مسئله‌ای که حالا نمایندگان مجلس هم به آن اشاره کرده و از دولت می‌خواهند به‌جای راه‌حل قیمت‌های دستوری برای دارو به فکر راهکاری برای افزایش کیفیت داروها و البته راهکاری برای رفع گرانی دارو در کشور باشد. کمبود دارو در ایران طی سال‌های اخیر به‌طورمحسوسی وجود داشت، اما اغلب این کمبودها بیشتر در زمینه داروهای بیماری‌های خاص احساس می‌شد و بیماران برای تهیه داروی موردنیاز خود که در داروخانه‌ها یافت نمی‌شد، مجبور بودند در بازار سیاه به‌دنبال دارو باشند و با نرخ گزافی آن را از دلالان دارو تهیه کنند، اما این کمبود هم‌اکنون در زمینه داروهای آنتی‌بیوتیک ساده و داروهای ساخت داخل ایران که پیش‌تر در تمام داروخانه‌ها و مراکز درمانی به‌وفور یافت می‌شد نیز، دامنگیر شده است و مردم برای تهیه داروهای ساده نیز دچار مشکل شده‌اند. سیاست غیرمنطقی و دستوری عدم‌افزایش نرخ دارو در صنعت دارویی کشور باوجود افزایش لجام‌گسیخته نرخ نزدیک به ۷۰ درصد نهاده‌های دارو، ناشی از تحمیل ارز نیمایی و تورم داخلی در ۳ سال گذشته (که طبق اعلام رسمی مرکز آمار ایران حدود ۶۱ درصد فقط در یک سال گذشته بوده) است. صمت در این گزارش مشکل گرانی و کمبود دارو را از نگاه نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورد نقد و بررسی قرار داده است.

بازار دارو دوباره وارد بحران شد

همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، بازار دارویی کشور دوباره وارد بحران شده و به‌نظر می‌رسد کمبودهای دارویی خیلی زود خودنمایی کنند؛ اما سوال این است که چرا صنعت داروسازی کشور که بیش از ۹۷ درصد نیاز داخلی را تامین می‌کند، درگیر چالش و بحران می‌شود؟ البته که پاسخ این سوال نیز، واضح و روشن است و همگان می‌دانند صنعت داروسازی کشور از کمبود نقدینگی رنج می‌برد و باز هم می‌دانیم که دارو، یک کالای استراتژیک است که اگر دچار کمبود شود؛ تبعات آن می‌تواند فراتر از گرفتاری بیماران باشد؛ بنابراین، نباید اجازه داد بازار دارویی کشور متلاطم شود.

بعد از حذف ارز ۴هزار و۲۰۰ تومانی، پیش‌بینی می‌شد که نرخ دارو باتوجه به هزینه‌های تولید آن، واقعی شود که تا حدود زیادی قیمت‌ها دستخوش تغییر شد؛ اما به‌نظر می‌رسد کافی نبوده است و شرکت‌های دارویی همچنان با بحران کمبود نقدینگی مواجهند. ضمن اینکه، تاخیر بیمه‌ها در پرداخت مطالبات دارویی، زنجیره تامین دارو را دچار مشکل ساخته است.

بدهی مراکز درمانی به داروخانه‌ها، بدهی داروخانه‌ها به شرکت‌های پخش دارو، بدهی شرکت‌های پخش دارو به شرکت‌های دارویی؛ مثل حلقه‌های یک زنجیر است که اگر هرکدام جدا بیفتد؛ زنجیره دچار اختلال می‌شود. بدهی سازمان تامین‌اجتماعی به وزارت بهداشت، یکی از چالش‌های نقدینگی در حوزه درمان است که ترکش‌های آن به سمت‌وسوی شرکت‌های دارویی نشانه می‌رود.

« دارو» یک موضوع فراوزارتخانه‌ای است

محمدعلی محسنی‌بندپی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره موضوع کمبود دارو در کشور به صمت توضیح داد: کمیسیون بهداشت در روزهای گذشته از وزارت صمت، وزارت بهداشت، سازمان بازرسی، بانک مرکزی، سازمان برنامه، سازمان اطلاعات سپاه، سازمان اطلاعات واجا، مرکز پژوهش‌ها و همچنین تولیدکنندگان دارو و تجهیزات‌پزشکی دعوت به‌عمل آورده بود و یک نشست مفصلی را پیرامون بحث دارو در کشور تشکیل داد. وی در ادامه گفت: به‌طورکلی مسئله دارو یک موضوع فراوزارتخانه‌ای است. بنده به‌تازگی در جلسه دیپلماسی سلامت که در وزارت بهداشت برگزار شد هم، عرض کردم زمانی که بحث پروازها می‌شود، پای وزارت راه و شهرسازی وسط می‌آید یا وقتی که بحث ویزا می‌شود، وزارت خارجه دخیل و در موضوع ترددها و امنیت، از وزارت کشور صحبت می‌شود؛ در حالی که باید یک فرد یا قوه‌ای در جایگاه بالاتری بایستد و فعالیت تمام وزارتخانه‌ها را با هم هماهنگ کند. موضوعی که به‌عنوان نماینده مردم می‌خواهم عرض بکنم، این است که اکنون کشور در رابطه با تجزیه دارو وضعیت مناسبی دارد، اما در بحث ترکیب حرفی برای گفتن ندارد. برای حل مشکلات مربوط به دارو با جمع‌بندی کلی کمیسیون بهداشت مجلس قرار شده تا با ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهوری، تمام چالش‌هایی که وجود دارد، اطلاع‌رسانی شود.

