امروزه فناوری‌های دیجیتال فرصت مناسبی را در اختیار شرکت‌های بین‌المللی قرار داده تا بتوانند به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند و اطلاعات محصولات و خدمات خود را به‌صورت آنلاین در اختیار مشتریان قرار ‌دهند. باتوجه به نقش پررنگ اینترنت در اقتصاد و دیجیتالی شدن آن سرنوشت کشورها در ساختار جهانی و منطقه‌ای، به سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال گره خورده است. همان‌طور که در طول قرن‌های 19 و 20، کشورهای جهان با سرمایه‌گذاری در اقتصاد فیزیکی توانستند قدرت خود را در جهان تثبیت کنند، اکنون اقتصاد دیجیتال نقشی تعیین‌کننده در مشخص‌شدن قدرت‌های بزرگ در آینده جهان دارد، اما وضعیت اقتصاد دیجیتال در ایران تعریفی ندارد. اگر از دولتمردان درباره وضعیت اقتصاد دیجیتال در ایران بپرسید به‌استناد سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها برای مثال ایجاد شبکه‌ فیبر نوری، خطوط تلفن و اینترنت، می‌گویند در سال گذشته بیش از 177هزار میلیارد تومان به شرکت‌هایی که تحت عنوان دانش‌بنیان جای می‌گیرند، تسهیلات مالی داده شده، اما کیفیت پایین اینترنت، ماه‌هاست که صدای فعالان این بخش و عموم مردم را درآورده است. به‌گفته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات، در حال حاضر، سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص ملی 7.4 درصد است و برای رسیدن به سهم 15درصدی تا پایان سال 1406 برنامه‌ریزی شده است.صمت به‌مناسبت روز جهانی اینترنت به بررسی وضعیت اقتصاد دیجیتال در ایران پرداخته است.

راهی که باید رفت

علیرضا چابکرو، محقق و استاد دانشگاه در گفت‌‌وگو با صمت با اشاره به اجبار دیجیتالی شدن اقتصاد کشورها در سال‌های آینده گفت: فعالیت کشورها در دنیای دیجیتال باتوجه به حجم زیاد اطلاعات حتمی است و اصلا راهی جز انجام فعالیت‌های اقتصادی در بستر اینترنت در آینده‌ای نزدیک وجود ندارد؛ در غیر این صورت و مقاومت در برابر اقتصاد دیجیتال، اقتصاد کشورها محکوم به شکست خواهد بود؛ بنابراین دیر یا زود کشورها باید میان اقتصاد سنتی و دیجیتال، تعاملی منطقی برقرار کنند تا بقای خود در تبادلات و عرصه‌های اقتصادی را حفظ کنند. بر این اساس باید میان این دو ‌سازگاری دقیقی شکل بگیرد تا در نتیجه این سازگاری، جهان به‌سمت اقتصاد فول‌دیجیتالی شدن، میل پیدا کند؛ یعنی تمام تبادلات بر بستر سایبر انجام شود. با این حال باید بدانیم که این به‌معنای آن نیست که ارکان اقتصاد سنتی از بین می‌رود یا روابط اقتصادی و دادوستدها منفعل می‌شوند. در واقع، حرکت در مسیر اقتصاد دیجیتالی منوط به ایجاد همپوشانی دو نوع اقتصاد دیجیتالی و سنتی است. تجربه این روند در اغلب کشورها اجتناب‌ناپذیر است.

وی افزود: ناگفته نماند که اقتصاد سایبری مقیاس وسیع‌تری نسبت به اقتصاد دیجیتال دارد و فرآیندهای دیجیتالی به‌عنوان یک تکنیک در اقتصاد سایبری شناخته می‌شود. اقتصاد جوامع به‌آرامی در فضای سایبر هضم می‌شود و این روند اجتناب‌ناپذیر است. در واقع، می‌توان گفت فعالیت در بستر اقتصاد دیجیتال در آینده‌ای نزدیک یک انتخاب نیست؛ بلکه اجبار است و در نهایت باید از آن تبعیت کرد. در این مسیر، ایران یا هر کشور دیگری چند راهکار پیش‌رو دارد؛ یا باید روش منفعلانه‌ای را در پیش گیرد و منتظر تصمیمات قدرت‌ها باشد یا باید نقش خودش را تعریف کند تا بتواند عملکرد موثری در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال جهانی داشته باشد.

