رشد فزاینده مصرف سوخت در کشور به‌ویژه پس از افول همه‌گیری ویروس کرونا در شرایطی اتفاق افتاده که اگـر مصـرف بنزیـن بـا ۵ میلیـون لیتـر صرفه‌جویی، از ۱۱۰ بـه ۱۰۵ میلیـون لیتـر کاهـش یابد، بـا احتساب نرخ ۳۰ هزار تومانی بنزیـن در بازارهای جهانـی، درآمد کشور از این محل به‌تنهایی به بیش از ۵۴ هزار میلیـارد تومـان می‌رسد. این اتفاق در شرایطی است که برای ساخت یک پالایشگاه باید حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود. از سوی دیگر، طبق محاسبات، ناترازی ۱۳.۵ میلیون لیتری بنزین، سالانه حدود ۳ میلیارد دلار به کشور عدم‌النفع وارد می‌کند. واردات بنزین در سال ۱۴۰۳ که بیش از ۲.۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، عمیق‌تر شدن بحران و تشدید عدم‌تعادل بنزین را نمایان می‌کند و بر اقتصاد کشور تأثیر نامطلوب می‌گذارد. به‌گفته کارشناسان و صاحب‌نظران امر برای مبارزه با افزایش شدید مصرف انرژی و در نتیجه کمبود بنزین، تمرکز بر اصلاح صنعت خودرو، تنوع بخشیدن به سبد سوخت و کاهش وابستگی به بنزین برای سوخت خودروهای سواری ضروری است. صمت در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی عمده‌ترین راهکارهای سیاستی برای جلوگیری از تشدید ناترازی و واردات بنزین پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

خودروهای دوگانه‌سوز و ظرفیت رفع ناترازی

اواخر بهار امسال، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش کشور در سخنانی هشدارگونه گفت که مصرف روزانه بنزین ۱۱۰ میلیون لیتر است و مصرف و تولید سربه‌سر شده‌اند و سالانه بیش از یک میلیون خودرو جدید عرضه می‌شود و هیچ خودرویی هم اسقاط نمی‌شود. در صورت ادامه این روند، ما به ناترازی بنزین خواهیم رسید و تبدیل به یک واردکننده خواهیم شد.

به باور کارشناسان، افزایش ظرفیت سی‌ان‌جی و پالایشی کشور به‌تنهایی نمی‌تواند کارساز باشد. آنها معتقدند خودروهای با مصرف بالا، عامل اصلی بروز مشکل ناترازی بنزین هستند و اگر چاره‌اندیشی سریعی برای این موارد نداشته باشیم، در آینده نزدیک با مشکلات لاینحلی روبه‌رو می‌شویم.

واردات بنزین در سال ۱۴۰۳ که بیش از ۲.۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، عمیق‌تر شدن بحران و تشدید عدم‌تعادل بنزین را نمایان می‌کند و بر اقتصاد کشور تأثیر نامطلوب می‌گذارد. برای مبارزه با افزایش شدید مصرف انرژی و در نتیجه کمبود بنزین، تمرکز بر اصلاح صنعت خودرو، تنوع بخشیدن به سبد سوخت و کاهش وابستگی به بنزین برای سوخت خودروهای سواری ضروری است. با این حال، دولت قبل نتوانست اقدام اساسی در زمینه ارتقای خودروهای دوگانه‌سوز انجام دهد و از توسعه سبد سوخت و ظرفیت پالایشی کشور غافل شد. این کاستی‌‌ها کمک قابل‌توجهی به بروز عدم‌تعادل بنزین و نیاز به واردات کرده است.

خودروهای دوگانه‌سوز که امکان استفاده از چندین منبع سوخت را فراهم می‌کنند، راه‌حل امیدوارکننده‌ای برای رفع عدم‌تعادل بنزین ارائه می‌دهند. با افزایش ظرفیت مصرف گاز طبیعی فشرده ( CNG ) به بیش از ۵۰ درصد ظرفیت موجود، تخمین زده می‌شود که می‌توان از حدود ۳۶ میلیون مترمکعب استفاده کرد. فعال‌سازی ظرفیت فعلی گاز CNG منجر به کاهش ۲۲ میلیون لیتری مصرف بنزین در روز می‌شود و عملا ایران را از کمبود بنزین رها می‌کند. علاوه بر این، این کشور به‌طور بالقوه می‌تواند با صادرات بنزین حدود ۲ میلیارد دلار درآمد ارزی داشته باشد.

