پای ایران به اروپا باز می‌شود؟
جنگ اوکراین تمام بازارهای جهانی از جمله بازارهای اروپا را تحت‌تاثیر قرار داده است.
این موضوع به خاطر این است که روسیه نقش زیادی در اقتصاد اروپا داشته و با شروع جنگ از سوی کشورهای اروپایی و امریکا به صورت یکپارچه تحریم شده است. ساعاتی بعد از تصویب نخستین تحریم علیه روسیه، نرخ نفت شروع به رشد چشمگیری کرد، تا زدن رکورد ۸ ساله پیش رفت و به بالای ۱۰۰ دلار رسید. با توجه به اینکه روسیه ۴۹ درصد گاز اروپا را صادر می‌کند، این نرخ بالای نفت می‌تواند روی نرخ گاز نیز تاثیر بگذارد. علاوه بر گاز، بنزین نیز از بازار داغ بالا رفتن قیمت‌ها بی‌نصیب نمی‌ماند و نرخ آن، همسان با نرخ نفت بالا می‌رود. این بحران در صورتی به اوج خود می‌رسد که روسیه شیرهای انتقال گاز به اروپا را ببندد. کشورهای اروپایی اغلب کشورهایی با آب‌وهوای سرد هستند و این موضوع باعث می‌شود گاز روسیه برای آنها اهمیت زیادی داشته باشد.
۳ سناریوی جایگزینی انرژی روی میز اروپا
غلامعلی رحیمی در گفت‌وگو با شانا درباره تامین گاز اروپا با توجه روسیه، اظهار کرد: برای بررسی جایگزین‌های اروپا و واردات گاز از روسیه ۳ سناریوی توقف اجرایی شدن پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده، کاهش ۵۰ درصدی واردات گاز از روسیه در ۱۰ سال آینده و کاهش ۱۰۰ درصدی واردات گاز از روسیه در ۱۰ سال آینده قابل‌بیان است.
وی در توضیح این سناریوها بیان کرد: در سناریو نخست، با توجه به توقف اجرایی شدن خط لوله نورد استریم-۲ که ظرفیت آن سالانه ۵۵ میلیارد مترمکعب است، اروپا باید به‌دنبال جایگزین برای آن باشد و در سناریو دوم و سوم با توجه به کاهش ۸۷ میلیارد مترمکعبی و ۱۷۵ میلیارد مترمکعبی از واردات گازی خط لوله اروپا از روسیه، اروپا باید به‌دنبال جایگزینی به همین مقدار باشد.
رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، بهره‌گیری از ظرفیت منابع گازی مدیترانه شرقی را به‌عنوان یکی از انتخاب‌های اروپا برای جایگزینی گاز روسیه نام برد و گفت: منابع گازی مدیترانه شرقی شامل میدان‌های اصلی لویاتان، آفرودیت و الظهر می‌شود که اروپا می‌تواند در سال‌های آینده ۵۰ میلیارد مترمکعب، از این منطقه گاز دریافت کند که البته ابهام‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد.
رحیمی افزود: پس از اکتشافات گازی سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ در شرق مدیترانه، بسیاری انتظار داشتند این منطقه به قطب انرژی تبدیل شود. یک دهه بعد، چالش‌های بی‌شماری مرتبط با خط لوله انتقال گاز طبیعی مدیترانه شرقی ( EastMed ) باقی ماند و ویروس کرونا وضع بد را بدتر کرد.
چالش‌های طولانی
وی با بیان اینکه بسیاری از مفسران زمانی که بیش از یک دهه پیش نخستین اکتشاف‌های گاز در مدیترانه شرقی انجام شد، انتظار داشتند این منطقه به یک قطب انرژی تبدیل شود. با این حال، شرایط بازار در طول زمان بدتر شده و منطقه همچنان در بلاتکلیفی سیاسی فرورفته است، تصریح کرد: از همان ابتدا، فهرست چالش‌ها طولانی بود و تعداد بازیگران دولتی با منافع متضاد افزایش یافت. همه‌گیری ویروس کرونا به‌سادگی وضع بد را بدتر کرده است.