دارو به‌طورمستقیم با جان بیماران سر و کار دارد

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر بحث این است که تولیدکنندگان معترض‌ هستند که ارز دارو به‌موقع به دست‌شان نمی‌رسد، از طرفی هم شرکت‌های تولید دارو از اینکه قیمت‌های دستوری حتی هزینه‌های آنها را پوشش نمی‌دهد و دخل‌وخرج‌شان با هم جور نیست، گله‌مند هستند به‌طوری‌که هزینه‌ها بیشتر از قیمت‌هایی است که به آنها اعلام می‌شود. عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس بیان کرد: موضوع دیگر بحث بیماران خاص است. دارو مثل فرش نیست که اگر به‌سرعت تهیه نشود، اتفاق خاصی رخ ندهد. دارو به‌طورمستقیم با جان بیماران سر و کار دارد، به‌ویژه بیماران خاص که به‌شدت وابسته به این داروها هستند. تا زمانی که این ناهماهنگی آن هم به این گستردگی وجود دارد یا در کیفیت دچار مشکل می‌شویم یا در کمیت، اما متاسفانه اکنون در ۲حالت با چالش روبه‌رو هستیم.

داد بیماران بیماری‌های خاص درآمد

محسنی بندپی افزود: بنده در مصاحبه قبلی خود عرض کردم که در گذشته یک گلو درد چرکی را با یک ورق کپسول آموکسی‌سیلین درمان می‌شد، اما اکنون با ۶ ورق کپسول هم فرد درمان نمی‌شود، این دقیقا همان کیفیت است که درباره‌اش صحبت شد. در بحث کمیت نیز مشاهده می‌کنیم که داد بیماران بیماری‌های خاص درآمده است و از وضع فعلی ناراضی‌اند. از بیماران هموفیلی و دیالیزی گرفته تا بیماران پارکینسون، ام اس، پیوند اعضا و... دچار مشکل در تهیه داروهای وارداتی شده‌اند. نماینده مردم چالوس بیان کرد: آن چیزی که ما در کمیسیون بهداشت و درمان به آن رسیده‌ایم، این است که این وضعیت در یک حد بالاتری به ریاست شخص معاون اول رئیس‌جمهوری، باید مورد بررسی قرار بگیرد و نیاز وضعیت فعلی هرچه سریع‌تر ساماندهی شود. محسنی‌بندپی بیان کرد: اراده مجلس بر این موضوع است که بتواند از اختیارات خود برای تخصیص به‌موقع ارز از طرف بانک مرکزی استفاده کند و برای تخصیص اعتبارات ریالی به سازمان برنامه فشار بیاورد تا اقدامات سریع‌تر پیش رود. یک بخش عمده‌ای از نارسایی دولتی به این موضوع برمی‌گردد که بیمارستان‌های ما خدمات ارائه می‌دهند، اما سازمان برنامه تخصیصی را که باید بابت دارو ارائه کند، به‌طورکامل و سر موعد پرداخت نمی‌کند. مشکل دیگر طلب مالی سازمان‌های بیمه‌گر نظیر بیمه تامین‌اجتماعی است، به‌طوری‌که این سازمان در مقطعی یک طلب ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی از دولت داشت و ۸ هزار میلیارد تومان به بیمارستان‌ها بدهکار بود و اعلام کرد تا زمانی که طلب خود را از دولت نگیرد، بدهی خود را بیمارستان‌ها پرداخت نمی‌کند. درست است که این موضوع حل شد، اما به هر حال بیمارستان‌ها طلب خود را باتوجه به افزایش روزانه هزینه‌های جاری، با تاخیر دریافت کردند و این موضوع به ضرر بیمارستان‌ها شد. وی در پایان خاطرنشان کرد: ما برای رسیدن به خودکفایی ناگزیریم از شعار دادن جدا شویم و به‌طور اساسی و علمی از تولید حمایت کنیم. اگر قرار است به خودکفایی برسیم، باید در نخستین اقدام دغدغه‌های تولید دارو را برطرف کنیم تا جنس باکیفیت در بازار توزیع شود. البته این صحبت تنها به دارو مرتبط نیست، چراکه در هر بخش تولید، برای رسیدن به خودکفایی باید مشکلات تولیدکننده برطرف شود تا کیفیت ظهور پیدا کند. مسلما با این اتفاق دوام تولید حفظ خواهد شد و انحصار از بین می‌رود.