به‌گفته چابکرو، اگر ایران نقش منفعلانه را در اقتصاد دیجیتال جهان برای خود برگزیند، سرورهای بزرگ فناوری اطلاعات که به‌عنوان غول‌های اقتصادی شناخته می‌شوند، کنترل‌کننده اصلی فعالیت‌های اقتصادی خواهند بود. آنها نقش اقتصادی ایران را تعیین می‌کنند و ایران ملزم به طی کردن همان روندی خواهد شد که برایش در نظر می‌گیرند.

این کارشناس زیربنای فعالیت موثر در دنیای دیجیتال را پویایی اقتصاد دانست و گفت: اگر ایران خواهان عملکرد موثر است، باید پلتفرمی برای خود ایجاد کند که قدرت رقابت با پلتفرم‌های قوی دنیا را داشته باشد. همچنین، نیازمند یک اقتصاد پویا است تا بتواند در مسیر دیجیتالی شدن در مقیاسی وسیع گام بردارد. در این شرایط می‌تواند یکی از تعیین‌کننده‌های اقتصاد سایبری جهان باشد.

رویایی که سال‌ها می‌بینیم

به‌گفته چابکرو پیش از هر چیز باید دید نقش ایران در اقتصاد دیجیتالی کجاست. سازگاری میان اقتصاد سنتی و سایبری همان مرحله‌ ‌گذار اقتصاد کشور به‌سوی فضای سایبر در مقیاسی وسیع است. به‌منظور دستیابی به این سازگاری، ابتدا باید زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال در کشور فراهم شود.

وی گفت: باید ابتدا به اقتصاد دیجیتال قدرت بخشید و بعد آن را در مسیر سودآوری قرار داد. همچنین لازم است مقدار زیادی از ظرفیت‌های مردمی و اقتصادی را متوجه این نوع از اقتصاد کرد، زیرا در این شرایط نیز اقتصاد کشور ارزش‌افزوده بالایی خواهد داشت که در نهایت منجر به افزایش قدرت آن می‌شود. حال سوال این است که آیا می‌توان به چنین آرمانی در اقتصاد کشور دست یافت؟ واقعیت این است که اگر خواهان این هستیم که جزئی از اقتصاد دیجیتال در جهان شویم، باید با بازیگران اصلی آن تعامل داشته باشیم. در واقع اگر می‌خواهیم جزو جامعه جهانی شویم، باید نقش‌آفرین باشیم. اگر بتوانیم قطعه‌ای از پازل بزرگ سایبری و اقتصاد دنیا شویم، می‌توانیم حرفی برای گفتن در اقتصاد دیجیتال داشته باشیم.

جنگ بر سر صفرویک

وی افزود: نقش‌آفرینی در اقتصاد جهانی رویایی زیباست، اما به‌راحتی شدنی نیست، چراکه جنگ اقتصادی که پیش از این بیشتر بر سر نفت بود، حالا بر سر صفرویک‌هایی است که در فضای سایبر تعیین‌کننده نفوذ هستند. یعنی قدرت‌ها از خواهران نفتی به خواهران اطلاعاتی آینده تبدیل شدند؛ بنابراین مسیر آسانی برای کشورها در راستای قدرت‌نمایی اقتصادی وجود ندارد.