رحیمی به بحث تأمین مالی هم اشاره کرد و با تأکید بر اینکه کووید-۱۹ دولت‌ها و سرمایه‌گذاران خصوصی را بسیار فقیرتر کرده است، اظهار کرد: اتحادیه اروپا ممکن است تصمیم بگیرد به جای سرمایه‌گذاری در انرژی سبز، بودجه محدود خود را برای پروژه‌هایی با مزایای کمی برای برنامه کلی امنیت انرژی خود هزینه نکند. افزون بر این، ذخایر گاز مدیترانه شرقی در مقیاس جهانی بسیار ناچیز است. با این حال، برخی بازیگران با انگیزه سیاسی ممکن است برای ساخت خط لوله فشار وارد کنند.
بازار رو به گسترش گاز طبیعی
رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با تاکید بر اینکه بازار جهانی گاز در حال گسترش است، گفت: در حالی که بیشتر ترانزیت گاز هنوز از طریق خط لوله انجام می‌شود، تجارت ال‌ان‌جی در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۳ درصد افزایش یافت که بالاترین رشد را از سال ۲۰۱۱ نشان می‌دهد. به‌گفته آژانس بین‌المللی انرژی، این توسعه نویدبخش امنیت عرضه گاز طبیعی است.
میدان‌های گازی مدیترانه شرقی
وی با بیان اینکه مدیترانه شرقی یک منطقه ازهم‌گسیخته سیاسی است و در نتیجه ظرفیت منطقه را به‌عنوان یک هاب گاز محدود می‌کند، ادامه داد: سوریه از سال ۲۰۱۰ در بحبوحه جنگ داخلی بوده است. اسرائیل و لبنان هنوز به‌طور رسمی با یکدیگر در جنگ هستند و ادعاهای متضادی بر سر مرزهای دریایی خود دارند. بین ترکیه و قبرس هم هنوز اختلاف‌هایی وجود دارد. ترکیه به‌دلیل درگیری‌های مرزی دریایی، فعالیت‌های اکتشافی شرکت‌های نفتی بین‌المللی در منطقه انحصاری اقتصادی قبرس ( EEZ ) را مختل کرده است.
رحیمی با بیان اینکه خط لوله EastMed در فهرست پروژه‌های موردعلاقه مشترک ( PCI ) کمیسیون اروپا گنجانده شده که به‌عنوان «پروژه‌های زیرساختی فرامرزی کلیدی که سیستم‌های انرژی کشورهای اتحادیه اروپا را به هم مرتبط می‌کند» تعریف شده، اظهار کرد: هدف آنها کمک به اتحادیه اروپا برای دستیابی به سیاست انرژی و اهداف آب‌وهوایی است. انرژی به‌صرفه، ایمن و پایدار برای همه شهروندان و کربن‌زدایی بلندمدت اقتصاد مطابق توافقنامه پاریس.
وی ادامه داد: جدای از پیوند دادن سیستم‌های انرژی کشورهای اتحادیه اروپا، دیدن اینکه چگونه پروژه EastMed معیارهای تعریف‌شده که در سطور بالا آمده را برآورده می‌کند، دشوار است. این خط لوله با قیمت حدود ۶ میلیارد یورویی ابتدا حدود ۲ درصد از کل واردات گاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کند و بعدها ۲ درصد دیگر افزایش خواهد یافت.
رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با بیان اینکه انتظار می‌رفت سرمایه‌گذاری در این خط لوله ( EastMed ) در سال ۲۰۲۲ آغاز و انتقال گاز از این خط لوله در سال ۲۰۲۵ محقق شود، افزود: با این حال، در شرایط کنونی بعید به نظر می‌رسد این زمان‌بندی‌ها برآورده شود. به نظر می‌رسد فشار برای خط لوله EastMed بیشتر با انگیزه سیاسی باشد. شبکه تلویزیونی دولتی یونان ERT از این پروژه به‌عنوان «سپر محافظ در برابر تحریکات ترکیه» یاد کرده است.
