به‌طور کلی، واحدهای فعال در شهرک‌های صنعتی، ضمن توجه به مسائل زیست‌محیطی با تجمیع در کنار یکدیگر، از همکاری‌های جدید و هم‌افزایی صنعتی بهره می‌گیرند تا به‌صرفه‌تر و با مشکلات کمتری فعالیت‌شان را ادامه دهند. مزایای ریزودرشت فعالیت در شهرک‌های صنعتی از یک سو و از سوی دیگر، محدودیت‌هایی که برخی از صنایع کوچک و بزرگ برای فعالیت در محدوده‌های شهری با آن مواجهند، موجب‌شده در یکی، دو دهه گذشته اقبال به حضور در شهرک‌های صنعتی ازسوی تولیدکنندگان این دو بخش افزایش چشمگیری داشته است. در این میان فعالان صنعتی برای استفاده بهینه‌تر از فرصتی که شهرک‌های صنعتی در اختیار آنها قرار می‌دهد، به‌تازگی به فکر ایجاد شهرک‌های صنعتی تخصصی افتاده‌اند تا با ایجاد زنجیره ارزش و دریافت خدمات مکمل بتوانند محصولاتی باکیفیت‌تر و در تیراژ بیشتر و البته با هزینه به‌مراتب کمتر تولید کنند. در این گزارش، نظر فعالان اقتصادی حاضر در شهرک‌های صنعتی را درباره حضور در این شهرک‌ها، به‌ویژه فعالیت در شهرک‌های تخصصی جویا شده‌ایم.

شهرک‌های صنعتی تخصصی لازمه تحقق توسعه

رسول شجری، کارشناس و فعال حوزه صنعت در ابتدا درباره مزیت شهرک‌های صنعتی به صمت اظهار کرد: توسعه فعالیت در داخل شهرها به‌دلیل محدودیت‌های شهری امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین بهترین موقعیت برای تولیدکننده فعالیت در شهرک صنعتی است. شهرک‌های صنعتی شرایط و امکانات خاصی برای فعالیت دارند و نقش بسیار مهمی در ایجاد توسعه و اشتغال پایدار ایفا می‌کنند.

فعالیت تولیدی و صنعتی داخل شهرها به‌ویژه کلانشهری مانند تهران، به‌دلیل اینکه مزاحمت‌های خاصی ایجاد می‌کند، سخت است. صنعتگر باید استانداردهای ایمنی خاصی را رعایت کند تا اجازه فعالیت داشته باشد و شاخص‌هایی که شرکت ساماندهی مشاغل و صنایع هم برای واحدهای صنعتی تعریف کرده باید از سوی آنها رعایت شود. علاوه بر این هزینه خرید یا حتی اجاره مکان برای فعالیت تولیدی در داخل شهرها، سرسام‌آور است و اغلب فعالیت در شهرها برای تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد و در نهایت نرخ تمام‌شده محصولات آنها گران می‌شود. حال اگر صنعتگر بخواهد تولید رقابت‌پذیری داشته باشد، باید به سمت تولید صادرات‌محور حرکت کند که استقرار در شرکت‌های صنعتی می‌تواند گامی در مسیر تحقق این هدف باشد.

شجری در ادامه گفت: واحدهای تولیدی باتوجه به محدودیت‌هایی که در شهرها با آن مواجهند، با انتقال از داخل شهرها به شهرک‌های صنعتی در حقیقت به سمت صنعتی شدن حرکت می‌کنند. درحال‌حاضر در کشور غیر از مواد غذایی، در بیشتر بخش‌ها مانند نساجی، پوشاک، کیف، کفش، چرم و... تولیدکنندگان فعالی داریم که بیشتر نیاز کشور را تامین می‌کنند و توان ورود به عرصه صادرات را نیز دارند. این واحدها باید صادرات‌محور شوند تا بتوانند ادامه حیات دهند، اما یک روند سنتی را دنبال می‌کنیم و در اغلب موارد، تولیدات‌مان صادرات‌محور نیست. حضور در شهرک‌های صنعتی می‌تواند در توسعه و صادرات به واحدهای تولیدی کمک کند؛ از این ‌رو تولیدکنندگان سراغ شهرک‌های صنعتی می‌روند تا به‌نوعی در مدار صنعتی‌شدن قرار بگیرند.

