضای چندان زیادی به‌ویژه از سوی دانشجویان آسیایی مواجه نشدند. مهم‌ترین دلیل آن هم، آنلاین بودن این دوره‌ها بود. افراد به‌طور معمول قصد دارند تا از طریق پذیرش دانشگاه، بتوانند در کشور موردنظر حضور داشته و دنبال فرصت شغلی یا ساختن پایه‌های زندگی جدید باشند، بنابراین صرف هزینه برای دوره‌های آنلاین، جذابیت زیادی برای آنها نداشت. شاید بتوان گفت شیوع ویروس کرونا، قرنطینه‌های پی‌درپی و همچنین شکل‌گیری برخی مشکلات اقتصادی، کشورهای اروپایی را بر این داشت تا سختگیرانه‌تر، مهاجران را قبول کنند و دانشجویان را به‌سوی دانشگاه‌های خصوصی بفرستند. بدیهی است، هر دانشجوی بین‌المللی، می‌تواند منبع درآمد مناسبی برای دانشگاه‌ها باشد، همچنین این دانشجویان حاضر هستند کارهای پاره‌وقت یا مشاغلی با کمترین حقوق را برای شروع بپذیرند، بنابراین دانشجویان بین‌المللی، بیشتر نیروی کار ارزان برای کشور مقصد نیز محسوب می‌شوند.

تغییر ویزای تحصیلی به ویزای کاری

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، بسیاری از افراد، تحصیل در کشورهای مقصد را به‌عنوان قدم نخست مهاجرت در نظر می‌گیرند، به‌همین دلیل، برای دانشجویان مهم است که کدام کشورها برای آنها مجوز کار پس از تحصیل را صادر می‌کنند. بیشتر کشورها به دانشجویان بین‌المللی فرصتی حدود ۳ ماهه تا نهایت ۲ ساله را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند تا بتوانند شغل مناسبی پیدا کنند، پس از آن، ویزای دانشجویان، به ویزای کاری تغییر می‌یابد. کره‌جنوبی، از جمله کشورهایی است که به دانشجویان هیچ فرصتی برای جست‌وجوی کار نمی‌دهد و دانشجویان باید در زمان تحصیل خود، کار پیدا کنند. در بین تمام کشورها، استرالیا به‌عنوان کشوری که فرصت‌های زیادی را برای دانشجویان بین‌المللی فراهم می‌کند، شناخته می‌شود. این کشور در صدر لیست ایجاد شغل برای دانشجویان بین‌المللی ایستاده است و در این حوزه، کشوری به نسبت امن و محبوب برای دانشجویان به‌شمار می‌رود.

به‌گزارش statista.com نیوزیلند، بریتانیا و امریکا به‌ترتیب جایگاه‌های دوم تا چهارم وجود کار برای دانشجویان بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌اند. در چند سال اخیر، حجم درخواست‌ها برای تحصیل در کشورهای اروپایی شیب صعودی چشمگیری داشته و همین موضوع سبب شده فرصت شغلی موجود در این کشور و میزان پذیرش دانشجویان بین‌المللی در جایگاه‌های شغلی مناسب، از دغدغه‌های اصلی متقاضیان باشد.

فرصت‌های شغلی برای مهاجران

بحث کار برای دانشجویان خارجی، تقسیم به ۲ بخش می‌شود: کار هنگام تحصیل و کار پس از اتمام تحصیل. پس از اتمام تحصیل، براساس مولفه‌هایی مانند فرهنگ و ظرفیت‌های اقتصادی، فرصت‌های شغلی برای افراد متفاوت است، همچنین نمی‌توان نادیده گرفت که ملیت دانشجویان خارجی همواره در پذیرش آنها برای فرصت‌های شغلی حائزاهمیت است. این یک واقعیت است که برای برخی ملیت‌ها، کار مناسب، سخت‌تر از سایر ملیت‌ها در کشورهای اروپایی پیدا می‌شود. هرچه کشور اصلی افراد، بیشتر درگیر جنگ و ناامنی‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی باشد، احتمال آنکه در بدو ورود به کشور دوم بتوانند شغل مناسب پیدا کنند، کمتر است. در سال‌های اخیر با شکل‌گیری جنگ‌ها و ناامنی‌های مختلف در منطقه خاورمیانه، مهاجرت از این کشورها بیشتر شده است. کارفرمایان اروپایی به افرادی مانند مهاجران سوری، به دید افراد نخبه یا متخصص نگاه نمی‌کنند، به‌همین دلیل، این دست از مهاجران باید سال‌ها تلاش کنند تا بتوانند شایستگی خود را برای مشاغل موردنظر خود ثابت کنند.

