مرزهای مشترک ایران با کشورهایی مانند عراق، افغانستان و... هزینه‌های لجستیک را کاهش داده و صادرات به این کشورها صرفه‌اقتصادی بیشتری برای تولیدکنندگان فعال صنایع خرد و متوسط دارد.

صنایع چرم، کیف، کفش، پوشاک و... می‌توانند برای بازار حدود ۴۰۰ میلیونی کشورهای منطقه برنامه‌ریزی کنند. البته حضور در این بازارها به‌راحتی نخواهد بود، زیرا کشورهایی مانند چین و ترکیه از رقبای اصلی در این بازارها به‌شمار می‌روند. این دو کشور با فعالیت گسترده در حوزه صنایع خرد ارزان‌قیمت (چین) و با ارزش‌افزوده بالا (ترکیه) سعی در افزایش سهم خود در این منطقه دارند.

افغانستان دومین بازار کفش ایرانی

شرایط همسایه شرقی ایران درحال‌حاضر بی‌ثبات بوده؛ از این‌رو وضعیت صادرات را به این کشور با چالش روبه‌رو کرده است. سال‌هاست افغان‌ها با حضور در ایران در برخی از صنایع از جمله کیف فعالیت خود را به‌طور گسترده آغاز کرده‌اند. صنف سراجان این موضوع را به‌عنوان یک چالش برای کشور می‌داند، زیرا بازار تولیدکنندگان داخلی را در کشور کوچک کرده‌اند. فعالیت گسترده افغان‌ها در تولید کیف با نرخ پایین (زیرا برخی از کارگران افغان از سوی کارفرمایان ایرانی بیمه نمی‌شوند و بیشتر به‌شکل زیرپله‌ای فعالیت دارند.) بازار داخل و افغانستان را از تولیدکننده ایرانی گرفته است. از سوی دیگر، به‌دلیل وضعیت معیشتی این کشور بازرگانان افغان بیشتر به‌دنبال کالاهای ارزان‌قیمت هستند؛ از این‌رو محصولات چرمی در این بازار جایگاهی ندارند. عنوان می‌شود افغانستان دومین بازار صنعت کفش ایران پس از عراق در حوزه صندل و کفش‌های ارزان‌قیمت است اما با تثبیت وضعیت سیاسی این کشور می‌تواند نخستین بازار صادراتی کفش ایران باشد.

شرایط ناپایدار و توقف صادرات

عبدالمجید چینی‌ساز، دبیر اجرایی اتحادیه صادرکنندگان کفش‌های ماشینی استان قم درباره وضعیت بازار افغانستان برای تولیدکنندگان صنایع خرد به صمت گفت: یکی از بازارهای صادراتی تولیدکنندگان صنایع کوچک کشورهای همسایه از جمله افغانستان است و تولیدکنندگان زیادی در استان قم به این کشور صادرات داشتند. او افزود: افغانستان یکی از بازارهای صندل ایرانی بوده و مرکز آن در استان قم است. تولیدکنندگان کفش زیادی از این استان به بازار افغانستان صادرات داشتند.

چینی‌ساز ادامه داد: اگر حکومت مرکزی در این کشور شکل بگیرد و به‌لحاظ سیاسی مذاکرات بین دو کشور انجام شود، مسیر صادرات کفش ایرانی به این کشور دوباره باز خواهد شد. در حال‌حاضر مدتی است به‌دلیل شرایط ناپایدار موجود در افغانستان صادرات کفش به این کشور متوقف شده است. وی اضافه کرد: توقف صادرات فقط محدود به کفش نبوده و فعلا صادرات هر محصولی به افغانستان تعطیل است.

این تولیدکننده کفش با بیان اینکه بیش از یک ماه است مرزهای ایران و افغانستان برای صادرات با چالش مواجه شده، گفت: به‌دلیل نبود حکومت مرکزی، امنیت لازم برای ارسال محصول به این کشور وجود ندارد و کامیون‌های حمل بار مورد دستبرد دزدان قرار می‌گیرد.

