برخی معتقدند نگاهی کلی به اعمال سختدلانه طالبان، این جمله را که «طالبان تغییر کرده» بی‌معنی می‌کند. هنوز کشتار دختران دانش‌آموز در دشت برچی فراموش نشده است. هنوز عکس کودکان خونین در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست می‌شود. کافی است نگاهی به این عکس‌ها بیندازیم تا از صمیم قلب برای مردم افغانستان، به‌ویژه زنان و کودکان نگران شویم. طی چند روز گذشته هم وحیدالله هاشمی یکی از مقامات ارشد طالبان در پاسخ به رسانه‌ها درباره نقش زنان در افغانستان تاکید کرد: «علمای ما تصمیم خواهند گرفت که آیا دختران اجازه دارند به مدرسه بروند یا خیر». برخی کارشناسان معتقدند این روزها بیش از هر چیز باید داغدار زنان و کودکان افغانستانی باشیم؛ همان‌هایی که در ۲۰ سال گذشته تلاشی قابل‌تقدیر برای احقاق حقوق خود ترتیب داده بودند؛ همان‌هایی که جزو تنها مظاهر اصلاح در کشور و دولتی غرق در فساد بودند؛ همان‌هایی که ماندند و امروز قربانیان اصلی این جنگ هستند.

دموکراسی نیم‌بند، به نتیجه نرسید

برای بررسی شرایط زنان در افغانستان طی سال‌های اخیر با نادر موسوی، مدیر مدرسه فرهنگ، خانه کودکان آفتاب و مدیر نشر آمو گفت‌وگو کرده‌ایم. موسوی که خود از اتباع افغانستانی ساکن ایران است، در گفت‌وگو با صمتتاکید کرد: در دورانی که کمونیست‌ها در افغانستان حضور و به‌نوعی قدرت را در اختیار داشتند، بستری برای رشد و ارتقای آزادی‌های زنان فراهم شد. در آن سال‌ها زنان را در موقعیت‌های کاری گوناگون مشاهده می‌کردیم. در ادامه و در طول سال‌هایی که مجاهدین اداره امور این کشور را بر عهده گرفتند نیز جایگاه زنان تا حدودی حفظ شد؛ هرچند که این آزادی‌ها بسیار محدود شد؛ اما در دوران سلطه طالبان بر این کشور، شاهد منزوی شدن زنان در بستر جامعه بوده‌ایم.

بهبود وضعیت زنان

پس از سقوط طالبان، دموکراسی نیم‌بندی در کشور افغانستان شکل گرفت و به‌دنبال آن شاهد پیشرفت در حوزه‌های مختلفی بوده‌ایم؛ ازجمله آنکه بهبود قابل‌توجهی در شرایط زنان و کودکان حاصل شد. در این سال‌ها دوباره زنان فرصتی برای ازسرگیری فعالیت‌های اجتماعی یافتند و کانون‌هایی با محوریت زنان و نویسندگی، ادبیات و... شروع به کار کردند. در این سال‌ها حضور زنان در عرصه‌های مختلف علمی، سیاسی و... پررنگ شد و حتی فرصتی برای حضور زنان افغانستانی در ارتش هم پدید آمد. حضور زنان در میادین ورزشی، موسیقی و... تقویت شد و نکته جالب آنکه زنان با اعتقادات مذهبی مختلف در این مکان‌ها گرد هم می‌آمدند و کنار هم فعالیت می‌کردند.

موسوی افزود: در این دوران شرایط حضور زنان در دانشگاه‌ها نیز تسهیل شد؛ تا جایی که در سال‌های اخیر زنان سهم حدود ۴۵ درصدی از دانشجویان افغانستان را به خود اختصاص دادند. همین موضوع حکایت از ارتقای روحیه امیدواری در بین زنان و تلاش برای اعتلای جایگاه اجتماعی آنان داشت.

توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که این رشد در فاصله کوتاهی نسبت به دورانی که زنان حتی حق تحصیلات اولیه را نداشتند به‌دست آمد.این فعال اجتماعی اظهار کرد: در طول سال‌های اخیر مدارس متعددی در افغانستان تاسیس شدند و به این ترتیب بستر مناسبی برای آموزش زنان و کودکان در این کشور مهیا شد. بسیاری از افغانستانی‌هایی که در ایران آموزش دیده بودند به کشور بازگشتند و برای بهبود شرایط افغانستان در تلاش بودند. آنان با تجربه آموزشی خود در ایران، سعی داشتند زمینه ترقی کودکان را در کشور خودشان فراهم کنند. این تلاش‌ها بسیار نتیجه‌بخش بود تا جایی که حتی شاهد حضور دانش‌آموزان افغانستانی در مسابقات علمی جهان بوده‌ایم.

