آشفته‌بازار لوازم یدکی
چند سالی است کشور تحریم بوده و صنعت خودرو جزو نخستین صنایعی بود که دچار محدودیت‌های بین‌المللی شد.
در این سال‌ها تولیدکنندگان قطعات عنوان می‌کردند بین ۱۰ تا ۱۵ درصد قطعات بازار لوازم یدکی خودرو مربوط به محصولات داخلی بوده و باقی وارداتی است. از سوی دیگر، کمیسیون اقتصادی اتحادیه فروشندگان قطعات یدکی هم عنوان می‌کرد، مجرای ورودی بیش از ۵۰ درصد قطعات موجود در بازار مشخص نیست. این موضوع حاکی از فعالیت تولیدکنندگان زیرپله‌ای دارد.
چرایی کمبود قطعات
این وضعیت با تحمیل محدودیت‌های بین‌المللی بدتر شد و کمبود قطعات روزبه‌روز نرخ آنها را بالا برد. در برخی از قطعات خودروهای لوکس این افزایش نرخ به ۱۰ برابر نرخ واقعی آنها رسید. فعالان بازار علت این امر را واردات و تامین قطعات از راه‌های غیررسمی و بالا رفتن نرخ آنها عنوان می‌کردند. در حال‌حاضر بازار قطعات یدکی چه شرایطی دارد؟
مهدی ستوده از فعالان بازار لوازم یدکی خودرو درباره وضعیت فعلی تامین قطعات یدکی موردنیاز بازار به صمت گفت: بازار هنوز در قطعات زیادی از نوع داخلی و خارجی کمبود دارد و آمار موجودی کالاها نسبت‌به گذشته خیلی کمتر شده است. وی افزود: کمبود قطعات نسبت‌به تقاضا سبب شده نرخ آنها در بازار روند صعودی داشته باشد.
این فعال بازار در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود نهضت تعمیق ساخت داخل و افزایش درصد داخلی‌سازی قطعات همچنان با کمبود قطعه در بازار مواجه هستیم، اظهارکرد: بخشی از مشکلات در حوزه تولید بوده و عنوان می‌شود کمبود مواد اولیه موردنیاز باعث شده تیراژ تولید پاسخگوی نیاز موجود کشور نباشد.
از سوی دیگر، در بخشی از قطعات موردنیاز تولید، قطعه اصلی وارداتی است و باید از خارج تامین شود. مشکلات واردات، تولید این قطعات را نیز با چالش روبه‌رو کرده است. ستوده با بیان اینکه با اعمال تحریم، حجم عرضه قطعات تولید داخل با بازار لوازم یدکی هم کمتر شده، افزود: وقتی تقاضا نسبت‌به عرضه پیش می‌افتد، روند قیمت‌ها صعودی می‌شود. در حال‌حاضر بازار قطعات یدکی دچار کمبود کالا و افزایش نرخ بوده و دود این موضوع به چشم مصرف‌کننده می‌رود.
نوسانات عرضه و افزایش قیمت‌ها
این فعال بازار درباره اینکه چه قطعاتی در بازار دچار کمبود است، گفت: این کمبود مربوط به یک یا دو قلم کالا نیست و در بیشتر قطعات بازار یدکی کشور دچار کمبود است. به‌عنوان مثال، عرضه یاتاقان که در تبریز تولید می‌شود، مستمر نبوده و این نوسان سبب شده نرخ آن بدون دلیل افزایش پیدا کند. یا چهارشاخ گاردون پیکان، لنت‌ترمز، کاسه نمدهای شرکتی یا عرضه نمی‌شود یا با نرخ بالا به‌فروش می‌رسد.
ستوده در پاسخ به این پرسش که تولیدکننده لنت‌ترمز در کشور زیاد است، دلیل کمبود عرضه چیست، اظهارکرد: قیمت‌ها بالا بوده و همین امر مصرف‌کننده را به سوی لنت‌ترمزهای متفرقه مانند نوع چینی هدایت می‌کند. او گفت: تیراژ تولید در چین بالاست و این امر سبب‌شده نرخ تمام‌شده کاهش پیدا کند.
واردات با وجود تولید داخل
براساس مصوبه ممنوعیت واردات قطعات خارجی مشابه تولید داخل طبیعتا نباید لنت‌ترمزی وارد شود. این فعال بازار درباره لنت‌ترمزهای خارجی در بازار لوازم یدکی عنوان کرد: حجم کمی وارد می‌شود. اما این‌گونه نیست، قطعاتی که در داخل تولید می‌شود، وارد نشوند. قطعات زیادی هستند که داخلی‌سازی شده‌اند اما همچنان وارد می‌شوند، زیرا تیراژ داخلی کفاف نیاز بازار نبوده یا به‌لحاظ کیفیت و نرخ واردات آن توجیه دارد.
