به هر قیمتی تولید نکنیم
بحث برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران از مقاصد صادراتی، در چند سال اخیر تبدیل به یکی از دغدغه‌های جدی تولید و تجارت این بخش شده است.
بحث برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران از مقاصد صادراتی، در چند سال اخیر تبدیل به یکی از دغدغه های جدی تولید و تجارت این بخش شده است. اتفاقات مکرر مشابه این چنینی مسئولان و تولیدکنندگان حوزه کشاورزی را بر آن داشت تا برنامه ای جهت کاهش رخدادهای این چنینی وضع کنند. کارشناسان معتقدند افزایش تعداد آزمایشگاه های دارای صلاحیت برای کنترل کیفیت بر اساس استانداردهای کشور مبدا، شناسنامه دار شدن محصولات کشاورزی برای امکان پیگیری وضعیت آن ها، بالا بردن سطح آگاهی کشاورزان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات کشاورزی و تعریف استانداردهای مشخص درباره تولیدات داخلی و صادراتی، از جمله راهکارها و برنامه های جدی برای تولید محصولات کشاورزی قابل قبول در سطح جهانی است. آنها بر این باورند این راهکار می تواند سهم ایران از بازارهای نیازمند واردات تولیدات این بخش را افزایش دهد. برخی تجار نیز از عزم جدی ایران برای شناسنامه دار کردن تولید و توزیع محصولات کشاورزی و زراعی برای برخی مقاصد صادراتی مانند کشور چین خبر داده اند.در این میان برخی دیگر نیز معتقدند هنوز زمینه فنی و قانونی برای انجام نظارت های تخصصی بر تولید و توزیع محصولات کشاورزی در ایران وجود ندارد. همچنین توجه به شرایط صادرات بدون درنظر گرفتن کیفیت تولیدات عرضه در داخل، کمی بی انصافی در حق مصرف کننده داخلی است. صمت در این گزارش، ضمن بررسی وضعیت فعلی تولید و صادرات محصولات کشاورزی، به راهکارها و الزامات بهبود شرایط جاری و در این باره با کارشناسان و فعالان بازرگانی به گفت وگو کرده است.
انتظار برای شناسنامه دار شدن محصولات زراعی
اواسط دی سال گذشته، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور از صادرات کل محصولات کشاورزی ایران با کد رهگیری QR از سال آینده خبر داد و گفت: اکنون فرآیند شناسنامه دار شدن ۸ محصول زراعی و سردرختی آغاز شده است. اوایل اسفند سال گذشته نیز معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی، شناسنامه دار شدن محصولات باغی و جالیزی را تایید کرد. به گزارش ایرنا، شاهپور علایی مقدم، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور در این راستا توضیح داد: در سال ۱۴۰۰، بخشی از محصولات کشاورزی ایران از کشورهای روسیه و برخی کشورهای اوراسیا برگشت خورد. همین امر باعث شد تا جهت جلوگیری از ادامه این روند، برای تولیدات این حوزه شناسنامه و سامانه رهگیری ایجاد کنیم. به گفته وی، از زمستان سال گذشته شناسنامه دار شدن ۴ محصول زراعی و ۴ محصول سردرختی الزامی و اجباری شده و از امسال باید محصولات کشاورزی با کد رهگیری QR و بر اساس استانداردهای کشورهای مقصد، از کشور خارج شوند.حال باید دید امسال، تا چه میزان نهادها و مسئولان دولتی طرح شناسنامه دار شدن محصولات زراعی صادراتی ایران را پیگیری خواهند کرد.
اهمیت توجه به کیفیت
هادی حنایی، فعال صادراتی محصولات کشاورزی در گفت وگو با صمت، ابتدا به اهمیت شناسنامه دار شدن محصولات کشاورزی تاکید کرد و در این باره گفت: اغلب کشورهای جهان به ویژه کشورهای واردکننده محصولات کشاورزی و باغی، قوانین و دستورالعمل های جدی و حرفه ای برای سنجش کیفیت اقلام و تولیدات تدوین کرده و اجرایی می کنند. این قوانین و سختگیری ها به منظور کنترل کیفیت کالاهای خوراکی ورودی به کشورها بوده که امری مهم و رایج است. درحال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرفته، دارای آزمایشگاه های فنی و تخصصی برای سنجش کیفیت تولیدات کشاورزی هستند. این کشورها حتی تولیدهای داخلی خود را کنترل کرده و از ابتدای مرحله تولید تا انتها که شامل بسته بندی و عرضه می شود، براساس پروتکل های مشخص بر روند فعالیت ها نظارت دارند. این کشورها برای صادرات تولیدات کشاورزی و محصولات باغی نیز پروتکل ها و چارچوب های کشورهای مقصد را به تفکیک در نظر گرفته و براساس اهداف صادراتی محصولات را تولید و صادر می کنند.