چینی‌ساز ادامه صادرات به افغانستان را منوط به تثبیت حکومت در این کشور دانست و گفت: مذاکرات برای تداوم ارتباطات بین دو کشور و صادرات لازمه از سرگیری همکاری بین ایران و افغانستان است.دبیر اجرایی اتحادیه صادرکنندگان کفش‌های ماشینی استان قم در ادامه سخنان خود، عنوان کرد: در حال‌حاضر بازار کفش ایران نخست عراق است و افغانستان در جایگاه بعدی قرار دارد که با مذاکره می‌تواند حجم صادرات را به این کشور افزایش داد؛ علاوه‌بر اینکه باید در حوزه اینکه صادرات بر پایه دلار باشد یا ریال تجدیدنظر شود، زیرا در حالی که صادرات ما به این کشور براساس ریال است تولیدکننده باید این ریال را در بازار آزاد به دلار تبدیل کرده و به بانک مرکزی تحویل دهد. این امر مشکلات بسیاری برای تولیدکنندگان صنایع خرد کشور ایجاد کرده است.

بازاری کوچک اما مهم

در ادامه محمد عرب، عضو هیات‌مدیره جامعه صنعت کفش درباره بازار کفش ایران در افغانستان به صمت گفت: با توجه به شرایط ناپایداری که این کشور دارد، نمی‌توان درباره وضعیت صادرات کفش به این کشور صحبت کرد. درحال‌حاضر فروشگاه‌ها در این کشور وضعیت عادی ندارند و تعطیل هستند؛ از این‌رو درخواستی برای خرید کفش ندارند. وی درباره حجم صادرات کفش به این کشور عنوان کرد: بازار افغانستان در مقابل بازار عراق برای محصولات ایرانی از جمله کفش کوچک‌تر است اما برای تولیدکننده مشتری مهم است. برای روشن ماندن چراغ تولید، هر بازار تقاضایی هرچند کوچک دارای اهمیت است و نباید آن را به رقیب واگذار کرد. عضو هیات‌مدیره جامعه صنعت کفش در پایان تداوم صادرات به بازارهای کوچک همسایه را برای صنعت کفش مهم ارزیابی کرده و بر حفظ آن تاکید کرد.

کاهش سهم تولیدکنندگان ایرانی

مهدی عبدالهی، نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران هم درباره وضعیت صادرات کفش به بازار افغانستان به صمت گفت: تولیدکنندگان ایرانی بازار خوبی در افغانستان داشتند. بازرگانان افغان کالای ایرانی را خوب می‌خریدند و در پرداخت هزینه‌ها خوش‌حساب بودند. وی افزود: در حال‌حاضر حدود ۳ ماه است که ارسال کالا به این کشور از سوی ایران متوقف شده، زیرا بانک مرکزی این کشور برای ساماندهی به وضعیت صادرات و واردات این کشور عنوان کرده بود که مبادلات کالا انجام نشود. او ادامه داد: در راستای ساماندهی موردنظر قرار بود صرافی‌های این کشور و بازرگانان زیرپوشش یک اتحادیه یا انجمن فعالیت داشته باشند که رصد فعالیت آنها از سوی بانک مرکزی راحت‌تر انجام شود. در ادامه این موضوع شیوع ویروس کرونا و مشکلات آن فعالیت‌ها را محدود کرد اما با آرامشی که به‌طور موقت در بازار این کشور برقرار شد، تولیدکنندگان پاکستانی به بازار افغانستان نفوذ کردند.

نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران در ادامه سخنان خود یادآور شد: با نفوذ پاکستان به بازار افغانستان سهم محصولات ایرانی کاهش یافت. در کنار پاکستان، چین هم به‌دنبال افزایش سهم خود در بازار کشورهای خاورمیانه از جمله کشورهای همسایه ایران مانند افغانستان و عراق است.

