تالاب «پته‌خور» از مهم‌ترین تالاب‌های استان اردبیل و زیستگاه پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی به شمار می‌رود که هم اکنون حیات آن مورد تهدید جدی فاضلابهای صنعتی قراردارد. این تالاب در قسمت شرق دشت اردبیل، غرب کوه‌های «باغرو» و ۳ کیلومتری روستای «پته‌خور» در شهرستان نمین واقع شده است. این تالاب زهکش رودخانه قره‌سو بوده و آب آن از ارتفاعات کوه‌های «باغرو» در جنوب شرقی و ادامه همین ارتفاعات یعنی اراضی جنگلی «فندقلو» در شرق نمین سرچشمه می‌گیرد. از شاخه‌ها و رودخانه‌های تأمین‌کننده تالاب پته‌خور می‌توان به «دورجین‌چای»، «اولاغان‌چای»، «موسی‌چای»، «مشه‌چای»، «ننه‌کران چای» و «پته‌خور چای» اشاره کرد.با توجه به شواهد به جا مانده در سال‌های گذشته این تالاب از نظر بُعد مساحت چندین برابر مساحت کنونی بوده، اما در اثر خشکسالی و برداشت غیر مجاز آب در سال‌های اخیر وسعت آن کاهش یافته است.

پذیرایی با پساب شرکت صنعتی

چندی پیش هم در گزارشی دیگر درباره شرایط نابهنجار زیستگاهی این تالاب که نقش جدی در نابودی گونه‌های جانوری که محل زیست دیگری ندارند منتشر شد.

به گزارش رکنا، تالاب پته خور در سال ۹۸ به عنوان یکی از ۷ سایت طبیعی گردشگری استان اردبیل معرفی شده است اما اکنون علاوه بر اینکه در معرض فرونشست قرار دارد بلکه به یکی از مراکز بیابانزایی در استان اردبیل تبدیل شده است و می‌تواند به یک کانون بالقوه ریزگرد نیز تبدیل شود. وجود چمن زارهای نسبتاً وسیع و متراکم، تنوع موجودات زنده گیاهی و جانوری و تولیدات زنجیره غذایی و شبکه‌ها ی غذایی در آن، این تالاب را به زیستگاه و پناهگاه بسیار مساعد برای انواع جانوران، تبدیل کرده است. تالاب پته خور علاوه بر سایت استراحتگاهی درنای سیبری سالانه پذیرای ده‌ها گونه‌ی دیگر از پرندگان مهاجر و چندین گونه از پرندگان نادر و حمایت شده بوده و زیستگاه مناسبی به شمار می‌آید. طبق گزارشات رسمی محیط‌زیست منطقه، جمعیت غربی درنای سیبری در سال‌های گذشته این تالاب را به عنوان یکی از مکان‌های استراحت انتخاب می‌کرده است و حضور درنای امید نیز در سال ۸۵ در این منطقه ثبت شده است. مشاهدات نشان می‌دهد که این تالاب از وضعیت مساعدی برخوردار نیست، مجاورت این تالاب با دشت اردبیل و دشت آبی بیگلو و حجم برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در طی سال‌های اخیر باعث شده است که پدیده بیابانزایی در این منطقه کاملا مشهود باشد. لکه هایی درشت و کوچک از شنزارهای تازه پدید آمده در اطراف این تالاب و همچنین نشانه هایی از فرونشست زمین در این منطقه می‌تواند نگرانی جدید زیست محیطی بر نگرانی‌های سابق مسئولان این منطقه بیافزاید.

این لکه‌ها که بزرگ‌ترین آنها در ابعادی حدود ۳ تا ۷ متر نیز مشاهده شده است که در صورت عدم جلوگیری از این پدیده می‌تواند در آینده به یکی از کانون‌های گرد و غبار در این منطقه تبدیل شود. همچنین اینکه این پدیده در مجاورت یکی از زیستگاه‌های آبی این استان در حال وقوع است جای تعجب است.