این کارشناس اقتصاد در ادامه بیان کرد: برای تعامل با جامعه جهانی، نخستین مولفه استقلال اقتصادی است که باید به سطحی قابل‌قبول برسد. در حقیقت ابتدا باید اقتصاد سنتی را پویا و فعال کنیم تا در نهایت، به اقتصاد دیجیتال برسیم. برای مثال، در بحث انرژی نباید فقط متکی به نفت باشیم و می‌توانیم از دیگر نهاده‌های انرژی در کشور نظیر انرژی خورشیدی و بادی نیز استفاده کنیم. اینجاست که می‌توانیم صحبت از استقلال اقتصادی به میان آوریم؛ یا اینکه نباید منبع اصلی‌ درآمد کشور خام‌فروشی باشد. بی‌شک سرمایه‌گذاری روی دانش‌افزایی یکی از راه‌های استقلال اقتصادی است که می‌توان مانور زیادی روی آن داد. در این شرایط، فضای سایبری مجبور است اقتصاد را در خود بگنجاند و با آن همسو شود، چراکه منبع ثروت به‌حساب می‌آییم. در این مرحله، لازم است از ابزار دوم استفاده کنیم. باید در این مرحله قدرت و ظرفیت خود را در فضای سایبری تعیین کنیم. در این شرایط است که کمپانی‌های بزرگ سایبری مجبورند ظرفیت، توان و نقش‌آفرینی ایران را ببینند.

تنها سرعت اینترنت ملاک نیست

چابکرو درباره چالش‌های شکل‌گیری اقتصاد دیجیتال تصریح کرد: به‌اعتقادمن، در حال ‌حاضر ۲ تا ۳ اشتباه استراتژیک در ورود به اقتصاد دیجیتال در کشور رخ داده است؛ نخست اینکه بسیاری از نخبگان فکر می‌کنند داشتن سرعت انتقال یعنی ورود به دنیای سایبری، اما باید بدانند که این‌گونه نیست و باید دنیای سایبر را یک مجموعه منسجم منتظم ببینیم. وقتی نمی‌توانیم کارمندان ادارات را مجبور به استفاده از فضای سایبری در قالب درست و بهینه کنیم، چگونه می‌توانیم از سرعت بالای اینترنت نهایت استفاده را ببریم؛ به‌عبارت‌ روشن‌تر، باید دید هر تولیدی که از دانش‌بنیان‌ها روانه بازار می‌شود، در کجا می‌تواند مورداستفاده قرار بگیرد. در واقع باید مجموعه دولت و ادارات به فضای سایبر مرتبط شوند.

وی افزود: دوم اینکه تا در تراز اقتصادی مشخص قرار نگیریم، نمی‌توانیم وارد فضای سایبر و به مدد آن وارد جامعه جهانی شویم؛ بنابراین سرمایه‌گذاری روی برخی مولفه‌های اقتصادی که هنوز برای مردم تعریف نشده، روندی منطقی است. اقتصاد سایبری مانند یک چرخه است و باید تمام ارکان آن چرخه را در اختیار داشته باشیم.

گام‌های نخست دیجیتال‌مارکتینگ در ایران

دیجیتال‌مارکتینگ یکی از نمودهای اقتصاد دیجیتال است و تاثیر جدی در بازاریابی دیجیتالی دارد. جلال ترابی، کارشناس فناوری و دیجیتال‌مارکتینگ با اشاره به توسعه دیجیتال‌مارکتینگ در کسب‌وکارها در گفت‌وگو با صمت، گفت: تاثیر دیجیتال‌مارکتینگ را باید به ۲ دوره پیش و پس از کرونا تقسیم‌بندی کنیم؛ پیش از کرونا، کسب‌وکارها کم و بیش با این حوزه آشنا بودند و صاحبان صنایع، شناخت محدودی از آن داشتند؛ به‌گونه‌ای که بیشتر آنها تنها به داشتن یک وب‌سایت اینترنتی قانع بودند و سئو برای موتورهای جست‌وجو در اولویت دوم‌شان قرار داشت. معمولا این کسب‌وکارها، مشتریان مشخصی داشتند و از طریق معرفی دوستان و در بستری کاملا سنتی توسعه می‌یافتند.