عبدالهی افزود: با توجه به کیفیت، کفش‌های پاکستانی ارزان‌تر بوده و افغان‌ها که به‌دنبال محصولات ارزان‌قیمت هستند به سوی کالاهای پاکستانی متمایل شده‌اند. از این‌رو سهم فعالان کفش ایرانی در بازار افغانستان در امسال کمتر شده است. او گفت: زمانی که تولیدکنندگان کفش ایرانی فعال‌تر از این امروز در بازار این کشور بودن به‌دلیل هم‌زبان بودن ما و آنها برای خرید محصولات ایرانی روی نرخ بسیار زیاد چانه‌زنی می‌کردند تا قیمت‌ها را به حداقل برسانند. البته آنها به‌دنبال کفش باکیفیت اما با نرخ پایین هستند، زیرا سطح درآمد مردم بسیار پایین است.

افزایش نرخ دلار و صادرات

نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران در ادامه با اشاره به وضعیت هرات و سقوط این شهر به‌دست طالبان، گفت: بازرگانان برای جلوگیری از دستبرد کالاها از سوی سارقان از طرف‌های ایرانی خواستند فعلا ارسال کفش به افغانستان متوقف شود. آنها معتقدند با روی کار آمدن طالبان ممکن است صادرات به این کشور رونق بگیرد و سهم تولیدکنندگان ایرانی در این بازار بیشتر می‌شود.

عبدالهی با بیان اینکه برای صادرات کفش به این کشور سفرهای زیادی داشته، گفت: اقبال به محصولات ایرانی در بازار افغانستان زیاد است و با افزایش نرخ دلار شرایط به نفع تولیدکننده ایرانی برای صادر خواهد بود.

بازار صندل ایرانی

این فعال صنعت کفش در پاسخ به این پرسش که آیا ایران صادرات کفش‌های دست‌دوز و چرمی هم به افغانستان دارد یا خیر، گفت: افغانستان دومین بازار کفش‌های ایرانی است اما به‌دلیل وضعیت معیشت آنها، کفش‌های چرمی جایگاهی در زندگی فعلی آنها ندارد. فضای این کشور مانند شهرهای جنوب‌شرقی ایران همچون زابل، سیستان‌وبلوچستان، زاهدان و... بوده و براساس نوع پوشش بیشتر صندل‌های طرح عربی بازار دارد.

نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران ادامه داد: افغان‌ها برای کفش‌های چرمی هزینه نمی‌کنند و حتی پیش‌تر محمداشرف غنی که برای آیین تحلیف رئیس‌جمهوری سیزدهم به ایران سفر کرده بود، کفش چرم مصنوعی به پا داشت.

عبدالهی درباره آینده صادرات کفش ایرانی به افغانستان اظهار امیدواری کرد و گفت: پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نزدیک صادرات کفش با حجم بالاتر انجام شود و حتی حجم صادرات بیشتر از عراق باشد، زیرا درحال‌حاضر بازار عراق بازار نخست کفش ایرانی است.

بازار بکر و تولیدکننده ایرانی

نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران در پاسخ به این پرسش که آیا چنین ظرفیتی در افغانستان وجود دارد با توجه به اینکه آنها خواهان کفش چرمی نیستند، گفت: همزمان دو نمایشگاه کفش در عراق و افغانستان برگزار شد که تولیدکنندگان ایرانی در هر دو شرکت داشتند و اتفاقا حضور کفاشان ایرانی در نمایشگاه افغانستان پررنگ‌تر بود با وجود اینکه بازار اول کفش ایرانی، عراق است.

