تغییر افراد، گزینه انحرافی است
استیضاح وزرا، فارغ از خوب یا بد بودن، بیشتر ناکارآمدی انتخاب آنها ازسوی رئیس دولت و در جریان رأی اعتماد نمایندگان را نشان می‌دهد و ریشه در ضعف این روند دارد.
استیضاح وزرا، فارغ از خوب یا بد بودن، بیشتر ناکارآمدی انتخاب آنها ازسوی رئیس دولت و در جریان رأی اعتماد نمایندگان را نشان می دهد و ریشه در ضعف این روند دارد. واقعیت این است که در شرایط کنونی اقتصاد با تغییر و جابه جایی افراد کابینه دولت، اتفاق خاصی را تجربه نخواهد کرد، چراکه بیشتر مسائل و مشکلات کنونی جامعه ما به زیرساخت های اقتصادی کشورمان برمی گردد. در این زمینه، پرسش های زیادی مطرح است که چرا در دوره هایی شاهد تغییر مکرر وزرا هستیم و هنوز وزیر جدید برنامه های خود را تدوین و اجرایی نکرده، باید جای خود را به نفر بعدی بدهد که خود در نهایت بی ثباتی ها و بحران های بیشتر را رقم می زند. جالب این است که بیشترین تغییرات هم در وزارتخانه های اقتصادی بوده و این گونه به نظر می رسد که استیضاح و جابه جایی افراد برای بهبود شرایط، به گزینه انحرافی تبدیل شده تا کمی از فضای ملتهب جامعه که بعضا نشأت گرفته از عملکرد در حوزه خاصی از اقتصاد است، کاسته شود.
صمت برای دریافت پاسخ سوالاتی که در این باره مطرح شده با آرمان خالقی، کارشناس و فعال حوزه صنعت، گفت وگویی اختصاصی انجام داده که در ادامه می آید. با صمت همراه باشید.
در کشور همواره شاهد تغییراتی در کابینه دولت ها هستیم و نمایندگان مجلس که بعضا هم به وزیری رای اعتماد داده اند، هنوز مدت زیادی از فعالیت آن وزیر نگذشته، او را استیضاح می کنند. چرا در کشور شاهد تعدد استیضاح وزرا و چنین رویکردی هستیم؟
رئیس دولت برمبنای شناختی که از افراد دارد، کابینه موردنظر خود را چیده و برای گرفتن رای اعتماد به مجلس معرفی می کند. در ادامه نمایندگان مجلس براساس عملکردهایی که وزرای پیشنهادی در گذشته داشته اند، توانایی های مرتبط و برنامه هایی که دارند، به آنها رای اعتماد می دهند. حال اگر وزیری در روند استیضاح قرار بگیرد، به دلیل عملکردهایی است که در راستای تحقق اهداف از پیش تعیین شده در جایگاه وزیر داشته است. انتظار می رود نمایندگان مجلس برمبنای وظایف نظارتی خود، به ارزیابی عملکرد وزیر و اینکه چقدر توانسته به برنامه ها و اهدافی که اعلام کرده، نزدیک شود و آنها را محقق کند، بپردازند. در ادامه وزیر موردسوال نمایندگان قرار می گیرد که اگر نمایندگان از پاسخ او قانع شدند، استیضاح رد می شود و در غیر این صورت، وزیر عزل خواهد شد و دولت موظف به معرفی وزیر پیشنهادی دیگری خواهد شد.