نژادپرستی و نگاه از بالا به پایین، یکی از مشکلاتی است که برخی دانشجویان بین‌المللی و مهاجران، طی تحقیقات مختلف به آن اذعان داشته‌اند. «خارجی بودن» پسوندی است که هیچ‌گاه از پیشانی مهاجران برداشته نمی‌شود و هرچه کشور دوم، فرهنگی خشک‌تر و نژادپرستانه‌تر داشته باشد، زندگی در آنجا برای افراد سخت‌تر است. این فرهنگ به‌طور مستقیم بر روند کاریابی افراد تاثیرگذار است. بعضی از شرکت‌ها، محدودیت‌های جدی برای بکارگیری نیروهای بین‌المللی دارند و در ساختار سازمانی خود، افراد را پیش از پذیرش، از فیلترهای سنگین رد می‌کنند. بدیهی است، دانشجویان پس از اتمام تحصیل خود، شانسی برای راهیابی به این شرکت‌ها ندارند، بنابراین انتخاب کشوری که کمترین مقاومت را در پذیرش نیروی بین‌المللی داشته باشد، از مهم‌ترین اقدامات است.

شرایط کار دانشجویی

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، برای دانشجویان مهاجر، کار هنگام تحصیل اهمیت دارد. بیشتر کشورها به دانشجویان اجازه کار هنگام تحصیل می‌دهند، هرچند مدت زمان کار مجاز برای دانشجویان، بسته به مقطع تحصیلی آنها مختلف و محدود است. برخی کشورها برای دانشجویان دوره کارشناسی، ۲۰ ساعت کار در هفته را مجاز می‌دانند و برای دانشجویان کارشناسی‌ارشد این مدت زمان را به ۳۰ ساعت رسانده‌اند. اعداد عنوان‌شده برای دانشجویان بین‌المللی است که از کشورهای خارج از اتحادیه اروپا، وارد کشورهای اروپایی برای تحصیل شده‌اند، اما برخی کشورها مانند آلمان تفاوت چندانی برای مدت زمان کار میان مقطع‌های مختلف تحصیلی قائل نیست و اجازه کار دانشجویی در این کشور برای دانشجویان ایرانی و دیگر اعضای کشورهای غیراتحادیه اروپا، شامل ۱۲۰ روز کار تمام‌وقت یا به‌عبارتی روزی ۸ ساعت کار است. ناظر کتابخانه، دستیار آموزشی و نیروی کار برای برخی کارهای اداری، از جمله فرصت‌های شغلی درون‌دانشگاهی است که می‌تواند در اختیار دانشجویان، هنگام دوران تحصیل قرار گیرد و مشغول به کار در دانشگاه شوند. برای مشاغل پاره‌وقت خارج از دانشگاه هم برای دانشجویان بین‌المللی، می‌توان به شغل‌هایی مانند صندوقدار، متصدی رستوران، پیک و... اشاره کرد. در سال ۲۰۲۱، حداقل حقوق در اتحادیه اروپا نزدیک به ۱۰ یورو در هر ساعت بود و هر دانشجوی بین‌المللی می‌توانست با انجام کار هنگام تحصیل خود، میزانی حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ یورو به‌طور ماهانه درآمد داشته باشد. در پایان نیز، شایان ذکر است چون شغل اصلی دانشجویان تحصیل است، لازم نیست برای درآمدهای کارهای پاره‌وقت خود مالیات بپردازند.

سخن پایانی

به‌گزارش worldpopulationreview.com در سال ۲۰۲۰، ۱۰ کشوری که در جهان بیشترین مهاجر را داشتند، به‌ترتیب هند (۱۸ میلیون نفر)، مکزیک، روسیه، چین، سوریه (۹ میلیون نفر)، بنگلادش، پاکستان، اوکراین، فیلیپین و افغانستان بودند. بخش زیادی از این کشورها در حوزه آسیا قرار دارند و میل به زندگی بهتر، مردم این کشورها را به‌سمت اروپا و امریکا رهسپار کرده است. نمی‌توان گفت تمام مهاجران با موفقیت توانستند زندگی شیرینی برای خود بسازند، همچنین نمی‌توان گفت مهاجرت رویای پوچی است که در سر جوان‌ها افتاده و تنها برای آنها زیان به‌همراه دارد. با افزایش مهاجرت در تمامی نقاط مختلف جهان، شکل‌گیری شرکت‌های چندملیتی افزایش یافته و فرهنگ‌ها بیشتر به‌سمت مهمان‌نوازی و پذیرایی از مهاجران سوق پیدا کرده‌اند، اما نباید بخش تاریک پیامدهای منفی مهاجرت مانند افزایش جرم را نیز از خاطر برد. به‌دلیل وجهه‌های مثبت و منفی متعدد مهاجرت، هنوز نمی‌توان به‌طور قطعی بله یا خیر به این پدیده مهم اقتصادی- اجتماعی گفت؛ اما آنچه مبرهن است، نیاز انسان‌ها است که افراد را مجبور به باز کردن هر دری می‌کند.