برای درک کامل مزایای خودروهای دوگانه‌سوز، توسعه زیرساخت برای تامین سوخت CNG بسیار مهم است. در حال‌حاضر ۲۵۴۲ جایگاه CNG فعال در ایران وجود دارد که ظرفیت تامین ۴۵ میلیون مترمکعب CNG در روز را دارد. این در حالی است که تنها نیمی از این ظرفیت معادل ۲۳ میلیون مترمکعب در حال استفاده است. با استفاده حداکثری از جایگاه‌های CNG موجود و تشویق به ایجاد جایگاه‌های اضافی، ایران می‌تواند اتکای خود به بنزین را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده و نیاز خود را به واردات کاهش دهد.

مزایای خودروهای دوگانه‌سوز

ترویج استفاده از خودروهای دوگانه‌سوز چندین مزیت برای ایران به همراه دارد. اول از همه، وابستگی کشور به بنزین را کاهش می‌دهد که به نوبه خود امنیت انرژی را افزایش و اثرات اقتصادی واردات بنزین را کاهش می‌دهد. با تنوع بخشیدن به منابع سوخت مورداستفاده در حمل‌ونقل، ایران می‌تواند آسیب‌پذیری در برابر نوسانات نرخ و اختلالات در بازار جهانی نفت را کاهش دهد. علاوه بر این، افزایش استفاده از CNG به‌عنوان سوخت خودرو می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا کمک کند و بخش حمل‌ونقل پاک‌تر و پایدارتر را ارتقا دهد.

برای تشویق به پذیرش گسترده خودروهای دوگانه‌سوز، دولت باید نقش فعالی در تدوین و اجرای سیاست‌های حمایتی ایفا کند. این شامل ایجاد انگیزه برای تولیدکنندگان خودرو برای تولید خودروهای دوگانه‌سوز مانند معافیت‌‌های مالیاتی، یارانه‌‌ها و کمک‌‌های مالی تحقیق و توسعه است. علاوه بر این، دولت باید ایجاد زیرساخت‌‌های کافی برای تامین سوخت CNG را در اولویت قرار دهد تا اطمینان حاصل شود که به‌راحتی برای مصرف‌کنندگان در سراسر کشور قابل دسترسی است. همکاری با ذی‌نفعان مربوطه، از جمله تولیدکنندگان خودرو، تامین‌کنندگان سوخت و کارشناسان صنعت، می‌تواند انتقال آرام به خودروهای دوگانه‌سوز را تسهیل کند.

سرمایه‌گذاری در ظرفیت پالایشگاهی

همزمان با ترویج خودروهای دوگانه‌سوز، پرداختن به عدم‌توسعه ظرفیت پالایش ضروری است. تصمیم دولت قبل برای توقف صدور مجوزهای جدید پالایشگاهی به اتکا به واردات بنزین کمک کرده است. برای اصلاح این وضعیت باید برای توسعه و نوسازی زیرساخت‌‌های پالایشگاهی کشور سرمایه‌گذاری کرد. افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها نه‌تنها نیاز به واردات را کاهش می‌دهد، بلکه ایران را قادر می‌سازد تا نفت خام خود را پالایش کند و فرآورده‌های نفتی صادر و در نتیجه درآمد اضافی ایجاد و اقتصاد را تقویت کند.