ستوده با بیان اینکه نرخ قطعات خارجی در بازار ایران متفاوت است، گفت: نرخ برخی از این قطعات در بازار ارزان‌تر از مشابه داخلی بوده و برخی هم بالاتر هستند. براساس بازخوردی که از مشتریان دریافت می‌کنیم به‌ویژه راننده تاکسی‌ها نسبت به کیفیت برخی لنت‌ترمزهای داخلی حتی آنهایی که برند و معروف هستند، گلایه دارند.
وی تصریح کرد: یکی از بهترین برندهای لنت‌ترمز به‌لحاظ فنی ایراد داشته و در ترمزگیری درست عمل نمی‌کند. وقتی ترمز گرفته می‌شود با فاصله خودرو متوقف می‌شود و این در حالی است که برخی لنت‌ترمزهای خارجی این‌گونه نیست و با ترمز خودرو با کمترین زمان متوقف می‌شود.
کیفیت قطعات و آمار تصادفات
این فعال بازار قطعات یدکی در ادامه سخنان خود افزود: تولیدکنندگان داخلی گلایه‌مند از واردات هستند و از واردکنندگان شکایت کردند درحالی‌که این واردات در برخی شرایط ضروری است.
او گفت: صاحبان خودرو به‌ویژه تاکسیرانان در این زمینه تجربه‌های خوبی از کارکرد و کیفیت انواع قطعات داخلی و خارجی دارند و درحال‌حاضر نسبت‌به کیفیت برخی لنت‌ترمزهای تولید داخل گلایه‌مند هستند. حتی برخی از آمار تصادفات مربوط به کیفیت همین قطعه است. این فروشنده بازار لوازم یدکی با بیان اینکه هزینه کردن بیشتر صاحب خودرو او را از خسارت‌های جانی و مالی بیشتر در امان نگه می‌دارد، ادامه داد: اخبار زیادی از وجود مشکل ترمزگیری در تصادفات می‌شنویم که نیاز به رسیدگی بیشتر دارد.
چرا قطعات خارجی
ستوده درباره تفاوت نرخ لنت‌ترمز داخلی و خارجی با توجه به کیفیت آنها گفت: ممکن است نوع خارجی ۱۸۰ هزار تومان باشد و نوع داخلی ۱۵۰ هزار تومان اما به‌طور قطع با توجه به ایمنی و کیفیت این دو و همچنین طول عمر آنها، این هزینه‌کرد بیشتر در کنار سلامت خودرو و سرنشینان آن، توجیه اقتصادی هم خواهد داشت.
او یادآور شد: کیفیت خود تبلیغی برای گسترش فعالیت صنعتگران خواهد شد. به‌عنوان مثال، یکی از مشتریان که در خط شمال-تهران فعالیت دارد با توجه به تجربه‌ای که در حوزه استفاده از انواع لنت‌ترمز دارد، برخی تولیدات را به همکاران خود معرفی کرده و می‌گوید ترمزگیری آنها مطلوب و از عمر مناسبی برخوردار است.
این فعال بازار ادامه داد: در چنین شرایطی نباید ایراد گرفت که فرهنگ ایرانی‌ها استفاده از محصولات خارجی است، زیرا مصرف‌کننده با توجه به تجربه کالا و خدماتی را نسبت‌به باقی ترجیح می‌دهد.
خرید به‌شرط سبدی
ستوده با بیان اینکه برخی تولیدکنندگان داخلی در توزیع قطعات عملکردهای خاصی دارند، گفت: هنگامی که فروشگاه‌دار بازار قطعه‌ای را سفارش می‌دهد، تولیدکننده عرضه آن قطعه را منوط به خرید برخی قطعات دیگر می‌کند. همین موضوع نرخ را بالا می‌برد. مثلا چهارشاخ گاردون پیکان حدود ۶۰ تومان بود اما امروز ۱۳۵ هزار تومان عرضه می‌شود. تولیدکننده، فروشگاه‌دار را ملزم می‌کند این قطعه را مثلا با کاسه چرخ پیکان خریداری کند. یا به‌عنوان مثال می‌گویند از فلان قطعه ۲ کارتن بخرید تا قطعه موردنظرتان تحویل شود. این‌گونه می‌شود که قطعه‌ای دو هفته قبل ۱۰۰ هزار تومان است و امروز ۱۳۰ هزار تومان خریدوفروش می‌شود. وی ادامه داد: فروشنده‌ای که قطعات خانواده پژو می‌فروشد، فلان قطعه پراید به چه کارش می‌آید که قطعه‌ساز داخلی، فروشندگان بازار لوازم یدکی را مجبور به خرید آن می‌کند. اگر براساس شرط و شروطی که تولیدکننده می‌گذارد خرید انجام نشود، قطعه موردنظر تحویل نمی‌شود. به‌نوعی برخی خریدها باید سبدی انجام شود.
