ستاد کشاورزی و غذا تشکیل می‌شود
بیش از یک دهه است که از تولد شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور ما می‌گذرد و در حال حاضر بیش از ۸هزار و ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان محصولات فناورانه خود را روانه بازار کرده‌اند.
بیش از یک دهه است که از تولد شرکت های دانش بنیان در کشور ما می گذرد و در حال حاضر بیش از ۸ هزار و ۳۰۰ شرکت دانش بنیان محصولات فناورانه خود را روانه بازار کرده اند. این شرکت ها در ۳ دسته نوع ۱ یا تولیدی، نوع ۲ یا نوپا و مستعد دانش بنیان و نوع ۳ تایید شده اند. این ۳ دسته از نظر سطح فناوری با یکدیگر متفاوت هستند. حدود ۷۰ درصد شرکت ها تولیدی هستند و سطح فناوری خوبی دارند. «فناوری زیستی کشاورزی و صنایع غذایی»، «دارو و فرآورده های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان»، «مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری های شیمیایی»، «ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته»، «وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی»، «برق و الکترونیک فوتونیک، مخابرات»، «فناوری اطلاعات و ارتباطات نرم افزارهای رایانه ای»، «خدمات تجاری سازی» و «صنایع فرهنگی خلاق علوم انسانی و اجتماعی» از جمله حوزه های فعالیتی شرکت های دانش بنیان محسوب می شوند. از آنجایی که به طورمعمول، شرکت های دانش بنیان با نوآوری های به کاربرده شده در تولید محصولات شان می توانند سهمی در افزایش شاخص نوآوری داشته باشند، رتبه ایران از قاب «نوآوری» در سال ۲۰۱۴ معادل ۱۲۰ بوده است؛ اما از آن سال به بعد، ایران به استثنای سال ۲۰۲۰ ، توانسته جایگاه خود را به طورمستمر در میان کشورهای مورد بررسی بهبود ببخشد؛ به طوری که رتبه اش در سال ۲۰۲۱ به ۶۰ ارتقا یافته است. یکی از دلایل این ارتقا، فعالیت های تفکیک شده دانش بنیان ها در حوزه های گوناگون است. به عبارت دیگر، امروزه توسعه نوآوری در یک حوزه خاص و تفکیک موضوعی در عرصه فناوری می تواند نقش جدی در حل مشکلات داشته باشد.صمت در این گزارش به اهمیت تفکیک موضوعی دانش بنیان ها در تشکیل ستادهای فعال معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان پرداخته است.
یک تفکیک بجا
آرش رمدانی، معاون ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی در گفت وگو با صمت درباره تفکیک ستاد غذا و کشاورزی با زیست فناوری که به تازگی در معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری انجام شده است، گفت: ستاد زیست فناوری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تاکنون برنامه های متنوعی را در زمینه توسعه صنعت کشاورزی در راستای امنیت غذایی به اجرا درآورده است، اما معضلات کشاورزی و امنیت غذایی به قدری اهمیت دارند که امسال به تفکیک موضوعی پرداختیم و ستادی جداگانه با محوریت تخصصی کشاورزی شکل گرفت. در واقع، از دل ستاد زیست فناوری، ستاد غذا و کشاورزی تاسیس شد.
وی ادامه داد: باوجود تفکیک انجام گرفته، فرآیند اجرایی طرح های از پیش تدوین شده حفظ می شود و فعالیت های ستاد غذا و کشاورزی در راستای ستاد زیست فناوری خواهد بود.
وی بااشاره به تدوین برنامه ۱۰ ساله ستاد زیست فناوری گفت: از آنجایی که ستاد توسعه زیست فناوری، در معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری مسئولیت حمایت از شرکت های دانش بنیان و حتی غیردانش بنیان در حوزه های زیست فناوری و امنیت غذایی را برعهده دارد، هر ساله به تفکیک موضوعات مرتبط با امنیت غذایی، سندی را تدوین می کند. در واقع، رصدی جامع از وضعیت امنیت غذایی کشور شکل می گیرد. گفتنی است، برمبنای این سند، برنامه یک ساله این ستاد ارزیابی و تدوین می شود.
رمدانی ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ با هدف افزایش سهم اقتصاد زیست فناوری از تولیدات ناخالص ملی کشور، برنامه ۱۰ ساله ای تدوین کردیم که در راستای آن یک سری برنامه مشخص شد و ظرفیت ارزی ۳ میلیارد دلاری فعال در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی با استفاده از توان شرکت های دانش بنیان متصور شدیم که هدف آن ایجاد ۱۰ هزار شغل در یک دهه آینده است.