وی افزود: اما بعد از کرونا، بیشتر کسب‌وکارها به اهمیت دیجیتال‌مارکتینگ پی بردند. اینکه فضای وب می‌تواند موجب رشد اقتصادی آنها شود، تفکری بود که دیجیتال‌مارکرها به آنها القا کردند. در حال‌ حاضر، دیجیتال‌مارکتینگ در ایران گام‌های نخست خود را برمی‌دارد و در مرحله نوزادی قرار دارد. به‌اعتقاد من، مهم‌ترین مولفه توسعه و رشد اقتصادی کسب‌وکارها این است که فرهنگ دیجیتال‌مارکتینگ جا بیفتد. در حال ‌حاضر، گام‌های اول را برمی‌داریم و در ایران به‌تازگی به اهمیت آن پی برده شده است.

به‌گفته ترابی، سال‌ها است که دیجیتال‌مارکتینگ در جهان مورداستفاده قرار دارد و موجب رشد و توسعه اقتصادی در کسب‌وکارهای مختلف شده است. این شیوه از بازاریابی اینترنتی، نمودهای مختلفی دارد. نمونه بارز آن، استفاده از هوش‌مصنوعی و چت جی پی تی است. گفتنی است کشورهای پیشرو به‌دلیل اینکه رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی را در اختیار دارند، توانسته‌اند رشد یابند و به صرفه‌های اقتصادی بالایی برسند.

وی با اشاره به اهمیت داده‌پردازی کسب‌وکارها برای ورود به دنیای دیجیتال‌مارکتینگ گفت: با گذشت زمان، پلتفرم‌ها پیچیدگی خود را بیشتر می‌کنند، چراکه نیاز کاربران هم پیچیده‌تر می‌شود و از ‌سویی هم استفاده از این پلتفرم‌ها باعث راحت‌تر شدن کار کاربر می‌شود که هرقدر استفاده از پلتفرم‌ها راحت‌تر باشد، نیاز به داده‌های بیشتری هم دارد؛ به‌همین دلیل، امروزه کسب‌وکارها به سمت داده‌محورشدن پیش می‌روند. بر همین اساس کسب‌وکارها نیاز زیادی به داده دارند و این امر بسیار اهمیت دارد. ترابی گفت: اصولا کسب‌وکارهایی که بحث خدمات و صادرات برای آن مهم است، نظیر گیاهان‌دارویی و محصولاتی که تولیدشان در انحصار ایران است، در اولویت بازاریابی به روش دیجیتال‌مارکتینگ هستند و می‌توانند شرایط موثری را در بازار جهانی تجربه کنند.

به‌گفته ترابی، کسب‌وکارهایی هستند که خدمات آنها تسهیل‌کننده کسب‌وکارهای دیگر است؛ برای مثال فروشگاه‌هایی که خودشان محصول ندارند، اما به‌واسطه ترافیکی که روی سایت‌شان وجود دارد، به فروش محصولات دیگر فروشگاه‌ها می‌پردازند. رسالت این فروشگاه‌ها، ایجاد بستر برای فروشگاه‌هایی است که خودشان به‌طورمستقیم فعالیتی در حوزه دیجیتال‌مارکتینگ انجام نداده‌اند.

سخن پایانی

بی‌شک فناوری‌ دیجیتال تاثیر زیادی بر بخش‌های مختلف یک اقتصاد مانند سلامت، آموزش و خدمات دولتی دارد. وجود متخصصان بسیار زیاد در زمینه فناوری اطلاعات ظرفیت تامل‌برانگیزی در توسعه اقتصاد دیجیتال و پیشرفت آن در کشور محسوب می‌شود و باتوجه به اینکه میزان رشد اقتصاد دیجیتال هر سال حدود ۱۰ درصد است، از رشد سالانه اقتصاد دنیا بیشتر است. در بازارهای نوظهور، اقتصاد مبتنی بر اینترنت هر سال بین ۱۲ تا ۲۵ درصد رشد می‌کند که این امر تاثیرات شگرفی بر اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد.