چندی پیش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام کرد شاخص نرخ برنج در ژوئیه نسبت به یک ماه قبل ۲.۸ درصد افزایش یافته و به بالاترین سطح خود در ۱۲ سال اخیر رسیده است. قیمت‌ ها در کشورهای صادرکننده اصلی نیز به‌دلیل تقاضای بیشتر و اقدام هند برای محدود کردن صادرات افزایش یافته است. براساس گزارش ماهانه سایت تحلیل تجارت گلوبال پروداکت پرایس، میانگین نرخ جهانی برنج به یک دلار و ۹۰ سنت برای هر کیلو رسیده و در هر تن ۵۱۴ دلار است که نسبت به ماه گذشته میلادی ۴ دلار افزایش را نشان می‌دهد. در پی این گزارشات فائو هشدار داد این فشار افزایشی نرخ برنج، نگرانی‌های امنیت غذایی قابل‌توجهی را برای بخش بزرگی از جمعیت جهان، به‌ویژه آنهایی که فقیرتر هستند و سهم بیشتری از درآمد خود را به خرید غذا اختصاص می‌دهند، ایجاد می‌کند. علاوه بر این موارد، اواسط تیر امسال هند با سهم ۴۰ درصدی از صادرات جهانی برنج، دستور توقف حرکت بزرگ‌ترین محموله صادرات برنج خود را صادر کرد تا قیمت‌های داخلی را کنترل کند، چراکه به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، قیمت‌ها در هفته‌های اخیر به بالاترین حد چند ساله رسیده و تولید را تهدید می‌کند. صمت در این گزارش به بررسی تاثیرات تغییرات ایجادشده در نرخ جهانی برنج بر برنج ایرانی و تنظیم بازار پرداخت.

نگران افزایش نرخ برنج باشیم؟

مدت‌هاست که بازار برنج در آرامش به‌سر می‌برد و دیگر خبری از آن تلاطم‌های سابق نیست. برنج در بازار موجود است و با همه مشکلاتی که در تولید این محصول ایجاد شده، هنوز با کمبود این محصول روبه‌رو نیستیم. البته شاید یکی از دلایل اصلی این موضوع کاهش قدرت خرید مردم باشد. در واقع پس از افزایش نرخ برنج ایرانی و دستمزدهای ناچیز، برنج ایرانی در شرف خروج از سبد مصرفی اقشار کم‌درآمد و حتی طبقه متوسط است. حال باوجود گرانی برنج ایرانی و کاهش قدرت خرید مردم مدتی است که زمزمه‌های افزایش نرخ جهانی برنج و در پی آن ممنوعیت صادرات برنج از هند به گوش می‌رسد. البته تغییرات اقلیمی باعث می‌شود کشورها بیشتر تصمیماتی از این دست در زمینه محصولات کشاورزی خود بگیرند. براساس گزارش‌های موجود آخرین ممنوعیت صادرات برای کاهش قیمت‌های داخلی و یک اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از آسیب‌های منفی تاثیر پدیده ال‌نینو بر محصول برنج درحال‌حاضر و چرخه بعدی است.

برنج غذای اصلی بیش از نیمی از جمعیت هند است و این کشور سالانه حدود ۱۳۵ میلیون تن برنج تولید می‌کند که بیش از حد کافی برای تامین نیاز داخلی ۱۰۰ تا ۱۰۵ میلیون تنی است. در واقع امنیت غذایی جهانی در دوراهی قرار گرفته، زیرا کمبود برنج و افزایش قیمت‌ها آسیب‌پذیرترین قشرها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

هند و چین دو تولیدکننده برتر برنج در جهان هستند که بیش از نیمی از کل تولید جهانی برنج را تشکیل می‌دهند. چندی پیش اخوان اکبری، رئیس انجمن واردکنندگان برنج ایران با اشاره به اینکه برنج تولیدی کشور پاسخگوی تقاضای داخلی نیست، بر اهمیت ادامه واردات برنج تاکید کرد، اما ثبت‌سفارش واردات برنج از هند توسط وزارت جهاد کشاورزی بسته شده بود.شاید بد نباشد که یادی کنیم از ممنوعیت صادرات برنج ویتنام در سال‌های گذشته؛ در سال ۲۰۰۸ ویتنام صادرات برنج را ممنوع و هند، چین و کامبوج را وادار کرد تا از او پیروی کنند. پژوهشی که بانک جهانی بعدها انجام داد نشان داد این ممنوعیت باعث شد نرخ برنج در آن سال تا ۵۲ درصد افزایش پیدا کند. بی‌شک اگر کشورهای آسیایی دیگر دنباله‌رو هند شوند و در اعمال محدودیت‌های صادراتی با هند همراهی کنند، افزایش قیمت‌ها بیشتر از سال ۲۰۰۸ خواهد شد.