وی افزود: فعالیت در شهرک‌های صنعتی تخصصی یک امتیاز برای واحدهای تولیدی است که با تغییر آن به شهرک تخصصی این مزایا افزون می‌شود. در یک دهه اخیر شهرک‌های صنعتی، رشد بیشتری داشته و صنعتگران نیز از فعالیت در این شهرک‌ها استقبال کرده‌اند، اما متاسفانه دچار ناهماهنگی، بی‌ثباتی و مشکلات اقتصادی هستیم که شرایط را در تمام بخش‌ها سخت کرده است. این وضعیت موجب‌شده کسانی که به سمت شهرک‌های صنعتی رفته‌اند، توان تکمیل واحدهای تولیدی خود را نداشته باشند تا به‌طور کامل، واحد تولیدی خود را در آنجا مستقر کنند و مشغول کار شوند. تعدادی از آنها از شهر رانده شده‌اند، اما در نهایت به‌دلیل شرایط اقتصادی نتوانسته‌اند در شهرک صنعتی مستقر شوند. از سوی دیگر، شهرک‌های صنعتی نیز خود مشکلات متعددی دارند و نمی‌توانند به‌طور کامل تعهداتی را که به واحدهای صنفی و خریداران زمین در این شهرک‌ها داشته‌اند، ایفا کنند. البته در شهرک‌ها تلاش زیادی شد تا زمینه فعالیت مطلوب مهیا شود، اما شرایط سخت است. به‌عنوان نمونه، تامین برق، گاز و وسیله تردد در برخی از این شهرک‌ها مشکلاتی را ایجاد کرده است. البته با تمام اینها باز هم فعالیت در شهرک‌های صنعتی مفید است.

شجری در ادامه گفت: آرزوی صنعتگران و تولیدکنندگان این بود که مانند کشورهای دیگر شهرک‌های صنعتی متمرکز و با زیرساخت‌های مناسب در کشور داشته باشیم که متاسفانه این‌گونه نیست. درحال‌حاضر بسیاری از واحدهای صنعتی کوچک و متوسط در شهرک‌های صنعتی به‌خوبی فعالیت دارند و کارشان را پیش می‌برند، اما متاسفانه مشکلات اقتصادی تولید را به‌شدت درگیر کرده و شرایط به‌گونه‌ای است که امکان استفاده از مزایای کنونی شهرک‌های صنعتی محدود شده است. در این میان، شاهد ناهماهنگی‌هایی نیز بین نهادهای متولی که مسئولیت انجام تعهدات مربوط به شهرک‌های صنعتی را دارند، هستیم.

مزیت استقرار در شهرک‌های تخصصی

این فعال حوزه صنعت درباره مزایای خاص شهرک‌های صنعتی تخصصی اظهار کرد: در شهرک‌های تخصصی با ایجاد زنجیره ارزش به‌راحتی بخش زیادی از زنجیره تولید در کنار هم گرد می‌آیند و همین امر مزیت شهرک‌های صنعتی را دوچندان می‌کند. با تخصصی شدن شهرک‌ها، واحدهای صنعتی می‌توانند از امکانات مشترک بهره‌ بگیرند.

این فعال حوزه صنعت درباره میزان موفقیت شهرک‌های صنعتی در انجام وظایفی که به آنها محول شده، اظهار کرد: عملکرد شهرک‌های صنعتی باتوجه به اهدافی که برای راه‌اندازی آنها تعریف شده‌، تا حد زیادی خوب بوده است. شهرک‌های صنعتی ابزار توسعه و اشتغالزایی هستند و نقش چشمگیری در رشد اقتصادی دارند و در ثمربخش بودن ایجاد آنها شکی نیست، اما مشکلاتی هم دارند که اگر رفع شود، کمک بسیاری به رونق تولید خواهد شد.

شجری در پایان با اشاره به مشکلات عمده صنعتگران در شهرک‌های صنعتی، گفت: شهرک‌های صنعتی این ظرفیت را دارند که به تولیدکننده در بحث صادرات و توسعه فعالیت‌ها کمک کنند؛ البته به‌شرط اینکه تولید از مشکلات بی‌شماری که درحال‌حاضر با آنها روبه‌رو است، رها شود.