خط بطلان بر تلاش‌ها

وی افزود: باتوجه به بهبود شرایط اجتماعی در سال‌های اخیر شاهد ظهور نویسندگان و شاعران بسیاری در افغانستان بودیم. انجمن‌های متعددی با حضور زنان تشکیل شد که همگی به‌دنبال پررنگ کردن حضور زنان در اجتماع بودند و امکان حضور زنان در فعالیت‌های دولتی، در حوزه‌های مختلفی فراهم شد، این در حالی است که نقش زنان در دوره حکومت طالبان بر کشور و همچنان در دوره‌ای که مجاهدین قدرت را در این کشور، در دست داشتند، معنی نداشت.

وی با اشاره به رشد فعالیت رسانه‌ها طی ۲۰ سال اخیر در افغانستان گفت: در طول این سال‌ها شبکه‌های تلویزیونی مختلف و روزنامه‌های متعددی فعالیت خود را در کشور ما آغاز کردند. نکته جالب آنکه اغلب فعالان رسانه‌ای، زنان بودند.مدیر نشر آمو ادامه داد: قدرت گرفتن دوباره طالبان، خط بطلان بر تمام تلاش‌هایی است که در طول این ۲۰ سال انجام شده است. موسوی تاکید کرد: ماهیت طالبان در طول این سال‌ها هیچ تغییری نکرده است. این گروه فعالیت خود را با انتحار و کشتار آغاز کرده است. حال از آنها چه انتظاری دارید؟ چرا در مواردی این گمان می‌رود که این گروه که فعالیت خود را با چنین اقدامات سخت‌دلانه‌ای آغاز کرده، با گرفتن قدرت، متحول خواهد شد.

طالبان تهدیدی برای جوامع بین‌الملل

این فعال اجتماعی در تاکید بر سخنان خود اظهار کرد: در طول هفته‌های اخیر نیز شاهد انتشار فیلم‌های مختلفی از اعمال خشونت‌بار طالبان در مناطق مختلف بوده‌ایم. در واقع تمام دستاوردهایی که به آنها اشاره شد، از بین رفته‌اند. بدون تردید این پایان کار نیست و باید منتظر ادامه این روند بود.

موسوی در پاسخ به سوالی مبنی بر دلایل بی‌تفاوتی جامعه جهانی نسبت به قدرت گرفتن طالبان گفت: در حال ‌حاضر بسیاری از کشورها همچنان با چالش‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا روبه‌رو هستند. علاوه بر این باتوجه به شرایط این‌طور گمان می‌رود که توافقی میان برخی کشورها ازجمله امریکا با طالبان انجام شده و عملا طی معامله‌ای پشت پرده، افغانستان را به این گروه واگذار کرده‌اند. در اثبات دخالت امریکا در قدرت گرفتن طالبان همین بس که زلمی خلیل‌زاد، نماینده افغان‌تبار وزارت امور خارجه امریکا در امور صلح، افکار قومیتی دارد.

نگاهی به دلایل قدرت گرفتن طالبان

موسوی در ادامه عملکرد نادرست فعالان سیاسی افغانستان را از دیگر دلایل قدرت گرفتن مجدد طالبان در این کشور عنوان کرد و افزود: در طول ۲۰ سال گذشته نمایندگان قومی و مذهبی از فرصت پیش‌‌آمده برای تحکیم پایه‌های دموکراسی در افغانستان بهره نگرفتند. همین نبود وحدت، جامعه جهانی را نسبت به بهبود شرایط افغانستان مأیوس کرد. در واقع نه‌تنها از این فرصت به‌درستی بهره گرفته نشد، بلکه دولتمردان هر روز بیش از قبل در مسیر چپاول ثروت‌های کشور گام برداشتند.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر وظایف جامعه جهانی نسبت به اقدامات طالبان گفت: طالبان گروهی نیستند که فعالیت خود را در افغانستان پایان دهند و این باید به‌منزله هشداری باشد برای جامعه جهانی. آتشی که در افغانستان زبانه کشیده، ممکن است کم‌کم تمام منطقه را در بر گیرد و در ادامه نیز جامعه جهانی ناچار خواهد شد با هزینه چندین برابری در قبال اقدامات و خسارات ناشی از عملکرد این گروه ورود کند.

سخن پایانی...

جامعه زنان افغانستان در طول سال‌های گذشته توانسته باوجود تمام محدودیت‌ها در مسیر بهبود شرایط گام بردارد و جایگاه زنان را در جامعه ارتقا بخشد. حال برخی کارشناسان معتقدند باوجود قدرت گرفتن دوباره طالبان در این کشور، تلاش‌ها و دستاوردهای حاصله در حوزه زنان با تهدیدی جدی روبه‌رو شده ‌است. هرچند باید کمی منتظر ماند و روزهای بعد و فردای این تغییر را دید، با این همه سکوت جامعه جهانی نسبت به این شرایط بی‌نتیجه نخواهد بود. بدون تردید آتش در خاک افغانستان خاموش نمی‌شود و جامعه جهانی در آینده نزدیک تاوان سکوت خود را پرداخت خواهد کرد.