احتمال بروز التهاب در بازار برنج

مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج درباره نگرانی‌های موجود برای افزایش نرخ برنج خارجی پس از افزایش نرخ جهانی این محصول به صمت گفت: این نخستین بار نیست که شاهد افزایش نرخ برنج خارجی هستیم و پس از جنگ اوکراین نیز این اتفاق افتاد، چراکه چالش‌های آب‌وهوایی مانند سیل در کشورهای تولیدکننده تاثیرات بسیاری بر نرخ این محصول دارد.

وی با اشاره به حجم واردات برنج هندی بیان کرد: ایران بزرگ‌ترین واردکننده برنج از هند است و سهم برنج وارداتی در بازار داخل ۱.۵ میلیون تن است که عدد قابل‌توجهی در بازار هند است. البته باتوجه به قوانین اعمالی و نیاز داخل هند به برنج، ممکن است این سهم بعد از دوران ممنوعیت واردات کمی تغییر کند، اما در مجموع امیدواریم با اعتبار خوبی که در هندوستان داریم کمترین آسیب را از این بابت متحمل شویم.

گرانی در کار نبود

کشاورز با بیان اینکه افزایش نرخ برنج هندی مربوط به بازار داخل است، افزود: تغییرات قیمتی که در ۲ ماه اخیر شاهد آن بوده‌ایم، به‌دلیل محدودیت‌های ورود برنج به کشور بود، زیرا در زمان محدودیت‌های کالایی همیشه فروشندگان بیشترین حد سود مجاز خود را اعمال می‌کنند که در نتیجه آن اکنون شاهد افزایش ۱۵ تا ۲۰ درصدی نرخ برنج‌های خارجی هستیم. از ابتدای امسال تاکنون ۴۶۰ هزار تن واردات برنج بدون هیچ‌گونه تغییر قیمتی انجام شده است. البته بی‌شک به‌دلیل عوارض و مالیات‌هایی که توسط دولت هند تعیین می‌شود، افزایش نرخ جهانی را برای برنج باسماتی خواهیم داشت.

جلوی التهاب را بگیرید

کشاورز با اشاره به اینکه اکنون در آستانه برداشت برنج ایرانی هستیم، بیان کرد: بازار برنج ایرانی اکنون در آرامش به‌سر می‌برد و از رکود خارج شده است. همچنین برنج‌های زراعی جدید با نرخ جدید وارد بازار شده است. در کل امیدواریم دولت با برنامه‌ریزی‌های مناسب مانع از بروز التهابی غیر‌قابل‌کنترل در بازار برنج شود.

ممنوعیت واردات بازار را بهم می‌زند

دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج در پاسخ به اینکه برخی معتقدند واردات برنج موجب بهم‌ریختگی بازار برنج ایرانی می‌شود، اظهار کرد: سال‌هاست که ۱.۵ تن برنج به‌عنوان کسری نیاز کشور وارد و مصرف می‌شود، زیرا ۶ دهک جامعه از اقشار آسیب‌پذیر هستند و به جهت توان اقتصادی، امکان خرید برنج ایرانی را ندارند. در سال ۱۴۰۰ دولت در همفکری با افرادی که برای سود بیشتر موافق ممنوعیت واردات برنج بودند، واردات برنج را ممنوع کرد و موجب بهم ریختگی بازار برنج خارجی شد.

در پی این اقدام برنج ایرانی نیز با افزایش نرخ روبه‌رو شد که یکی از دلایل اصلی آن نبود رقابت در بازار بود. در کل در صورتی که از حجم برنج خارجی در بازار کم شود، زمینه افزایش نرخ برنج ایرانی فراهم می‌شود و در ادامه تنظیم بازار دچار مشکل می‌شود. البته درحال‌حاضر بازار برنج شرایط خوبی دارد.