عبدالهی درباره دلیل این امر عنوان کرد: بازار عراق حالت انحصاری دارد و چند تولیدکننده بزرگ آن را در اختیار دارند. اما بازار شرق کشور، بکرتر است و اجازه فعالیت بیشتری به تولیدکنندگان کوچک می‌دهد. علاوه‌بر اینکه بازار عراق از سوی ترکیه و سوریه هم تغذیه می‌شود و قدرت رقابت در این بازار سخت‌تر است.با توجه به اینکه بازار افغانستان خواهان صندل‌های ایرانی است به‌نظر می‌رسد به‌لحاظ درآمد بازار پردرآمدی برای تولیدکنندگان نباشد. این مسئول صنفی درباره این مسئله گفت: ممکن است در ظاهر بازار کم‌درآمدی باشد اما تفاوت آن با بازار عراق این است که اگر بازرگانی مبادرت به واردات مثلا کفش ایرانی کند و فروش خوبی داشته باشد، افراد دیگر هم تشویق شده و برای خرید سفارش می‌دهند. بارها اتفاق افتاده که حجم سفارشات تولیدکننده ایرانی به این شکل افزایش پیدا کرده است. این رویه را در بازار عراق شاهد نیستیم. عبدالهی یادآور شد: این موضوع می‌تواند به گسترش بازار ما در این کشور کمک کند و فقط نیاز به برنامه‌ریزی منسجم با هدف‌گذاری درست دارد.

فعالیت افغان‌ها در تولید

نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران درباره صادرات کیف نیز گفت: درحال‌حاضر ایران فقط صادرات پای‌پوش با زیره PU و چرم مصنوعی دارد. اما در حوزه کیف خود افغان‌ها با حضور در صنف سراجان و در دست گرفتن بازار کیف حتی کشور در این حوزه خبره شده‌اند؛ از این‌رو آنها می‌توانند خود تولیدکننده کیف و شاید صادرکننده آن باشند.

او ادامه داد: افغان‌ها در واحدهای تولیدی کفش استان قم نیز حضور دارند و این فعالیت آنها بیشتر خانوادگی بوده و همراه با مرد خانواده، همسر و فرزندان هم کار می‌کنند. حتی فعالیت آنها در برخی کارخانه‌ها شبانه‌روزی بوده و علاوه‌بر فعالیت در خط تولید، نگهبانی کارخانه را نیز برعهده دارند. وی عنوان کرد: فعالیت آنها در حوزه تولید براساس تعداد جفت کفش‌هایی است که تولید کرده و دستمزد دریافت می‌کنند.

عبدالهی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه همکاری ایران و افغانستان در حوزه صادرات به‌نفع هر دو کشور است، گفت: صادرات تولیدکنندگان ایرانی به بازار افغانستان بسیار راحت‌تر از بازار عراق است. عراق سختگیری‌های خاص خود را دارد که ارسال و تحویل بار را زمان‌بر کرده است اما این امر برای بازار افغانستان صادق نیست. ارسال و تحویل بار از ایران تا افغانستان حداکثر ۳۶ ساعت است اما این زمان برای بازار عراق حداقل ۵ روز خواهد بود حتی برای کالاهای حساس و فاسدشدنی. نایب‌رئیس اتحادیه کفش‌های ماشینی و لاستیکی تهران در پایان گفت: افغانستان بازار خوبی برای ایران است اما به شرط اینکه حکومت مرکزی مستقر شود زیرا با شرایط بی‌ثبات فعلی بازرگانان از ترس سرقت حاضر به خرید نیستند.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش افغانستان بازار بکری برای تولیدکنندگان ایرانی به‌ویژه در صنایع خرد و متوسط به‌شمار می‌رود اما به شرط اینکه امنیت در این کشور برقرار شود و حکومت مرکزی بتواند مناسبات سیاسی و بین‌المللی با همسایگان خود داشته باشد. درحال‌حاضر چند ماه است صادرات کالای ایرانی به افغانستان متوقف شده، زیرا به گفته فعالان این حوزه محموله‌ها امنیت نداشته و مورد دستبرد سارقان قرار می‌گیرد. حال باید منتظر بود و دید این کشور چه زمانی دارای حکومت مرکزی شده و ارتباطات تجاری آن با همسایگان از جمله ایران چگونه خواهد بود. از سوی دیگر، حضور تولیدکنندگان پاکستانی و البته چینی یکی از تهدیدهای جدی برای ایران بوده و فعالیت آنها سهم ایران را کاهش داده است.