«ایران، گورستان ماشین‌آلات چاپ اروپایی است. جمله‌ای که دی ۱۴۰۱ در مراسم پایانی جشنواره ملی صنعت چاپ اعلام و پس از آن اظهارات بسیاری در این رابطه شنیده شد. در نهایت با گذشت نزدیک به یک سال هیچ اتفاق مثبتی در صنعت چاپ رخ نداده است.بااینهمه مدت‌هاست که شاهد وعده‌ دستیابی به خودکفایی کاغذ به‌عنوان رکنی مهم در صنعت‌چاپ هستیم؛ وعده‌ای که مسئولان معتقدند با موفقیت از مرحله نخست آن عبور کرده‌ایم.هرچند تحقق این وعده با مخالفت‌هایی هم همراه است و حتی برخی تحقق آن را منوط به عواقب سنگین می‌دانند. منتقدان مهم‌ترین عواقب این خودکفایی را بعد از چالش کم‌آبی، مربوط به مرگ ماشین‌آلاتی می‌دانند  که وضعیت آنها وخیم و «رو به موت» است. به گفته فعالان صنعت چاپ، کاغذ نامرغوب مانند زهری است که هر لحظه به خورد دستگاه‌های نیمه جان می‌رود.  در مقابل برخی از تولیدکنندگان نیز بی‌کیفیتی کاغذ داخلی را تنها توجیهی ازسوی واردکنندگان برای ممانعت از تولید داخل می‌دانند. در این میان به تازگی محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صمت اعلام کرد. که تا پایان دولت سیزدهم به خودکفایی در تولید کاغذ می‌رسیم.

از ماشین‌آلات فرسوده تا خودکفایی در تولید کاغذ

داستان قیمت کاغذ و بحران در انتشار روزنامه‌ها و مجلات، یک داستان طولانی است که به نیمه دوم سال 96 باز می‌گردد. بحران کاغذ در آن سال تا جایی پیش رفت که 12 دی ۱۳97 رئیس پلیس تهران، خبر از دستگیری سلطان کاغذ داد. پس از آن از سال 1400 درست در بحبوحه کمبود و گرانی کاغذ دولت وعده خودکفایی در تولید کاغذ را آغاز کرد. این در حالی است که سرانه مصرف کاغذ در ایران ۲۲ کیلوگرم، در اروپا ۵۸ کیلوگرم و در بخش‌هایی از امریکا و اسکاندیناوی به ۱۸۰ کیلوگرم می‌رسد که چند برابر آمار جهانی است.  همچنین حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن مجوز تولید کاغذ در کشور داده شده است و در این میان طبق آمار ارائه شده تنها یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار تن کاغذ تولید می‌شود. همچنین مصرف کاغذ روزنامه نیز تا ۷ سال پیش به حدود ۱۳۰ هزار تن می‌رسید که این عدد در سال‌های اخیر به‌دلیل تغییر ساختار رسانه‌ها و حرکت به سمت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به ۸ تا ۱۰ هزار تن رسیده است. در نتیجه می‌توان گفت، حمایت از تولید کاغذ داخلی راهی برای جلوگیری از بحران کمبود کاغذ است.  در رابطه با ماشین‌آلات صنعت چاپ نیز از دهه ۸۰ تاکنون صحبت از فرسودگی آن‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت چاپ است که همچنان به قوت خود باقیست و خبری از تخصیص ارز و حمایت دولت برای واردات ماشین‌آلات نو نیست. در واقع هر نوع ماشین‌آلاتی که برای صنعت چاپ وارد می‌شود، دست دوم یا قدیمی بوده که همین موضوع چالش بزرگی برای ترخیص ماشین‌آلات از گمرک است. چرا که براساس قانون ورود ماشین‌آلات بالای 10 سال ساخت ممنوع است، به بیان دیگر اکنون واردات ماشین‌آلات چاپ مربوط به سال ۲۰۱۲ امکانپذیر نیست. با توجه به اهمیت یکسان کمیت و کیفیت کاغذ و ماشین‌آلات در صنعت چاپ، خودکفایی در تولید کاغذ، نقش بسزایی در صنعت چاپ دارد، حال این پرسش مطرح می‌شود که با توجه به فرسودگی ماشین‌آلات، خودکفایی در کاغذ چقدر از چالش‌های این حوزه را برطرف خواهد کرد؟