افزایش نرخ جهانی برنج چشمگیر نیست

جمیل علیزاده‌شایق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج ایران درباره نگرانی‌های موجود برای افزایش نرخ برنج خارجی پس از افزایش نرخ جهانی این محصول به صمت گفت: ایران از کشورهایی مانند هند و پاکستان برنج خریداری می‌کند که افزایش نرخ زیادی در این کشورها رخ نداده است. در واقع افزایش نرخ جهانی برنج به قدری نیست که تاثیر چشمگیری در بازار داشته باشد.

وی با بیان اینکه افزایش نرخ جهانی در زمینه برنج آن‌طور که تصور می‌کنید، نیست، افزود: سال گذشته نرخ جهانی برنج روند کاهشی داشت و اکنون به جای قبلی خود بازمی‌گردد. در واقع نرخ این محصول تغییر چندانی نکرده، بلکه یک برگشت به حالت قبلی است و تاثیری بر بازار برنج ایران ندارد.

بازار داخلی مشکلات بسیاری دارد

علیزاده‌شایق با اشاره به تصمیمات و اقداماتی که در بازار اعمال می‌شود، بیان کرد: بازار داخلی آنقدر آشفتگی دارد که عوامل خارجی مانند افزایش نرخ جهانی برنج تاثیری بر آن نمی‌گذارد. در امسال با یک اقدام اشتباه، به‌جای وزارت کشاورزی که وظیفه تنظیم بازار را بر عهده داشت، یکسری ارگان و نهاد که هیچ‌گونه وابستگی به دولت نداشتند برای تنظیم بازار وارد شدند و وزارت کشاورزی به‌طور کامل خود را کنار کشید؛ بر این اساس کشاورز مجبور بود برنج‌های تولید امسال خود را با قیمتی ۳۰ درصد پایین‌تر از سال گذشته بفروشد؛ در نتیجه برنج‌هایی که از تولید سال ۱۴۰۱ در انبارها مانده و نرخ آنها نیز بالا بود باید با برنج‌های تولید امسال که به یکباره نرخ آن کاهش یافته بود رقابت می‌کرد. در کل امیدواریم وزارت کشاورزی به مسئولیت خود آگاه شود، زیرا تنظیم بازار برعهده این نهاد است و باید سازمانی را موظف کند که نظمی به بازار دهد.

هند به ما بدهکار است

دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج ایران درباره این احتمال که هند ممنوعیت صادرات را برای ایران هم اعمال کند، بیان کرد: هند بابت نفتی که از ایران خریداری کرده، بدهکار و در نتیجه مجبور به پرداخت بدهی خود است و چاره‌ای ندارد جز اینکه با برنج‌های تولیدی خود بدهی به ایران را پرداخت کند. البته تاکنون هیچ مشکلی در واردات برنج از هند وجود نداشته است.

هیچ کمبودی نیست

علیزاده‌شایق با اشاره به میزان تولید برنج در امسال گفت: تولید برنج امسال خلاف آنچه متصور بودیم، در استان‌های برنجکاری خوب بود، چراکه آب موردنیاز به‌موقع تامین شد. در کل هیچ مشکلی از نظر موجودی برنج در بازارها نداریم، بلکه تنها یک تنظیم بازار خوب لازم داریم. با این حال به‌دلیل اینکه سرانه مصرف برنج در ایران سالانه ۳ میلیون تن و میزان تولید داخلی ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تن است، نیازمند واردات ۷۵۰ هزار تن برنج هستیم که چنانچه بحث ذخیره‌سازی را هم در نظر بگیریم، سالانه باید یک میلیون تن واردات انجام شود.

سخن پایانی

بنا به گفته کارشناسان افزایش نرخ جهانی برنج امری طبیعی است و نمی‌توان نگران ایجاد تلاطمی در بازار برنج بود. از سوی دیگر این اعتقاد هم وجود دارد که ممنوعیت صادرات برنج ازسوی هند نمی‌تواند تاثیری بر بازار ایران بگذارد، زیرا هند به ما بدهکار است و باید بدهی خود را بپردازد. در هر حال بهتر است وزارت کشاورزی به مسئولیت‌های خود آگاه شود تا کمکی به بازار کند. جان کلام اینکه به‌گفته کارشناسان جای نگرانی نیست و امیدواریم در نیمه دوم سال با کاهش نرخ برنج روبه‌رو شویم.