مرحله انتخاب وزیران و دادن رای اعتماد به کابینه دولت، بسیار حساس و مهم است. شاخص هایی برای این انتخاب وجود دارد که مهم ترین آنها تخصص گرایی و شایسته سالاری است. در کشور ما این مهم چقدر در انتخاب وزرا موردتوجه قرار می گیرد تا بهترین گزینه ها انتخاب شوند؟
رای اعتماد مجلس به وزرا بستگی به میزان شناختی دارد که نمایندگان از وزیر پیشنهادی دارند. اینکه آیا فرد شناخته شده ای در حوزه تخصصی وزارتخانه ای که برای آن پیشنهاد شده، است؟ به عنوان مثال، آیا وزیر پیشنهادی برای وزارت آموزش وپرورش، سابقه کار آموزش را دارد؟ آیا شناختی از مجموعه آموزش وپرورش دارد؟ آیا توانسته در ساختار آموزش وپرورش عملکرد مثبتی داشته باشد؟ آیا رشته تحصیلی او با مسئولیتی که قرار است به او سپرده شود، منطبق است؟ عملکرد گذشته او چگونه بوده و چقدر در حوزه تخصصی خود، کارهای پژوهشی و مطالعاتی انجام داده است؟ و... موارد این چنینی باید مبنای انتخاب و دادن رای اعتماد قرار گیرند و درباره تمام اعضای کابینه دولت باید این بررسی ها به دقت انجام شود. در این زمینه ازسوی مجلس در کمیسیون های تخصصی با حضور وزیر پیشنهادی جلساتی برگزار می شود. وزیر پیشنهادی هم اینکه چه عملکردی داشته و در نظر دارد چه کارهایی را با چه ترتیبی انجام دهد، چیدمانش چگونه است و... را برای مجلس تشریح می کند. در نهایت وزیر پیشنهادی اگر برنامه هایش شدنی و از لحاظ عملکردی، شایستگی آن را داشته باشد، رای اعتماد نمایندگان مجلس شورای اسلامی را دریافت خواهد کرد.
اصولا انتخاب وزرا به تصویر شناختی مجلس و اینکه وزیر پیشنهادی چقدر عملکرد و توانایی هایی که دارد را درست معرفی کرده برمی گردد. حال اینکه آیا در این انتخاب ها، شایسته سالاری ملاک است یا خیر، باید گفت ۲۸۵ نماینده مجلس تصمیم گیری می کنند و هر کدام در قبال رأیی که می دهند باید پاسخگو باشند؛ اینکه چگونه توانسته اند به این نظر برسند که این فرد شایستگی لازم برای کسب جایگاهی که در آن قرار می گیرد را دارد. این یک موضوع بدیهی است که انتخاب هم ازسوی رئیس جمهوری و هم ازسوی نمایندگان در جریان دادن رای اعتماد باید براساس شایستگی و توانمندی وزرای پیشنهادی باشد.
استیضاح وزیران امری اجتناب ناپذیر و در مواردی حتی لازم است. در کشورهای دیگر هم شاهدیم که به راحتی مدیران را استیضاح می کنند و در این زمینه حرف اول و آخر را قانون می زند. در این مقایسه ها به نظر می رسد در کشور ما استیضاح ها روند منطقی ندارد و متاثر از نگاه های خاصی دنبال می شود. در این زمینه نظر شما چیست؟
در کشورهای دیگر حتی شاهد سقوط کل کابینه و استیضاح نخست وزیر هم هستیم، اما در کشور ما بیشتر وزارتخانه های اقتصادی در مظان استیضاح هستند، زیرا موضوعات این وزارتخانه ها بیشتر موردتوجه و عملکرد آنها محسوس تر است و قاعدتا مردم عملکرد آنها را بیشتر می بینند و به نوعی بخش های زیادی متاثر از آنها قرار می گیرند و نمایندگان هم حساسیت بیشتری درباره آنها دارند؛ از این رو در زمانی که عملکرد یک وزارتخانه خاص از نظر مردم مطلوب نیست، به دنبال این هستند که پاسخی برای افکار عمومی داشته باشند و بر همین اساس وزیر را استیضاح می کنند. در کشور ما، به دلیل شرایط حاکم و اینکه اقتصاد اهمیت بیشتری دارد همیشه شاهد پرسش از وزرای اقتصادی هستیم. وزرا در زمان استیضاح باید به کمیسیون های تخصصی مجلس پاسخگو باشند که در مواردی هم براساس سازکاری که تعریف شده، از مجلس کارت قرمز یا زرد می گیرند.
پس الزاما نمی توانیم بگویم استیضاح خوب است یا بد.
استیضاح اصولا اقدام خوبی است. این یعنی کل کابینه دولت باید در مقابل نهادی مانند مجلس پاسخگو باشند که رویکرد خوبی است. اینکه متولیان امر بدانند درباره تصمیماتی که می گیرند، مرجعی آنها را مورد سوال قرار می دهد و چنانچه عملکرد آنها درست نبوده باشد، استیضاح و عزل می شوند، باعث می شود دقت بیشتری داشته باشند و دست کم اقدامات، برنامه ها و گفتار آنها یکی باشد.