عمیق‌تر شدن بحران و تشدید عدم‌تعادل بنزین در ایران، اقدامات فوری برای اصلاح صنعت خودرو و تنوع بخشیدن به سبد سوخت را ایجاب می‌کند. خودروهای دوگانه‌سوز، به‌ویژه آنهایی که از گاز طبیعی فشرده استفاده می‌کنند، راه‌حل مناسبی برای کاهش وابستگی به بنزین و کاهش اثرات اقتصادی واردات بنزین ارائه می‌دهند. ایران با استفاده حداکثری از زیرساخت‌های CNG موجود و افزایش ظرفیت آن، می‌تواند مصرف بنزین و کمبود آن را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد و به‌طور بالقوه از طریق صادرات بنزین ارز کسب کند. برای دستیابی به این اهداف، دولت باید فعالانه از پذیرش خودروهای دوگانه‌سوز، تدوین سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری در ظرفیت پالایشگاه‌‌ها حمایت کند. چنین تلاش‌های جامعی، نه‌تنها به چالش‌های فوری رسیدگی خواهد کرد، بلکه راه را برای آینده انرژی پایدارتر و متکی به خود برای ایران هموار می‌کند.

راه‌حل اصلی مشکل ناترازی بنزین چیست؟

حسن مرادی، استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران درباره این موضوع که طی امسال ۶/۰ میلیارد دلار برای واردات بنزین به روش‌‌های مختلف از جمله تهاتر هزینه کرده‌ایم و این رقم برای سال آینده به ۲ و ۶/۰ میلیارد دلار می‌رسد و عملا ۱۱۰ هزار میلیارد تومان از منابع کشور برای واردات این ماده هزینه خواهد شد به صمت اظهار کرد: دولت اقداماتی در راستای مقابله با ناترازی بنزین انجام داده، اما این کارها مکفی نبوده‌ است.

وی ادامه داد: آمار و ارقام نشان می‌دهد به سیاست‌گذاری‌‌های پیشگیرانه جدی در حوزه ناترازی بنزین نیاز داریم تا از وخیم‌تر شدن مشکل جلوگیری کنیم. در همین راستا، استفاده از سی‌ان‌جی در کنار بنزین به عنوان یک راهکار قابل اجرا مطرح شده است. البته این موضوع در ۲۵ سال گذشته در دستور کار بوده، اما پیشرفت خوبی نداشته است.

استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران توضیح داد: باید به جای صادرات از گاز ال‌پی‌جی نیز استفاده کنیم. بهبود بخشیدن به تولید پالایشگاه‌‌ها نیز می‌تواند موردتوجه قرار بگیرد و به‌عنوان یک راهکار مطرح باشد. مرادی در ادامه گفت: کشورهایی که به آینده می‌اندیشند و محیط‌زیست برایشان مهم است، در راستای استفاده از خودروهای برقی گام‌‌های اساسی برداشته‌اند. استفاده از خودروهای برقی به طرق مختلف مانند واردات خودروهای برقی یا خطوط تولید آنها باید مدنظر باشد. وی ادامه داد: خودروهای فرسوده که گفته می‌شود تعداد آنها در کشور به بالای ۵ میلیون می‌رسد نیز معضلی است که با آن درگیر هستیم. خودروهای فرسوده در ناوگان حمل‌ونقل عمومی و بخش شخصی بسیار آزاردهنده هستند و باید در راستای از رده خارج کردن آنها گام برداریم. استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: بهبود کیفیت خودروهای داخلی به نحوی که میزان مصرف آنها مطابق با استانداردهای جهانی باشد، باید با جدیت پیگیری شود. صنایع اتومبیل‌سازی کشور و وزارت صنایع وظیفه دارند در این حوزه ورود جدی داشته باشند و از زیان کشور جلوگیری کنند.

مرادی گفت: عدم‌برخورداری خودروهای تولید داخل از استانداردهای بین‌المللی در حوزه میزان مصرف بنزین بسیار برایمان ضررآفرین است و ما را به لحاظ مشکلات زیست محیطی، سلامت شهروندان و ناترازی بنزین با مشکلات جدی مواجه می‌کند.

وی ادامه داد: دولت وظیفه دارد به شدت بر صنایع خودروسازی کشور فشار بیاورد که در راستای بهبود کیفیت خودروهای تولیدی شان گام بردارند. باید ساخت اتومبیل‌‌هایی در دستور کار قرار بگیرد که مصرف بنزین استانداردی داشته باشند و موجب تشدید ناترازی بنزین نشوند.