یکی از مسائلی که می‌تواند گره از مشکلات واحدهای تولیدی فعال در شهرک‌های صنعتی باز کند، تامین نقدینگی است و اینکه بانک‌ها شرایط بسیار سختی برای ارائه تسهیلات به صنعتگران دارند؛ بر همین اساس انتظار این است که دولت کیفیت خدمات‌ به شهرک‌های صنعتی را ارتقا دهد. به‌عنوان نمونه، رفع این مشکل که دو روز در هفته در برخی از شهرک‌های صنعتی برق قطع می‌شود، نیاز به ورود جدی دولت دارد.

شهرک‌های صنعتی، تسهیل‌کننده تولید

صادق نجفی، کارشناس حوزه صنعت درباره مزایای فعالیت در شهرک‌های صنعتی تخصصی به صمت اظهار کرد: در چند سال گذشته ایجاد زیرساخت‌ها برای واحدهای تولیدی به‌شدت سخت و دشوار شده و از آنجایی که این زیرساخت‌ها به‌طور کامل و با هزینه به‌مراتب کمتری در شهرک‌های صنعتی فراهم هستند و همچنین مزایای دیگر، صنعتگران از فعالیت در شهرک‌های صنعتی استقبال می‌کنند. البته در کنار مزایایی که برای این شهرک‌ها تعریف‌ شده، بعضا مشکلاتی نیز گریبانگیر صنعتگران است. فراهم بودن زیرساخت‌های موردنیاز از برق، آب و گاز گرفته تا ایمنی و امکانات رفاهی به‌طور یکپارچه در شهرک‌های صنعتی، فعالیت را برای صنعتگران تا حدودی تسهیل می‌کند. بر مزایای کلی شهرک‌های صنعتی با تبدیل آنها به شهرک تخصصی که تعدادی واحد تولیدی مرتبط در کنار هم فعالیت می‌کنند، افزوده می‌شود و درحال‌حاضر باتوجه به بازخوردهایی که در زمینه شهرک‌های صنعتی تخصصی شاهدیم، بیشتر صنایع متمایل به ایجاد این نوع شهرک‌ها هستند. اینکه امکاناتی فراهم است و صنعتگر مجبور نیست هزینه مجزایی برای ایجاد آنها پرداخت کند، یک مزیت بزرگ فعالیت در شهرک‌های صنعتی است.

نجفی در ادامه گفت: همیشه از مزایای شهرک‌های صنعتی می‌گویند، اما این روزها شرایط ایجاد شهرک‌ها نیز سخت شده است. در دوره‌ای در این شهرک‌ها زمین با نرخ مناسب در اختیار صنعتگران قرار می‌گرفت و استقبال خیلی خوبی ازسوی صنعتگران برای فعالیت در این شهرک‌ها می‌شد که درحال‌حاضر هم این استقبال را شاهد هستیم.

البته قبلا منابع طبیعی و امور اراضی زمین‌هایی را به‌راحتی در اختیار شرکت شهرک‌های صنعتی قرار می‌دادند، اما حالا تامین زمین کمی سخت شده و در این زمینه شاهد سختگیری‌هایی هستیم. نرخ خرید زمین برای شرکت شهرک‌ها بالاست که اگر در این زمینه تمهیداتی اندیشیده شود؛ به‌عنوان نمونه، دولت در این زمینه مساعدت کند و یارانه تسهیلات خاصی به شهرک‌های صنعتی اختصاص بدهد تا این شهرک‌ها بتوانند زمین موردنیاز را تامین کنند و با نرخ به‌نسبت ارزان‌تر یا با شرایط حمایتی در اختیار واحدهای صنعتی قرار دهند تا صنعتگر در شروع کار مجبور نباشد بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌ای که در اختیار دارد را صرف خرید زمین کند، بسیار کمک‌کننده خواهد بود. اگر زمین ارزان‌تر در اختیار شرکت شهرک‌ها قرار بگیرد، دست آنها برای ارائه تسهیلات به صنعتگران در تامین زمین بازتر خواهد بود. به‌عنوان نمونه، شرکت شهرک‌ها می‌تواند فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد هزینه زمین را از صنعتگر دریافت کند و مابقی آن در طول زمان مشخصی در قالب اقساط بلندمدت پرداخت شود.در این صورت، صنعتگر مجبور نیست میلیاردها تومان از سرمایه تولید را در ابتدای فعالیت بابت تامین زمین پرداخت کند و نقدینگی که در اختیار دارد را در احداث واحد صنعتی و خرید تجهیزات هزینه خواهد کرد.