چند سال است از فرسودگی ماشین‌آلات می‌گوییم؟

علیرضا مظاهری، چاپخانه‌دار - اردیبهشت ۱۳۸۸: قدیمی بودن ماشین‌آلات چاپ مشکل اصلی چاپخانه‌داران کشور است. لطف الله سپهر - مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان – شهریور ۱۳۹۰: مهم‌ترین موانع رشد صنعت چاپ شامل عدم شناخت بازارهای هدف، عدم نوآوری در خرید ماشین‌آلات چاپی، عدم وجود آموزش‌های آکادمیک و کاربردی صنعت چاپ، فرسودگی ماشین‌آلات، عدم حمایت دولت در بخش تسهیلات و اعتبارات با سود کم بهره است.

احمد ابوالحسنی، مدیرعامل بیست و دومین نمایشگاه بین‌‌المللی چاپ، بسته‌بندی و ماشین‌آلات وابسته – دی ۱۳۹۴: با افزایش ورود ماشین‌آلات فرسوده و دست دوم به کشور مواجهیم که برای خروج از این بحران، باید مناسبات همدلی در دولت، خانه ملت و اقشار مختلف صنعت چاپ را فراهم کنیم.

محمدشاپور اسفرجانی، کارشناس و پیشکسوت صنعت چاپ – اردیبهشت ۱۳۹۵: بیش از ۹۸ درصد ماشین‌آلات چاپ که اکنون در ایران استفاده می‌شود، فرسوده و دست‌دوم هستند. فرسودگی ماشین‌آلات صنعت چاپ از جمله مشکلاتی است که دولت باید برای رفع آن از صنعت چاپ حمایت‌های ویژه‌ای داشته باشد.

غلامرضا شجاع، مدیرعامل شرکت تعاونی لیتوگرافان - دی ۱۴۰۱: فرسودگی ناوگان ماشین‌آلات چاپ ایران یکی از مشکلات مهم این صنعت است.

 امرالله حسنی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان – دی ۱۴۰۱: فرسودگی و مستهلک بودن ماشین‌آلات از مشکلات چاپخانه‌های زنجان بوده که در کنار دیگر عوامل و چالش‌ها، صرفه اقتصادی این صنعت را در استان مختل کرده است. جواد کرمی، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار آذربایجان‌غربی – بهمن ۱۴۰۱: مشکل اصلی صنعت چاپ آذربایجان‌غربی فرسودگی ماشین‌آلات است.

احمد ابوالحسنی، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران – مرداد ۱۴۰۲: یکی از دغدغه‌های جدی صنعت چاپ کشور، فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات آن است.

چند سال است از خودکفایی  در تولید کاغذ می‌گوییم؟

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری – مهر ۱۴۰۰: با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور می‌توان در تولید کاغذ خودکفا بود.

محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری – آبان ۱۴۰۰: دولت به دنبال خودکفایی در تولید کاغذ در کشور است و تلاش می‌کنیم ضمن تامین نیاز فعلی مطبوعات و نشر و چاپ، موانع پیش روی واحدهای تولیدی کاغذ را برطرف کنیم.

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی – آذر ۱۴۰۰: تا یکسال و نیم آینده ۸۰ درصد این نیازها را از داخل تامین خواهیم کرد. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی – آبان ۱۴۰۱ در آیین شکرانه استمرار تولید و توزیع کاغذ ایرانی: خودکفایی کاغذ و تامین نیاز داخلی کشور یک مسئله راهبردی است که با همکاری ناشران و اهالی نشر محقق می‌شود.

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری – شهریور ۱۴۰۲: یک قدم تا خودکفایی در تولید کاغذ فاصله داریم، تولید کاغذ چند برابر شده است و یک گام دیگر برداریم، خودکفایی در این عرصه قابل تحقق است.

 محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صمت – آذر ۱۴۰۲: تا پایان دولت سیزدهم به خودکفایی در تولید کاغذ می‌رسیم. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی – آذر ۱۴۰۲: گام نخست خودکفایی کاغذ این است که تا پایان سال ۱۴۰۲ ظرفیت تولید ما به حدود ۱۳۰ هزارتن خواهد رسید.