وی گفت: اکنون وضعیت کشاورزی و امنیت غذایی کشور نسبت به سایر حوزه ها باوجود ظرفیت بالایی که دارد، چندان مطلوب نیست. در واقع، دانش بنیان های حوزه کشاورزی سهم ناچیزتری در اقتصاد کشور نسبت به دیگر حوزه ها دارند. از مجموع ۸ هزار و ۳۰۰ شرکت دانش بنیان، ۳۹۴ شرکت فعال هستند که تنها ۴ درصد کل اکوسیستم دانش بنیان را به خود اختصاص داده اند. تاکنون در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی حدود ۱۸۰ طرح حمایتی انجام و کل میزان حمایت مالی که معاونت علمی متقبل شده، حدود ۳۶۰ میلیارد تومان بوده است. همچنین، ظرفیت ارزی که تاکنون نهایی شده که در ۱۰ سال آینده نصیب کشور شود، رقمی نزدیک به ۹۱۵ میلیون دلار است.
معاون ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی گفت: فراخوان هایی در حال برگزاری است که اگر شرکت ها پای کار بیایند، این انتظار را داریم که نزدیک به ۳ میلیارد دلار ظرفیت ارزی در کشور ایجاد کنیم. گفتنی است، این برنامه ها در اشل معاونت علمی و فناوری است و وزارت جهادکشاورزی همچنین دیگر نهادها به صورت جداگانه برنامه های خود را در زمینه توسعه و بهره وری کشاورزی پیش می برند و نگرش حمایتی در ستاد زیست فناوری از بعد کاربرد فناوری و دانش در این عرصه است.
رمدانی درباره توسعه کشت فراسرزمینی گفت: از برنامه هایی که در زمینه افزایش سطح زیرکشت، قصد داریم تا عملیاتی کنیم، کشت فراسرزمینی است که برای این هدف، در حال اخذ تفاهمنامه با کشورهایی هستیم که بتوانیم محصولاتی نظیر ذرت را در آنجاها بکاریم. همچنین، از دیگر برنامه های این ستاد، ارتقا و توسعه ماشین آلات است که در مرحله برداشت صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار بگیرند. برای مثال، می توانیم با به کار بردن برخی دستگاه های برداشت، از ضایعات نیشکر برای تغذیه دام بهره بگیریم.
وی ادامه داد: دانش بنیان هایی که در زمینه ساخت ماشین آلات فعالیت می کنند، می توانند با ارسال پیشنهاد های خود بعد از ارزیابی های اولیه از حمایت های ستاد زیست فناوری بهره مند شوند و از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی استفاده کنند. شرکت هایی که در زمینه تولیدات گلخانه ای فعالت می کنند هم، مشمول حمایت های معاونت می شوند؛ تنها صرف دانش بنیان بودن نیست، چرا که اگر استارت آپی توانایی عملیاتی کردن طرحی فناورانه را داشته باشد، در راستای دانش بنیان شدن آن به شرکت ها کمک می کنیم. گفتنی است، از طرح هایی در حوزه رباتیک و هوش مصنوعی استقبال می شود. به گفته رمدانی، قرار است در آینده ای نزدیک، طرح شورورزی در منطقه جیرفت از سر گرفته شود و گیاهان مقاوم به کم آبی، رشد و پرورش بیشتری داده شوند، همچنین به زودی طرح های مقابله با ریزگردها در منطقه مرکزی کشور به مرحله عملیاتی درمی آیند.
به کم آبی بیندیشید
در ادامه، نادر قلی ابراهیمی، دبیر اسبق ستاد آب و محیط زیست معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در گفت و گو با صمت بیان کرد: لزوم تفکیک موضوعی در اکوسیستم دانش بنیان ها بیش از هر چیز در حوزه آب خود را نشان می دهد. باتوجه به اهمیت مسئله کم آبی در کشور، لزوم حمایت های همه جانبه از دانش بنیان هایی که در این زمینه فعال هستند، به شدت احساس می شود. گفتنی است، آب بخشی از زمین های کشاورزی از ریزش های جوی تامین می شود و وابسته به این ریزش ها است. باوجود تغییرات اقلیمی و شرایط جوی که به صورت باران و ریزش های منجمد می بارد؛ باید کاری بکنیم که از قطره قطره آب موجود، نهایت استفاده را ببریم.