ستوده در پایان تاکید کرد: نبود نظارت و کنترل روی تولید و عرضه محصولات به بازار لوازم یدکی سبب شده شاهد نابسامانی در این بازار باشیم. تولیدکننده با کاهش عرضه سبب می‌شود نرخ قطعات بی‌دلیل افزایش پیدا کند. این امر به‌ویژه در قطعات مصرفی بیشتر است. این افزایش قیمت‌ها گاهی باعث تعجب فروشندگان بازار هم می‌شود. شاید زیاد مناسب نباشد اما فشار این نرخ‌ها را در صورت مشتریان می‌بینیم که گاهی مجبور به تعویض قطعه هستند اما هزینه بالاست و برای خرید با چانه‌زنی فراوان ناگزیر به پایین آوردن نرخ می‌شویم. شرایط کشور به‌گونه‌ای است که اگر قیمت‌ها افزایش پیدا کند با کاهش مثلا نرخ دلار، قیمت‌ها دچار چسبندگی شده و کاهش پیدا نمی‌کند. تمام این عوامل دست‌به‌دست هم داده تا نرخ قطعات یدکی بالا باشد.
کمبود در قطعات تولید داخل وجود ندارد
در ادامه محمدرضا نجفی‌منش، رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره چرایی کاهش توزیع قطعات با وجود داخلی‌سازی آنها به صمت گفت: این موضوع را نمی‌پذیرم و قطعاتی که در داخل تولید می‌شود کمبودی در بازار ندارند، زیرا تولیدکنندگان عرضه به بازار را با توجه به نیاز آن دارند.
وی افزود: درحال‌حاضر، نه‌تنها نیاز بازار داخل پوشش داده می‌شود حتی در انبارها هم به‌اندازه کافی قطعات وجود دارند. اگر صحبت از کمبود می‌شود باید دقیقا عنوان شود چه قطعه‌ای در بازار لوازم یدکی دچار کمبود است. رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور در واکنش به این موضوع که تعداد قطعات زیاد است و براساس گفته فعالان بازار در بیشتر قطعاتی که در داخل هم تولید می‌شوند در بازار دچار کمبود هستیم و همین امر باعث افزایش نرخ قطعات شده، گفت: فهرست قطعاتی که دچار کمبود هستند باید استخراج و اعلام شده تا موضوع پیگیری شود. درحال‌حاضر با توجه به طرح نهضت تعمیق ساخت داخل و تولید بخشی از قطعات در کشور مشکلی در توزیع این قطعات وجود ندارد.
این فعال صنعت قطعه در پاسخ به این پرسش که چند درصد نیاز بازار لوازم یدکی با قطعات تولید داخل تامین می‌شود، گفت: نخست باید عنوان شود، چه قطعاتی در بازار دچار کمبود است. موضوع حجم قطعات ایرانی در بازار نیست مسئله کمبودی است که عنوان می‌شود.
نجفی‌منش در توضیح این موضوع که عنوان می‌شود برخی قطعات خودرویی مانند پیکان در بازار دچار کمبود شده و نرخ آن در مدت ۲۰ روز افزایش می‌یابد، گفت: این‌گونه نیست بیشتر قطعات این مدل در داخل به میزان کافی تولید می‌شود، مگر اینکه عده‌ای آنها را خریداری و احتکار کرده باشند. رئیس انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور اظهارکرد: هر قطعه تولید داخل که در بازار دچار کمبود است فروشنده می‌تواند سفارش دهد و به مقدار موردنیاز تحویل بگیرد؛ بنابراین نمی‌پذیرم تیراژ قطعات تولید داخل پایین باشد، حتی بیش از نیاز بازار، قطعه تولید می‌شود. نجفی‌منش در پایان درباره الزام برخی تولیدکنندگان به خرید سبدی هم گفت: این موضوع صحت ندارد. موردی باید عنوان شود تا مورد رسیدگی قرار گیرد.
سخن پایانی
بنابر این گزارش در حالی که فعالان بازار قطعات یدکی از کمبود عرضه و افزایش نرخ برخی کالاها می‌گویند، تولیدکنندگان تاکید دارند تیراژ تولید داخل حتی بیش از تقاضا بوده و قطعات در انبارها موجود است. با این دوگانگی یا قطعات از سوی برخی سودجویان خریداری و احتکار می‌شوند و در ادامه با توزیع قطره‌چکانی سعی در افزایش نرخ آنها دارند یا تولیدکنندگان با کاهش عرضه سعی در پوشش کمبود نقدینگی خود دارند. الزام کردن فروشگاه‌دار به خرید سبدی در واقع خسارت ناشی از فروش قطعات به شرکت‌های خودروساز را پوشش داده و بخشی از کمبود نقدینگی را جبران می‌کند.