در روزهای گذشته، استیضاح وزیر صمت مطرح و درباره آن اماواگرهای بسیاری مطرح شده است. به نظر شما، فاطمی امین، وزیر کنونی صمت در این مدت چه نقاط قوت و ضعفی داشته است؟
فاطمی امین پیشینه معاونت برنامه ریزی در وزارتخانه را داشت؛ یعنی فرد ناآشنایی با این حوزه نبود. در زمان ادغام وزارت صنایع، قرار بود چند وزارتخانه ادغام شوند و یک وزارتخانه چابک و کارآمد داشته باشیم که در طول ۱۰ ، ۱۱ سال گذشته در چارت سازمانی وزارت صمت این اتفاق نیفتاده بود و همیشه هم گفته می شد این وزارتخانه ادغام نشده، بلکه الحاق شده است. سال گذشته یکی از اقدامات خوب وزیر صمت، حل مسئله ادغام واقعی این وزارتخانه بود. با اقدامات وی، چارت سازمانی این وزارتخانه بالاخره تغییر کرد و وضعیت آن، بهتر از گذشته شد. البته به برخی انتخاب ها و عملکرد برخی از معاونان فاطمی امین انتقادهایی وارد است.بخشی از دلایل استیضاح وزیر صمت به انتظاراتی برمی گردد که در قبال تولید از این وزارتخانه می رفت. در این باره باید ببینیم آیا این موضوعات در چارچوب اختیارات و وظایف وزارت صمت بوده یا خیر که باتوجه به نظرسنجی هایی که از فعالان اقتصادی می شود، عمده این انتظارات و موضوعات خارج از شرح وظایف وزارت صمت است. به عنوان نمونه، تامین نقدینگی، یکی از مشکلات تولید است که در حوزه وظایف وزارت اقتصاد و بانک مرکزی است. مسائل دیگری مانند گمرک، مالیات، تامین اجتماعی، روابط کار و... که در زمینه تولید و مشکلات این بخش از آنها نام می بریم، هیچ کدام در حوزه وظایف این وزارتخانه نیست. یا تامین ارز، موضوعی نیست که دست وزارت صمت باشد. باید ارزی وجود داشته باشد تا بانک مرکزی تخصیص ارز را انجام دهد یا در حوزه مایحتاج عمومی، قاعدتا سازمان و تشکیلاتی مانند جهاد کشاورزی وظیفه دارد؛ پس متولی این بخش هم وزارت صمت نیست، اما در نهایت چون مردم در فروشگاه مایحتاج خود را گران می خرند یا شاهد کمبود هستند، انتظار این است که وزارت صمت پاسخگو باشد؛ در صورتی که عملا چون تامین انجام نشده، شاهد کمبود در بازار هستیم و ربطی به صمت ندارد. یا موضوع خودرو که به نظر من استیضاح وزیر صمت هم بیشتر به این حوزه مربوط است؛ خودرویی که واردات آن ممنوع است، خودرویی که تحت تحریم است و تولیدکننده نمی تواند به دلیل مشکلاتی که وجود دارد به تیراژ مناسب برسد و پاسخگوی بازار باشد، خودرویی که آنقدر تقاضا برای آن زیاد شده که برای آن صف تشکیل می دهند و در عرضه خودروهای محدود برای تقاضای انباشته بسیار زیاد، راهی جز لاتاری و قرعه کشی نمی ماند و... اینها موضوعاتی است که خارج از حیطه اختیارات وزیر صمت است. واردات خودرو، تامین ارز و مجوز قانونی مجلس را می خواهد و حل مشکلات تحریم ها در چارچوب وظایف صمت نیست. یک موضوع کلان سیاسی کشور است و وزارت صمت درباره آن کاری نمی تواند انجام دهد. در نهایت می تواند مراقب باشد خودروساز به دلیل تقاضای بالا، خودرو را گران تر یا با کیفیت پایین به مردم نفروشد. البته کلیت کیفیت هم دست وزارت صمت نیست و وظیفه سازمان استاندارد است.