معضل کیفیت پایین خودرو‌های تولیدی

علیرضا شهبازی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در گفت‌وگو با صمت گفت: متاسفانه کیفیت پایین خودروهای تولیدی سبب شده مصرف سوخت خودروهای داخلی حدود ۳ تا ۴ برابر متوسط مصرف سوخت خودروهای موجود در دنیا باشد. در کنار کیفیت پایین تولید، وجود خودروهای فرسوده که عمری بیش از ۳۰ سال دارند سبب افزایش مصرف بنزین و همچنین آلودگی هوا می‌شود که موجب تداوم تشدید واردات بنزین در سال ۱۴۰۳ شده است. برای کنترل ناترازی بنزین باید در این زمینه‌‌ها اقداماتی جدی صورت گیرد.

نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی درباره ناترازی بنزین در کشور و عوامل موثر بر آن، بیان کرد: در صورت ادامه و تشدید ناترازی بنزین و مصرف بی‌رویه، ناچار به واردات بنزین هستیم، تخمین زده می‌شود هزینه این واردات رقمی حدود ۲.۶ میلیارد دلار یا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان است، این مبلغ نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری پیدا کرده، برای کنترل ناترازی موجود و وضعیت ذکر شده باید اقدامات اساسی صورت گیرد.

شهبازی در ادامه تصریح کرد: دولت و مردم باید درباره هدررفت سرمایه ملی خود بیندیشند، واردات بنزین با هزینه تمام‌شده بالا و مصرف آن با هزینه ناچیز در کشور یکی از عوامل مصرف بی‌رویه بنزین است. مدیران و مسئولان باید صادقانه مردم را در جریان شرایط بگذارند و فکری اساسی درباره مصرف بنزین کنند.

وی در ادامه متذکر شد: در صورت انجام‌نشدن اقدامی اساسی، همان‌طور که مشاهده می‌شود مصرف بنزین سالانه افزایش می‌یابد و در این صورت مجبور هستیم هزینه بیشتری را صرف جبران ناترازی موجود کنیم. برخی از خانواده مرفه مالک چندین خودرو هستند و همان‌گونه که در خیابان‌‌ها قابل رویت است ماشین‌‌های تک‌سرنشین به فراوانی یافت می‌شود، این افراد در واقع بدون هیچ محدودیتی بنزین را مصرف می‌کنند. در مقابل افرادی هستند که اصلا خودرویی ندارند و از امکانات و یارانه‌های موجود استفاده‌ای نمی‌کنند.

این نماینده در ادامه اظهار کرد: متاسفانه کیفیت پایین خودروهای تولیدی سبب‌شده مصرف سوخت خودروهای داخلی حدودا ۳ تا ۴ برابر متوسط مصرف سوخت خودروهای موجود در جهان باشد. در کنار کیفیت پایین تولید، وجود خودروهای فرسوده که عمری بیش از ۳۰ سال دارند سبب افرایش مصرف بنزین و همچنین آلودگی هوا می‌شود. برای کنترل ناترازی بنزین باید در این زمینه‌‌ها اقداماتی جدی صورت گیرد.

شهبازی در پایان افزود: واردات خودروهای برقی و دیگر خودروها یکی از راهکارهایی است که می‌توان در کنترل ناترازی از آن استفاده کرد، مجلس شورای اسلامی درباره موضوع واردات خودرو به‌ویژه خودروهای دست دوم تصمیم‌هایی گرفت تا هم در مسئله مصرف بنزین و هم در ایجاد رقابت بین خودروسازان داخلی موثر باشد، متاسفانه در این زمینه فعلا اتفاقی نیفتاده و هنوز وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه اقدامی انجام نداده است.

سخن پایانی

بنابراین گزارش کارشناسان معتقدند تنوع به سبد سوخت مصرفی در کشور و استفاده از سوخت‌‌های جایگزین مانند برق، CNG ، LPG و... از راهکارهای موجود در کنترل ناترازی و کاهش مصرف بنزین به‌شمار می‌آید، اما در کنار این موارد باید اقدامی اساسی صورت گیرد. مصرف بی‌رویه بنزین به‌دلیل ارزان بودن در کشور است، درحال‌حاضر نرخ یک لیتر بنزین کمتر از یک بطری آب معدنی است. در این راستا لازم است هر چه سریع‌تر اقدامات جدی انجام شود.