این کارشناس حوزه صنعت افزود: از جمله مزایای خاص و قابل‌توجه فعالیت در شهرک‌های صنعتی تخصصی، تامین زمینی است که در آن همه امکانات از راه گرفته تا آب، برق و تاسیسات اولیه و سایر زیرساخت‌ها فراهم و نرخ آن نسبت به زمین‌های خارج از شهرک‌های صنعتی مناسب‌تر است و یک مجموعه از زنجیره ارزش برای تولید یک محصول در نزدیک‌ترین فاصله با هم همکاری دارند که ضمن اینکه فرآیند تولید را برای یکدیگر تسهیل می‌کنند، هم‌افزایی ایجاد می‌شود که بر توسعه و ارتقای تک‌تک این واحدهای تولیدی تاثیر دارد.

وی در پاسخ به اینکه صنعتگران در شهرک‌های صنعتی مشمول تسهیلات خاصی خواهند شد یا خیر، گفت: بسته به محدوده فعالیت شهرک‌های صنعتی، تسهیلات و مزایایی که به تولیدکنندگان فعال در این شهرک‌ها تعلق می‌گیرد، متفاوت است. شهرک‌های صنعتی که در فاصله مشخصی از مناطق محروم قرار دارند، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های متفاوتی دارند که مربوط به مالیات و موارد مشابه می‌شود و شامل یک دستور ثابت نیست و براساس مقرراتی که دولت تصویب کرده شامل مزایای خاصی می‌شوند.

اقدامات تاثیرگذار

نجفی درباره مشکلات کلی واحدهای صنعتی فعال در شهرک‌های صنعتی نیز گفت: در حال‌حاضر هزینه ماشین‌آلات، کارگر، راهسازی و تامین آب، برق و گاز برای شرکت شهرک‌های صنعتی گران تمام می‌شود و احداث واحد صنعتی نیازمند نقدینگی بسیار زیادی است و در این زمینه عدم‌همکاری بانک‌ها در ارائه تسهیلات هم مطرح است.در بخشی هم مشکلات و محدودیت‌های زیرساخت‌هایی مانند آب، برق و گاز برای واحدهای صنعتی فعال در شهرک‌های صنعتی وجود دارد. گاه میزان تامین برق کم است و بیشتر شهرک‌های صنعتی مشکل تامین آب و نبود تصفیه‌خانه دارند.

این کارشناس حوزه صنعت در پایان با اشاره به موفقیت‌آمیز بودن طرح ایجاد شهرک‌های صنعتی در کشور، گفت: بیش از ۶ دهه از ایجاد شهرک‌های صنعتی در ایران می‌گذرد و واقعیت این است که برای بخش تولید و صنعت کشور، ایجاد این شهرک‌ها اقدامی بسیار خوب و تاثیرگذار بوده است. درحال‌حاضر شهرک‌های صنعتی بزرگی داریم که موقعیت‌های بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری و ظرفیت بالایی برای حرکت به سمت صادرات‌محور شدن دارند که البته نیازمند توجه و حمایت دولت و نهادهای متولی هستند.

سخن پایانی

مهم‌ترین ویژگی شهرک‌های تخصصی در کنار هم قرارگرفتن زنجیره ارزش یک محصول است که ضمن کاهش هزینه‌ها منجر به هم‌افزایی و توسعه واحدهای تولیدی خواهد شد و نمی‌توان آن را نادیده گرفت؛ از این ‌رو انتظار می‌رود دولت در ایجاد شهرک‌های جدید و برنامه‌ریزی برای احیا و توسعه برخی از این شهرک‌ها به‌طور ویژه به این موضوع توجه کند.