آلودگی صنایع در کمین تالاب «پته‌خور»

وجود چمنزارهای وسیع و متراکم، تنوع موجودات زنده گیاهی و جانوری، تولیدات زنجیره غذایی در آن، زیستگاه و پناهگاه مساعدی برای انواع جانوران، در این تالاب به‌وجودآورده است. یک فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با مهر، با تاکید براینکه تالاب‌ها نقش بسزایی در کنترل سیلاب دارند، اظهار کرد: هنگامی که رودخانه‌های خروشان حجم بالایی از رسوبات را با خود می‌آورند وجود تالاب‌ها باعث کنترل سیلاب می‌شود.

محسن نعمت‌زاده بااشاره به نقش تالاب‌ها در تغذیه سفره‌های زیر زمینی گفت: معمولاً تالاب‌ها در پایین دست رودخانه قرار دارند و مانند یک مخزن سیلاب و آب‌های فصلی عمل می‌کنند. در واقع تالاب‌ها نبض تپنده محیط‌زیست به شمار می‌روند که در طول فصول خشک، با آزاد کردن آب ذخیره شده در خود شروع خشکسالی را به تاخیر می‌اندازند.

نعمت‌زاده با بیان اینکه بقا و ادامه حیات بسیاری از گونه‌های کمیاب و در معرض خطر انقراض پرندگان آبزی به تالاب وابسته است، ادامه داد: تالاب‌ها نگهدارنده مواد مغذی گیاهی بوده و از این حیث ذخیره‌کننده مواد غذایی محسوب می‌شود. حامد تبریزیان دیگر فعالان محیط‌زیست با تاکید بر اینکه تالاب «پته خور» به عنوان منطقه گردشگری دارای ارزش‌های اکوتوریستی در استان است، افزود: تالاب «پته خور» محل فرود پرندگان مهاجر از جمله «درنای سیبری» است و مانند سایر تالاب‌ها، دارای ارزش استراحتگاهی بالایی است.

وی افزود: تالاب «پته خور» در چند سال اخیر مورد بی‌توجهی صنایع قرار گرفته و فاضلاب غیر استاندارد صنایع به تالاب ریخته می‌شود، بنابراین دور از انتظار نیست که با خشک شدن تالاب «پته خور» این تالاب به کانون گردوغبار تبدیل شود.

خشکی تالاب به دنبال تغییر اقلیم

مدیرکل محیط‌زیست استان اردبیل نیز در گفت‌و گو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه تالاب «پته خور» تالاب فصلی و رودخانه‌ای است، اظهار کرد: این تالاب به خاطر شرایط و فصلی بودن از لیست تالاب‌های مشمول آیین‌نامه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور خارج شده است.

حسن قاسم‌پور با بیان اینکه اداره محیط‌زیست به لحاظ شکار ممنوع بودن بر تالاب نظارت می‌کند، افزود: حفر چاه‌های غیر مجاز در حیطه کاری محیط‌زیست نیست اما در حوزه رودخانه حقابه تالاب مشکلی ندارد.

وی با اشاره به رهاسازی فاضلاب غیراستاندارد به نهرهای سنتی اطراف تالاب تصریح کرد: طی پیگیری‌هایی که در گذشته داشته‌ایم مدول دوم فاضلاب شهرک صنعتی نمین در حال بهره‌برداری است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اردبیل تعلل ایجاد شده در راه‌اندازی این واحد را یادآور شد و خاطرنشان کرد: به دلیل حساسیت موضوع مجدد در دادگاه طرح شکایت کرده‌ایم اما متأسفانه روند دادرسی طولانی است. قاسم‌پور با اشاره به ورود به حریم اکولوژیک تالاب در سال‌های گذشته افزود: مقامات استان را متقاعد کردیم دیگر بیش از این شهرک صنعتی نمین در عرض تالاب توسعه پیدا نکند.

وی افزود: ما اکنون در محدوده تالاب گرد و غبار نداریم چرا که در فصولی از سال تالاب آب دارد پوشش گیاهی تالاب مناسب است.

نقش چاه‌های غیرمجاز در خشک شدن تالاب

رئیس اداره منابع آب شهرستان نمین نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، در ارتباط با حفر چاه‌های غیرمجاز در شهرستان نمین اظهار کرد: چاه‌های غیر مجاز محدوده شهرک صنعتی نمین ارتباطی به تالاب «پته خور» ندارند. با این حال یک مورد از چاه‌های غیرمجاز پلمب شده است و حکم پلمب دو مورد از چاه‌های غیر مجاز را از دادگاه گرفته‌ایم که در آینده اجرایی می‌شود.