وی بااشاره به اهمیت نقش وزارتخانه ها در بهره برداری از توان دانش بنیان ها گفت: دانش بنیان ها باید به اقتصاد کشور وصل شوند. به عبارت دیگر، فناوری برای فناوری، علم برای علم به درد نمی خورد و باید از دانش و فناوری در ایجاد اشتغال و ثروت استفاده کنیم که لازمه این امر، تعاملات وسیع در دستگاه های اجرایی کشور است. در واقع، همه دستگاه های اجرایی در تکالیف اجرایی خود استفاده از فناوری را باید در اولویت قرار دهند، زیرا همگی به تخصیص آب وابسته هستند و باید دیدگاه استفاده از فناوری در فرآیندهای اجرایی کشور جا بیفتد. شرکت های دانش بنیان باید به عنوان مهم ترین اولویت دیده شوند، به ویژه در مشکلات حساس کشور نظیر آب و محیط زیست دخالت داده شوند تا همه دستگاه ها بتوانند در برنامه ریزی ها حداکثر بهره وری را داشته باشند. در کل، امروز وقت آن رسیده است که از منابع خود حداقل استفاده را ببریم. بیشتر کشورهای دنیا هم به این سمت رفته اند؛ اغلب آنها از فناوری و علم، خلق ثروت می کند. بنابراین، ما هم باید از این منابع علم و فناوری، حداکثر بهره برداری را داشته باشیم.
وی ادامه داد: خوشبختانه در زمستان سال گذشته، ریزش های جوی منجمد در کشور رضایت بخش بوده است، به گونه ای که نسبت به سال گذشته افزایش ۲۰ درصدی داشته ایم، هرچند هنوز در دوره خشکسالی به سر می بریم و میانگین بارش نسبت به ۳۰ سال گذشته کاهش چشمگیر داشته، اما باید از فرصت های اندک اقلیمی نهایت استفاده را ببریم و این امر نیازمند تمرکز در نهادهایی است که تاکنون مجموعه ای از دانش بنیان ها در بخش های مختلف را حمایت می کردند.
ابراهیمی گفت: لازم است که دانش بنیان ها و شرکت های فناور به مسئله کم آبی تفکیک شده بیندیشند و نسبت به چگونگی بهره برداری و بهره وری حداکثری از ریزش های جوی در قالب سطوح آبگیر باران نهایت دقت و دانش را به خرج دهند. امروزه استفاده بهینه از آب های موجود در راستای کشت محصولات دمای کنترل شده یک اقدام ضروری به حساب می آید. از آنجایی که باتوجه به تبخیر بالا و ریزش های جوی پایین، نمی توانیم کشت خود را متمرکز کنیم، باید به افزایش کشت های گلخانه ای بپردازیم.
به گفته ابراهیمی، بحث مهم دیگری که دانش بنیان ها می توانند در آن نقش داشته باشند، بازچرخانی آب است. گفتنی است، سطح تولید فاضلاب های شهری و پساب های صنعتی که به دلایل گوناگون در مناطق مختلف کشور تولید می شوند، رو به افزایش است و به هیچ وجه استفاده درست از پساب های صنعتی و فاضلاب های شهری نداریم. اکنون با روش هایی می توان حداکثر بهره برداری از آب ها را با توان دانش بنیان ها داشت. همچنین، بخشی از معضل پساب های موجود در مناطق مرکزی کشور را که به هر دلیلی شرایط آمایشی مناسبی بر آنها لحاظ نشده است، حل کرد.
سخن پایانی
همواره یکی از معضلات دانش بنیان ها، فعالیت طیف وسیعی از آنها تحت نظارت یک ستاد است. اکنون در وضعیتی هستیم که در برخی حوزه ها مثل کشاورزی و بهداشت، فرآیند اخذ مجوزها طولانی است و همین اثر خودش را در تعداد شرکت ها و توسعه بازارشان گذاشته است. اگر نگاهی کوتاه به ۹ دسته فناوری معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بیندازید، بی شک از دل این ۹ دسته، می توان چند حوزه دیگر با ستادهای ویژه تشکیل داد. در بسیاری موارد، این عدم تفکیک موجب سردرگمی فعالان دانش بنیان می شود و نمی دانند که از چه مسیری می توانند از حمایت های نهادهای دولتی بهره مند شوند. این فرآیند بیش از هر چیز در شناخت عموم مردم اثرگذار است. اینکه شرکتی در زمینه هوش مصنوعی و ساخت ربات هایی برای تسهیل فرآیند درمان در دنیای پزشکی فعالیت می کند، با آن دانش بنیانی که ماشین آلات صنعتی می سازد، خود موجب عدم شناخت عموم از رسته های فناوری می شود.