آذر 1402 در آیین جشن خودکفایی کاغذ: جشن خودکفایی کاغذ در چوب و کاغذ مازندران برپا شد و بعد از ۲ سال نسخه کاغذی‌ای که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیچید نتیجه داد، اتفاق مبارکی که نوید روزهای خوب را می‌دهد، دیگر امید یک کشور به کاغذ مازندران است.

کاهش ۳۰ درصدی سرعت چاپ با کاغذ داخلی

احمد ابوالحسنی، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران ضمن تاکید بر فرسودگی ماشین‌آلات صنعت چاپ به صمت گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های این صنعت، فرسودگی ماشین‌آلات است. ۷۰ درصد مواد اولیه و بیش از ۸۵ درصد ماشین‌آلات در صنعت چاپ وارداتی است و تنها حدود ۴ کشور دنیا ماشین چاپ تولید می‌کنند. در نتیجه به‌علت حذف ارز نیمایی هزینه‌های سنگینی بابت تهیه ماشین‌ها به چاپخانه‌داران تحمیل می‌شود و یک ماشین چاپ معمولی حداقل یک میلیون یورو نرخ دارد و در عین حال دولت‌‌ها هیچ‌گونه‌ حمایتی از این صنعت ندارند. این در حالی است که به دلیل هزینه سنگین واردات ماشین‌آلات برخی فعالان صنف به واردات دستگاه‌‌های زیرمدرن و دست دوم روی آوردند که ترخیص آن در گمرک مشکلات بسیاری را به همراه دارد. وی در رابطه با لایحه نوسازی صنعت چاپ نیز اظهارکرد: بارها اشاره شده که چالش‌های قانون‌گذاری این حوزه با تدوین لایحه نوسازی صنعت چاپ و تصویب در دولت و مجلس قابل حل خواهد بود اما تاکنون هیچ اتفاقی رخ نداده است.

مراقب رقبا باشید

رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران در رابطه با مشکلات موجود در صادرات گفت: یکی از مهم‌ترین موانع صادرات عدم مشوق‌های صادراتی در کشور و فرسودگی ماشین‌آلات است. این در حالی است که چاپخانه‌داران برای مذاکره با خریداران خارجی همیشه ۱۳ تا ۱۷ درصد از ترک‌ها عقب‌تر هستند، چرا که ۱۳ تا ۱۷ درصد مشوق صادراتی دارند و هنگام ثبت سفارش در گمرک این رقم به حساب‌ آنها واریز می‌شود. اما در عین حال مشوق‌ها در ایران بسیار کم و گاهی دست نیافتنی است. در کل اگر قرار است در صادرات هر نوع محصولی حرفی برای گفتن داشته باشیم باید صنعت چاپ را به‌روزرسانی کنیم. در صورت عدم حمایت دولت در آینده بازار چاپ داخل نیز به‌دست رقبا خواهد افتاد.

کاغذ، مشکل بزرگ صنعت چاپ

ابوالحسنی با اشاره به وعده خودکفایی در تولید کاغذ بیان کرد: بر خلاف وعده‌های داده شده، کاغذ مشکل بزرگ صنعت چاپ است.  بر اساس مشاهدات و بررسی‌های صورت گرفته در فرآیند تولید با کاغذهای داخلی، سرعت دور چاپ، ماشین‌های چاپ کتاب درسی با کاغذ وارداتی حداقل به۳۲ هزار چاپ در ساعت می‌رسد که این سرعت در صورت استفاده از کاغذهای ایرانی، بیشتر از ۲۵ هزار چاپ در ساعت ممکن نیست. در نتیجه سرعت چاپ به واسطه استفاده از کاغذهای داخلی ۳۰ درصد کاهش می‌یابد. همچنین کاغذهای داخلی یه دلیل کیفیت پایین‌تر، موجب افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی مصرف مرکب و افزایش ۲۵ درصدی اصطحلاک ماشین‌آلات می‌شوند.  وی ضمن تاکید بر حمایت از تولید کاغذ داخلی افزود: در کنار حمایت از تولید کاغذ داخلی، باید واردات مواد اولیه با کیفیت نیز تسهیل شود.