باتوجه به مواردی که مطرح شد، می توان گفت تغییر وزرا و مدیران اتفاق خاصی را به دنبال نخواهد داشت. پس چه لزومی به استیضاح وجود دارد؟
درست است؛ با اقدامات اینچنینی و جابه جایی افراد نمی توان انتظار تغییرات قابل توجهی داشت و تنها ممکن است در سازکارهای وزارتخانه و سازمان مربوطه تغییراتی رخ دهد. بالاخره وزرا وظایفی دارند که باید در راستای این وظایف و عملکردهای مربوطه پاسخگو باشند و در مواردی استیضاح آنها اجتناب ناپذیر است. به عنوان نمونه، بخشی از موضوعات شهرک ها در حیطه اختیارات وزارت صمت است و وزیر باید درباره آنها پاسخگوی عملکرد خود باشد، اما در بخش هایی، متولی نهاد دیگری است و اگر نقدی به عدم تامین گاز شهرک ها وارد است، وزارت نفت باید پاسخ دهد یا تامین برق واحدهای صنعتی برعهده وزارت نیرو است. با این حال، سرمایه گذار حوزه صنعت، گلایه مند است که در شهرک صنعتی، برق ندارد و انتظار این است که وزارت صمت در این زمینه اقدام کند؛ در صورتی که متولی آن نهاد دیگری است. در نهایت اینکه از وزیر صمت باید در حیطه وظایف خودش انتظار داشت.
از سویی هم، ما مشکلات ساختاری داریم و تا این مشکلات حل نشود با جابه جایی افراد، در روی همین پاشنه می چرخد و اتفاق خاصی نمی افتد. اینکه وزیری استیضاح یا مدیری برکنار می شود به نوعی فرصت خریدن در مقابل افکار عمومی است تا بگوییم دلیل این مشکلات کم کاری وزیری بود که عزل شد و وزیر یا مدیر بعدی این مشکلات را حل می کند. این کار از این ستون به آن ستون است، اما فرجی ندارد. راهکار در سیاست گذاری های اقتصادی و سیاست های کلان است. واقعیت این است که برنامه کلانی به عنوان استراتژی توسعه در کشور نداریم که در ادامه وزارت صمت هم صاحب برنامه مشخصی باشد تا بتواند در مسیر توسعه به طور همگون و هماهنگ با سایر نهادها گام بردارد و پیرو آن اهداف کلان صنعت کشور محقق شوند. در نبود برنامه کلان، هر نهادی برای خودش برنامه ریزی می کند که در جریان آن شاهد ناهماهنگی، موازی کاری و گاه برنامه های متناقض هستیم. این وظیفه نهاد بالادستی است که سند استراتژی توسعه کشور را تدوین و ابلاغ کند تا هر نهادی بداند چرا، چگونه و از چه مسیری به چه اهداف مشخصی خواهد رسید.
در پایان اگر در این زمینه موردی هست که از قلم افتاده، بفرمایید.
به نظر من، زمان مناسبی برای استیضاح وزیر صمت انتخاب نشده است. تغییرات پیاپی در وزارت صمت و اینکه یکی از وزارتخانه هایی است که همیشه وزیران آن در فاصله های زمانی یک سال، ۶ ماه و... تغییر می کنند، منجر به این می شود که مدیران بلندمدت فکر نکنند. ارکان وزارتخانه هم به نوعی تحت تاثیر این رویکرد بر این تصور هستند که هر وزیری در این وزارتخانه طول عمر کوتاهی دارد و به راحتی استیضاح می شود؛ پس حرف شنوی چندانی وجود ندارد و ادامه برنامه در کار نیست. هر وزیری براساس سلیقه و استنباطی که دارد یک برنامه می آورد و با رفتنش آن برنامه ابتر می ماند. وزیر بعدی هم تا بخواهد تغییرات مدیریتی را اعمال کند، برنامه جدید بدهد و... فرصت های بیشتری از دست می رود. قطعا این جابه جایی یکسری تغییرات مدیریتی تا سطح استان ها را به دنبال خواهد داشت که عملا وزارتخانه را ناکارآمد می کند. به نظر من، نمایندگان مجلس باید به دنبال حل ریشه ای مشکل که شناخته شده و مشخص است، باشند تا بتوانند یک پاسخ درست و دقیق به مردم بدهند.