دورنمای بهداشت و سلامت جامعه

ملک محمد فاضلی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره مشکلات سلامت و دارو در کشور به صمت گفت: دارو یک نیاز اساسی و حیاتی جامعه بوده و این موضوع برای همگان مشخص است و تامین دارو باید از حساسیت ویژه‌ای برخوردار باشد. وی در ادامه گفت: آن چیزی که اکنون در بحث تامین دارو شاهدش هستیم، ریشه در فرآیند بهداشت و سلامت جامعه دارد، به‌نحوی‌که این فرآیند باید در ابتدا یک دورنمای کلی برایش تعریف می‌شد و بعدا برای تغییر و تحولات آن تصمیم‌گیری انجام می‌گرفت. زمانی که در فاصله زمانی کوتاه‌مدت به‌صورت ناگهانی تغییری ایجاد می‌شود، تبعات جبران‌ناپذیری برای سال‌های بعد دارد که حل کردنش ممکن است، مدت زمان زیادی طول بکشد. این اتفاق دقیقا چالشی است که برای حل مشکل دارو پیش آمده است.

انتقال مشکلات به جامعه در نبود نظارت

منتخب مردم سراوان افزود: سال‌های سال بود که به دارو و مواد غذایی سوبسید تعلق می‌گرفت که جامعه توان خرید هم دارو و هم مواد غذایی را داشته باشد. مسلما قطع ارز ۴هزار و۲۰۰ تومانی راهکار درستی برای حل مشکل دارو نبود، چراکه وقتی از این ارز برای رانت استفاده می‌شد، باید به‌سراغ افزایش نظارت‌ها و بستن راه‌های خلاف قانون می‌رفتیم، نه اینکه مشکلات را به بخش دیگری سوق دهیم. به‌طورقطع پاک کردن صورت‌مسئله هیچ‌وقت جواب نمی‌دهد و کشور را از مسیر توسعه دور نگه می‌دارد. فاضلی بیان کرد: از طرفی، نقش نظارت و پیگیری مستمر برای جلوگیری قاچاق معکوس دارو هم نکته دیگری است که کمتر به آن توجه شده است. ما نمی‌توانیم به‌علت ضعف در نظارت، مشکل را به جامعه منتقل و از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنیم.

ضرورت آینده‌نگری در حل مشکل سلامت و دارو

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس تصریح کرد: درحال‌حاضر بسیاری از سیاست‌گذاری‌های سلامت و دارو در قالب برنامه‌ریزی و آینده‌نگری بنا نشده است. برای مثال، زمانی که ارز ۴هزار و ۲۰۰ تومانی در دل جامعه و در قالب بیمه توزیع شد، نتوانست به کمک مردم بیاید، چراکه بخش بزرگی از جمعیت کشور ما بیمه نبودند. همچنین، طرح نسخه‌های الکترونیکی یا دارویار نیز موثر واقع نشدند؛ زیرا این طرح‌ها براساس هدف اصلی سلامت جامعه که یک فرآیند چندساله است، مطرح نشد. وی در پایان گفت: به‌طورکلی برای اینکه موضوع سلامت و دارو در کشور همیشه در دسترس باشد و مشکلی از این بابت پیش نیاید، باید تمام ذی‌ربطان این امر با همکاری و نظارت مستمر تلاش کنند تا قانون‌گذاری به بهترین شکل ممکن رخ دهد و هیچ فردی در جامعه مشکل دارو و درمان نداشته باشد. اینکه قانونی بدون در نظر گرفتن منابع پایدار و دسترسی عام جامعه تعریف شود، بی‌تاثیر است، چراکه دارو به‌نحوی باید توزیع شود که تمام شهروندان یک جامعه بدون دردسر و به دور از هرگونه مشکلی به آن دست پیدا کنند.

سخن پایانی

در سال‌های اخیر، یکی از مشکلات اساسی در حوزه سلامت ایران، کمبود داروها و دسترسی نداشتن بسیاری از افراد به داروهای ضروری برای درمان بیماری‌ها است که دلایل متعددی دارد. برای حل مشکل کمبود دارو در ایران، یکی از راه‌حل‌های مهم، تقویت تولید داخلی است. دولت باید با ایجاد تسهیلات مالی، تشویق صنعت داروسازی را برعهده بگیرد و شرکت‌های داخلی را به تولید بیشتر و کیفیت بالاتر دعوت کند. همچنین، پژوهش و توسعه در صنعت داروسازی نیز باید تشویق شود. باتوجه به وابستگی ایران به واردات داروها، لازم است که فرآیند واردات داروها نیز سهولت بیشتری یابد. این موضوع شامل بررسی و سرعت بخشیدن به روند تصویب و صدور مجوزهای واردات، رفع مشکلات مالی و بانکی و ارتقای همکاری با شرکای خارجی می‌شود. از طرفی، بررسی و تعیین نرخ منصفانه برای داروها از اهمیت بالایی برخوردار است. دولت باید با تنظیم قوانین و مقررات مناسب، قیمت‌ها را کنترل کند و به رقابت سالم در بازار داروها تسهیلات بیشتری بدهد.