صنعت چاپ وامانده میان صنعت و فرهنگ

رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران با بیان یکی دیگر از مشکلات مهم صنعت چاپ گفت: درحال‌حاضر چاپخانه‌داران زیرنظر وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی فعالیت می‌کنند ولی با توجه به تغییرات گسترده و از آنجا که بیشترین حجم کاری این فعالان کاملا صنعتی شده است و هیچ سرفصلی متناسب با این محتوا و نوع فعالیت چاپخانه داران در قوانین وزارت ارشاد وجود ندارد مشکلات بسیاری برای فعالان این حوزه به وجود آمده است. در نتیجه برای رفع این مشکل یا باید سرفصلی در وزارت ارشاد برای چاپخانه داران ایجاد شود یا این صنعت زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت شود. در کل تا زمانیکه زیر مجموعه وزارت ارشاد باشیم، هیچ‌گونه اتفاق مثبتی در این صنعت رخ نخواهد داد.

سی‌امین نمایشگاه صنعت چاپ

ابوالحسنی با توجه به برگزاری سی‌امین نمایشگاه صنعت چاپ گفت: در این نمایشگاه ۴۵۶ شرکت داخلی و ۷۴ شرکت خارجی حضور دارند که اغلب آنها از چین، ایتالیا و اسپانیا هستند. همچنین در طول برگزاری نمایشگاه بین‌المللی چاپ و بسته‌بندی و ماشین‌آلات وابسته چند هیات تجاری و بازرگانی از کشورهای ترکیه، هند، عراق، افغانستان و چین نیز از آن بازدید کنند.

کاغذ داخلی به دستگاه‌های چاپ آسیب می‌زند

احمد شریفان، رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوای تهران در رابطه با وعده‌های خودکفایی در تولید کاغذ به صمت گفت: هنوز به درجه‌ای از فناوری نرسیدیم که در تولید کاغذ خودکفا باشیم. تولید کاغذ درجه دو و بی‌کیفیت آن هم با مواد اولیه خارجی تولید نیست بلکه مونتاژ است. به نظر می‌رسد حمایت از تولید کاغذ در شرایط فعلی، تولید محصول بی‌کیفیت و عقب‌ماندن از بازارهای جهانی است. وی با اشاره به چالش‌ کم‌آبی در کشور بیان کرد: بی‌شک با تاسیس کارخانه کاغذسازی در هر استانی، چالش کم‌آبی آزاردهنده‌تر خواهد شد و در صورتی که بخواهیم کارخانه‌های تولید کاغذ را به استان‌های دیگر نیز منتقل کنیم، بی‌شک در استان جدید هم چالش کم‌آبی ایجاد خواهد شد. بنابراین باید تولید کاغذ با برنامه‌ریزی بهتری دنبال شود.

میزان مصرف کاغذ

رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوای تهران با اشاره به میزان مصرف کاغذ گفت: در سال‌های گذشته نیاز بازار با ۸۰ هزار تن در سال تامین می‌شد اما اکنون این نیاز تا ۲۰۰ هزار تن نیز می‌رسد. در کل میزان مصرف کاغذ در سال مشخص نیست و با افزایش جمعیت و تبلیغات نمی‌توان آمار درستی از آن ارائه داد.

افزایش فرسودگی ماشین‌آلات

شریفان با تاکید بر افزایش فرسودگی ماشین‌آلات به واسطه کاغذهای داخلی گفت: ناوگان چاپ کشور مربوط به ۵۰ سال پیش است. بی‌شک کیفیت کاغذ داخلی به دستگاه‌های چاپ آسیب می‌زند و باعث فرسایش آنها می‌شود. در واقع فرسودگی ماشین‌آلات به واسطه کیفیت کاغذهای داخلی افزایش خواهد یافت و در آینده نزدیک این صنعت را با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد کرد.

اول کیفیت کاغذ

رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوای تهران با تاکید بر نوسازی ماشین‌آلات چاپ اظهارکرد: دستگاه‌های چاپ فرسوده هستند در نتیجه نمی‌توان از آنها انتظار چاپ‌های با کیفیت داشت. همچنین اگر بروزترین ماشین‌آلات نیز به کشور وارد شود کاغذ بی‌کیفیت به آن آسیب خواهد زد.

سخن پایانی

خودکفایی در تولید کاغذ در حالی که ماشین‌آلات فرسوده چرخ صنعت چاپ را می‌چرخاند، امری نشدنی است. برای خروج از این بحران باید به فکر تسهیلاتی برای واردات ماشین‌آلات صنعت چاپ و مواد اولیه باکیفیت برای تولید کاغذ باشیم تا این صنعت پیر را نجات دهیم.