علی اکبری‌سولا با اشاره به اینکه اداره منابع آب شهرستان نمین رودخانه قره سو را لایروبی کرده است، تصریح کرد: این لای روبی در حفظ تالاب بسیار مؤثر است.

راه‌اندازی فاضلاب شهرک صنعتی نمین

مدیر واحد ایمنی و بهداشت شرکت شهرک‌های صنعتی استان اردبیل نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه واحدهای دارای فاضلاب صنعتی شهرک به سیستم تصفیه خانه مرکزی متصل هستند، اظهار کرد: صنایع باید از لحاظ کیفی یک سری شرایط را رعایت کنند تا به تصفیه خانه مرکزی متصل شوند.

توحید رزمی با تاکید بر اینکه به لحاظ کیفی تعدادی از واحدها به دلیل اینکه فاضلاب استانداردی ندارند طبق توافق باید در واحد صنعتی خود پیش تصفیه انجام دهند، ادامه داد: با اینکه اقدامات قضائی علیه این واحدها صورت گرفته است، برای راه‌اندازی پیش تصفیه خانه تسهیلات ارزان نرخ در نظر گرفته شده است.

رزمی با بیان اینکه سرچشمه یک سری از مشکلات عدم رعایت تعداد معدودی از واحدهای صنعتی است که اصول فنی دفع فاضلاب را رعایت نمی‌کنند، افزود: در وضعیت فعلی به دلیل مشکلات فنی و اقتصادی تصفیه خانه مرکزی به مشکل بر می‌خورد. وی با تاکید بر اینکه یک سری واحدها مشکل کمی دارند، افزود: میزان فاضلابی که این واحدها به تصفیه خانه مرکزی وارد می‌کنند بیشتر از حجم توافق شده است. رزمی با بیان اینکه پارامتر آلاینده یکی از این واحدها که بیشترین حجم فاضلاب را تولید می‌کند در حد صفر است، اظهار کرد: در حال پیگیری هستیم این واحد بعد از پیش تصفیه در واحد خود فاضلاب را به رودخانه وارد کند یا به چرخه تولید برگرداند. وی با بیان اینکه مدول دوم تصفیه خانه شهرک صنعتی نمین با پیشرفت ۹۹ درصدی و اعتباری بالغ بر ۷۰ میلیارد تومان تا ۲ ماه آینده به بهره‌برداری خواهد رسید افزود: با راه‌اندازی این واحد شاهد رفع مشکل فاضلاب «تالاب پته خور» خواهیم بود.

مدیر واحد ایمنی و بهداشت شرکت شهرک‌های صنعتی استان اردبیل با بیان اینکه ما نسبت به مسائل محیط‌زیست حساسیت داریم، خاطر نشان کرد: هدف ما این است که با آگاهی دادن واحدهای صنعتی را به شیوه درست هدایت کنیم.

سخن پایانی

پتروشیمی نمین به عنوان یکی از صنایع آب بر در فاصله ۲ کیلومتری بالا دست این رودخانه احداث شده است و همچنین یک کارخانه فولاد اسفنجی نیز در مجاورت این منطقه مجوزهای لازم برای احداث را دریافت کرده است که نشان می‌دهد مسوولان این استان نه تنها برای حفظ و نگهداری از میراث طبیعی در این منطقه وقعی نمی‌نهند بلکه برنامه‌های دیگری برای زیست بوم این منطقه دارند. در بررسی‌های انجام شده مشخص شد علاوه بر رهاسازی فاضلاب غیراستاندارد در محدوده تالاب، برای توسعه صنایع، محدوده تالاب را کوچک‌تر کرده‌اند و به احتمال زیاد همین امر باعث شده است تالاب «پته خور» را از لیست تالاب‌ها خارج کنند. خطر آلودگی و نابودی تالاب پته‌خور در کمین است و این در حالی است که مسئولان افتتاح فاز دوم تصفیه خانه فاضلاب شهرک صنعتی نمین را به چند ماه بعد موکول کرده‌اند. لزوم اهمیت تالاب‌ها ایجاب می‌کند همواره این ثروت ملی حفاظت و احیا شده و برای تداوم حیات بشر، تنوع جانوران و گیاهان بهره‌برداری درست از آن داشته باشیم.