وی ادامه داد: این روند «حرفه ای» بوده و بین کشورهای حاضر در تجارت جهانی معمول است. هر کشوری که این قواعد را رعایت نکند، نمی تواند از بازارهای جهانی سهم صادراتی داشته باشد. برخلاف روند جهانی، ایران فاقد این سیستم و قواعد کنترل کیفیت برای محصولات کشاورزی است که این موضوع در سال های گذشته برای صادرات کشور دردسرساز شد. در سال های گذشته دیدیم که برخی از محصولات کشاورزی ایران بنا به دلیل رعایت نشدن قواعد کشور مقصد، بازگشت داده شدند. این مسئله اتفاق جدی برای صادرات محصولات کشاورزی و باغی ایران برشمرد می شود چراکه در صورت استمرار، در رابطه با صادرات و فروش این تولیدات با مشکل و مانع گسترده مواجه خواهیم شد.
متولی اجرای طرح ها مشخص شود
حنایی در ادامه صحبت های خود نسبت به خبر شناسنامه دار شدن محصولات کشاورزی ایران برای صادرات واکنش نشان داد و گفت: تا سال های گذشته در ایران آزمایشگاه های مجهز و فوق تخصصی برای تعیین کیفیت محصولات کشاورزی و همچنین چارچوبی برای اعمال نظارت بر تولیدات و صادرات این محصولات وجود نداشت. همین موضوع باعث شد تا بسیاری از محصولات باغی صادراتی ایران از کشورهای همسایه برگشت داده شود. در راستای جلوگیری از این اتفاق، برخی از مسئولان دولتی اعلام کرده اند طرح شناسنامه دار شدن محصولات و تولیدات کشاورزی در دستور کار است و از امسال اجرایی خواهد شد. این خبر به تنهایی اتفاق خوبی است و از آن می توان حمایت کرد. چرا که جای فرآیند نظارت بر تولید و عرضه محصولات کشاورزی در ایران خالی بود. اما تنها تدوین طرح و برنامه کافی نبوده و باید این تصمیمات به مرحله اجرا برسند.
این فعال صادراتی محصولات کشاورزی خاطرنشان کرد: تا به امروز در حوزه های مختلف اقتصادی، برنامه ها و طرح های مختلفی تهیه شده اما اغلب آنها به مرحله اجرا نرسیدند و یا پس از مدت زمان کوتاهی اجرای آنها رها شد. از مهم ترین دلایل این اتفاق را می توان نبود متولی اصلی برای اجرای هر قانون و چارچوب و پیگیری فعالیت ها دانست. از نتایج بارز این نبود متولی رسمی، آن بود که زمان بازگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران، هیچ نهادی مسئولیت آن را قبول نکرد. چرا که پیش از آن نیز نهاد یا سازمانی به طور رسمی متولی و مسئولیت نظارت بر کیفیت تولیدات محصولات کشاورزی و باغی را بر عهده نداشت. نه تنها برای تولیدات صادراتی، بلکه برای محصولاتی که به بازارهای داخلی عرضه می شوند نیز کنترل و مدیریتی وجود ندارد. بنابراین وجود نهاد متولی نظارت برکیفیت محصولات کشاورزی، افزایش کیفیت محصولات عرضه در داخل را نیز در پی خواهد داشت.
هموارتر شدن مسیر صادرات
این فعال تجاری وجود نظارت بر فعالیت ها را موثر بر تمامی حلقه های تولید دانست و در این باره گفت: در راستای بهبود وضعیت تولید و صادرات محصولات کشاورزی، باید متولی اصلی نظارت بر کیفیت و اجرای طرح شناسنامه دار شدن تولیدات این بخش مشخص شود. در این صورت هیچ نهادی نمی تواند از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند و باید نسبت به پیشرفت طرح ها پاسخگو باشد. از سویی دیگر، سموم ورودی و موجود در بازار نیز مدیریت خواهند شد. وی تصریح کرد: اغلب کشاورزان از سموم و آفت کش های در دسترس خود استفاده کرده و به دلیل واردات سموم کم کیفیت، شاهد بروز مشکلات مختلف در این زمینه هستیم. در صورت مشخص شدن شناسنامه برای محصولات و سموم مورد نیاز برای تولید محصول باکیفیت، سموم و آفت کش های مناسب وارد و به بازار عرضه می شوند. در نهایت چرخه تولید و نحوه توزیع محصولات کشاورزی و باغی اصلاح شده و مسیر برای صادرات این اقلام، هموارتر خواهد شد.
