صنعت خودروسازی ایران که رکن دوم اقتصاد ملی و یکی از موثرترین بخش‌ها در حرکت به سمت توسعه اقتصادی و از جمله بخش‌های زیربنایی اقتصادی کشور است، به‌صورت مستقیم فرآیند توسعه را تحت ‌تاثیر قرار می‌دهد و از عوامل مهم توسعه کسب‌وکار و اقتصاد کشور است.

بنابراین تحقیق و پژوهش در طراحی و تولید محصولات جدید در شرکت‌های خودروساز داخلی (سواری و تجاری) نقش مهمی در خودکفایی در تولید قطعه و محصول و ارتقای کیفی تولید ملی دارد. طبق آمار و ارقام موجود، بخش تولید کشور «به‌ویژه صنعت خودروسازی» تاثیر بسزایی در اشتغالزایی، فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی دارد و به این سبب توجه به ایجاد زیرساخت‌های پژوهش در صنایع خودروسازی کشور از اولویت خاصی برخوردار است.

امروزه مشتریان خودروهای تولید داخل، خواستار توسعه محصولات، افزایش کیفیت و توان رقابتی تولیدات داخلی با مشابه خارجی هستند اما باید در نظر داشت که صنایع داخلی زمانی امکان تحقیق و پژوهش در جهت افزایش کیفیت را خواهند یافت که از توان مالی و سرمایه‌ای قابل‌ قبولی برای توسعه پژوهش‌ها و تولید نوآورانه محصولات برخوردار باشند. همان‌طور که شناسایی بسترهای موجود برای رونق بخشیدن به تولید ملی در سطح خرد و کلان اهمیت دارد، پژوهش نیز نقش مهمی در توسعه، خودکفایی و ارتقای کیفی محصولات خودروسازان داخل دارد.

در همین راستا توجه به توسعه همکاری شرکت‌های خودرو‌سازی با مراکز علمی و پژوهشی کشور به‌منظور تبادل اطلاعات و فناوری و ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی مرتبط با صنعت خودروسازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بنابراین با عنایت به نیازهای پژوهشی صنعت خودرو در راستای خودکفایی تولید قطعات و از آنجا که دامنه تاثیرگذاری و تاثیرپذیری حرکت پژوهشی و تحقیقات علمی در سطح ملی مطرح است، هر اقدامی برای روشن ساختن اهمیت تحقیق و پژوهش و موانعی که پیش‌روی آن قرار دارد حائز اهمیت است.

البته درحال‌حاضر موضوعات زیادی امر تحقیق و پژوهش در سطح کشور و شرکت‌های تولیدی را با رکود نسبی و مشکلات جدی مواجه کرده که مهم‌ترین آنها عبارت است از ارتباط ضعیف بین مراکز علمی و صنایع، کم ‌توجهی به نهادینه‌سازی «فرهنگ پژوهش»، پایین بودن میزان انگیزه برای انجام تحقیقات، نبود بودجه کافی، کم‌توجهی به پژوهشگران و نبود سیاست‌گذاری مشخص و متمرکز در پژوهش. تلاش برای تغییر این فضا در صنعت خودروسازی به‌عنوان یکی از صنایع جامع کشور ملموس است تا گام‌های علمی برای توسعه محصولات با اتکا به تحقیقات ژرف‌‌نگر و مطالعات کاربردی برداشته شود و اهداف توسعه همه‌جانبه به‌تدریج جامه عمل بپوشد.

اگر برنامه‌ریزی تنها روش اداره ثمربخش صنعت خودرو محسوب می‌شود، پژوهش و تحقیق را باید یکی از عوامل اصلی توسعه و خودکفایی در این صنعت به‌حساب آورد. صنعتی می‌تواند از تحقیق به‌عنوان تنها امکان شناسایی مشکلات و برنامه‌ریزی برای حل معضلات جاری خود بهره گیرد که علاوه ‌بر گسترش فرهنگ پژوهش و تحقیقات، به امر نظام‌بخشی به جامعه علمی خود نیز بپردازد و پژوهش و تحقیق را به‌عنوان یک عنصر بنیادین سازماندهی کند؛ بنابراین هر برنامه‌ریزی موفق منوط به سلسله پژوهش‌های کارآمدی است که در گرو برنامه‌ریزی‌های منسجم شکل می‌گیرد و در نهایت منتج به سازمان یافتن و شکوفایی نهاد تحقیق می‌شود و به‌واسطه همین چرخه است که جایگاه تحقیقات در برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور معنا و اهمیت پیدا می‌کند.

برنامه‌ریزی در حوزه خودروسازی یک فرآیند فنی و تخصصی است و تهیه و تدوین برنامه‌های ثمربخش و مفید در جهت خودکفایی در تولید محصولات جدید، مستلزم آشنایی دقیق با اصول و فنونی است که صحت و اعتبار آن در میدان عمل به اثبات رسیده باشد. اجرا و ارزشیابی حساب‌شده و دقیق از ارکان و اصول این امر بوده و اجرای صحیح برنامه‌ها در گرو آگاهی مجریان امور از آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی صنعت خودرو است. در صورت اجرا نشدن صحیح کار پژوهش، فقر اطلاعاتی و در اختیار نداشتن یافته‌های علمی در هر صنعت، حتی بهترین و کارآمدترین برنامه‌ها با شکست کامل مواجه خواهند شد.

این امر مهم شدنی نیست؛ مگر اینکه صنعت جامع خودروسازی کشور با تعیین راهبردهای پژوهشی به‌منظور هماهنگی بیشتر رویه‌های پژوهشی در راستای خودکفایی و توسعه محصولات، ضمن ایجاد مراکز نظام‌مند تحقیقاتی و مطالعاتی کارآمد و فرهنگ‌سازی در زمینه ارتباط با مراکز علمی و تحقیقاتی و انجمن‌های تخصصی در سطح داخلی و بین‌المللی، با تمرکز اجرایی امور پژوهشی در یک سازمان مشخص از پراکندگی‌ طرح‌های پژوهشی و صرف هزینه‌های موازی ممانعت به‌عمل آورد و با تعیین اولویت‌های کاربردی و شناسایی نیازهای پژوهشی در صنعت خودرو، توجه به رویه‌ها و نظام‌مند شدن پژوهش در این حوزه نهادینه شود.

صنعت خودرو‌سازی یکی از مولفه‌ها و شاخص‌های تعیین‌کننده در میزان توسعه کشور‌هاست و بدون شک سیاست‌گذاری مناسب در امر تحقیق و پژوهش در بخش خودروسازی می‌تواند در ایجاد حرکت به سمت خودکفایی در تولید محصولات جدید و توسعه صنعت خودرو در کشور نقش‌آفرینی کند و زمانی که پژوهشگران بخش صنعت با در نظر گرفتن امتیازات و مشوق‌های مناسب، ویژگی‌های متناسب با توسعه و دیدگاه خودکفا شدن را در رفتار و بینش خود بروز دهند، رسیدن به این مهم امری ممکن خواهد بود. البته خودرو‌سازی ایران در چند سال اخیر پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است.

شهرام شیرکوند - پژوهشگر صنعت