توجه به نیاز کشور واردکننده
ابوالفتح نیکنام، نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی و کارشناس امنیت غذایی در گفت وگو با صمت، شناسایی مخاطب و نیاز بازار را مهم ترین رکن صادرات دانست و در این باره توضیح داد: در جهان امروز، تمامی مردم دنیا به این باور رسیده اند که باید کالای خوب با نرخ ارزان تهیه کنند. این قاعده در حال اجرا در تجارت جهانی است و مشتریان به دنبال کالاها با نرخ مناسب و مطابق با معیارهای کیفی خود هستند. این روند در خرید و فروش محصولات کشاورزی و باغی نیز وجود داشته و کیفیت از اهمیت بالایی برخوردار است. از این رو شناسایی معیارها و نیاز کشورهای مقصد، در تولید و صادرات کالاها به ویژه محصولات کشاورزی حائز اهمیت است. زمانیکه از توقع کشورها را برای خرید کالاها در دسته بندی های مختلف آگاه باشیم، بدیهی است که می توانیم استراتژی ها و برنامه های مناسبی را برای کسب سهم صادراتی تدوین کنیم. وی ادامه داد: تهیه فهرستی از مولفه های کیفی و معیارهای قیمتی کشورهای مختلف برای پذیرش و خرید کالاها در دسته بندی های مختلف، مسیر صادرات را برای ایران هموارتر می کند. از این رو می توان از طرح شناسنامه دار کردن تولید و توزیع محصولات کشاورزی صادراتی، حمایت کرد. فارغ از مسئله شناسایی معیارها و خواست های کشور مقابل، ایران با معضل جدی تولید کالای کم کیفیت و گران، دست به گریبان است. تا زمانیکه این مشکل برطرف نشود، صادرات در مسیر صحیح خود حرکت نخواهد کرد.
به مصرف کنندگان داخلی توجه شود
نیکنام در ادامه صحبت های خود، به تشریح وضعیت تولید در ایران پرداخت و در این رابطه گفت: همان طور که پیش تر اشاره شد، یکی از معضلات جدی در ایران، تولید کالاها با هزینه بالا و کیفیت پایین است. حتی درصورتی که کالاهای با کیفیت بالا و گران قیمت تولید می کردیم نیز مشکلی نبود. اما به نظر می رسد در ایران عادت به تولید کالاهای گران و بی کیفیت کرده ایم.
کارشناسان معتقدند دقت و نظارت لازم در کیفیت تولیدات ایرانی وجود نداشته و از نظر قیمت گذاری کالاها نیز مشکل جدی داریم. رفع این مسئله، نیازمند آن است تا مسئولان و بخش های دولتی مختلف از وظایف خود در زمینه مدیریت و کنترل صنایع و واحدهای تولیدی آگاه باشند. در این صورت متولی هر بخش تولیدی مشخص شده و نه تنها کیفیت کالاهای صادراتی، بلکه کالاهایی که در داخل توزیع و عرضه می شوند نیز ارتقا می یابد. وی خاطرنشان کرد: نباید به هر قیمتی، تولید کنیم؛ باید تمامی مولفه های استاندارد برای تولید کالای ارزشمند رعایت شده و سیستم های ارزش گذاری بر کالاها نیز مشخص و منطقی باشند. از سویی دیگر باید به این باور برسیم که مصرف کنندگان داخلی نیز مستحق بهره مندی از کالای باکیفیت و مقرون به صرفه هستند. نباید تمام تمرکز خود را بر توسعه صادرات معطوف کنیم و از تنظیم بازار داخلی باز بمانیم. تا به امروز تنها به کمیت کالاها توجه کردیم و بالا بودن میزان تیراژ یا تعداد تولیدات در بخش های مختلف، به ویژه در حوزه کشاورزی را امری خوشایند توصیف می کردیم. درحالیکه کیفیت، رکن اصلی تامین امنیت غذایی و ضامن توسعه صادرات محصولات کشاورزی است.
ضرورت حفظ آبروی صادراتی
این کارشناس امنیت غذایی در رابطه با بازگشت خوردن محصولات کشاورزی صادراتی ایران گفت: اهمیت وجود کیفیت و رعایت شدن قواعد جهانی در تولید و عرضه کالاها به ویژه محصولات صنایع غذایی و تولیدات کشاورزی، تا حدی بالاست که اگر کالایی فاقد چارچوب های مدنظر باشد، به کشور مبدا برگشت داده خواهد شد. این اتفاق به طور رسمی چندین بار برای محصولات کشاورزی و باغی ایران رخ داد و آبروی صادراتی ایران در حوزه کشاورزی را خدشه دار کرد. این امر نشان می دهد تنها توجه به کمیت تولید کالاها اهمیت نداشته و باید ضمن رعایت کردن استانداردهای جهانی، قواعد کشور مقصد در روند تولید و عرضه را نیز رعایت کنیم.
سخن پایانی
طبق آمار فائو، اگر در دنیا با عوامل خسارت زای گیاهی در بخش زراعی و باغی مبارزه نشود، ۴۰ درصد امنیت غذایی جهان با مخاطره روبه رو می شود. اغلب این خسارات و زیان ها در پی افزایش مصرف کودها و آفت کش ها ایجاد شده و هر چه کیفیت این آفت کش ها پایین تر باشد، آسیب های آن چند برابر بیشتر خواهد بود. علاوه بر این، آسیب های جانی در بلندمدت برای مصرف کنندگان محصولاتی که با درصد سموم بالا تولید شده اند، غیرقابل انکار بوده و این مسائل در کنار یکدیگر سبب شده تا کشورها قواعد و چارچوب های مشخص و سخت گیرانه ای را برای واردات محصولات کشاورزی و باغی، تدوین و اجرایی کنند. امیدواریم در سال جدید، با تدوین چارچوب های نظارتی موثر، روند تولید محصولات باغی و زراعی ایران اصلاح شده و مسیر صادرات برای این دسته از کالاها هموارتر شود.