رحیمی دومین سناریوی اروپا را افزایش واردات ال‌ان‌جی از امریکا بیان و در توضیح این سناریو اظهار کرد: مقدار تولید ال‌ان‌جی امریکا در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۱ میلیون تن بوده و انتظار می‌رود تا ۱۰ سال آینده این مقدار به بیش از ۱۶۰ میلیون تن در سال افزایش یابد، یعنی افزایشی حدود ۹۰ میلیون تن در سال (معادل ۱۱۷ میلیارد مترمکعب در سال)، بنابراین بخش عمده‌ای از این افزایش تولید ال‌ان‌جی می‌تواند به بازار اروپا اختصاص داده شود.
چشم‌انداز تولید ال‌ان‌جی امریکا در افق ۲۰۳۰
وی سناریوی آخر اروپا را افزایش واردات ال‌ان‌جی از قطر دانست و گفت: مقدار تولید ال‌ان‌جی قطر در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۹ میلیون تن بوده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ میزان تولید سالانه آن به بیش از ۱۱۰ میلیون تن و تا سال ۲۰۲۷ به بیش از ۱۲۶ میلیون تن افزایش یابد؛ یعنی افزایشی حدود ۴۷ میلیون تن در سال معادل ۶۱ میلیارد مترمکعب، ازاین‌رو بخش عمده‌ای از این افزایش تولید ال‌ان‌جی می‌تواند به بازار اروپا اختصاص داده شود. رئیس پژوهشکده اقتصاد انرژی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گفت: به‌طور کلی، افزایش تولید منطقه مدیترانه شرقی معادل ۵۰ میلیارد مترمکعب، امریکا معادل ۱۱۷ میلیارد مترمکعب و قطر معادل ۶۱ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۳۰ خواهد بود که در مجموع ظرفیتی حدود ۲۲۸ میلیارد مترمکعب را فراهم خواهد کرد. با توجه به اینکه بخشی از این افزایش تولید در امریکا و قطر برای صادرات به بازارهای آسیایی برنامه‌ریزی شده؛ بنابراین نمی‌توان فرض کرد که کل افزایش مورداشاره می‌تواند به بازار اروپا صادر شود.
ایران تنها کریدورگازی اروپا
فریدون برکشلی در گفت‌وگو با ایلنا، درباره میزان تامین انرژی اروپا از سوی روسیه اظهارکرد: براساس گزارشات آژانس بین‌المللی انرژی در ۲۰۲۰ که مورد تایید بیشتر مراجع آماری بین‌المللی و اروپایی است، روسیه ۴۰ درصد از گاز طبیعی ۵ کشور اروپایی را تامین می‌کند و آلمان بالاترین سهم را در دریافت گاز روسیه دارد. البته آلمان و کشورهای اروپایی نفت‌خام و فرآورده هم از روسیه وارد می‌کنند. در مجموع ۵۰ درصد انرژی‌های متعارف اروپا از روسیه تامین می‌شود؛ بنابراین صادرات فعلی گاز طبیعی روسیه از طریق خط لوله موسوم به نورداستریم-۱ که از طریق اوکراین و چند مرز اروپایی دیگر به اروپا می‌رسد، حدود ۴۰ درصد گاز موردنیاز اروپاست. پروژه نورد استریم-۲ نیز از کف دریای سیاه عبور کرده و مستقیم وارد آلمان می‌شود، در صورت راه‌اندازی این خط لوله، وابستگی آلمان به گاز روسیه تا ۸۰ درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
رئیس دفتر مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین ادامه داد: احتمالا ایران می‌تواند در عین حال یک کریدور گازی به سمت اروپا باز کند و گاز کشورهای آسیای میانه و قفقاز را به اروپا انتقال دهد. همچنین می‌تواند با همکاری قطر، اجازه دهد تا بخشی از منابع گازی پارس‌جنوبی، توسط قطر به ال‌ان‌جی، تبدیل و به اروپا منتقل شود. البته راه‌حل پایه‌ای و بلندمدت، سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی برای توسعه منابع گازی ایران و انتقال از طریق خط لوله است، بی‌شک این یک سیاست برد-برد انرژی برای ایران و اروپاست.
ایران تنها امید قاره سبز
وی خاطرنشان کرد: برای اروپا، استراتژی جدی، یعنی توجه به واقعیات تازه ژئوپلتیک بین‌المللی. امریکا می‌کوشد تا اروپا، از نظر تامین انرژی، وابسته باقی بماند و درواقع اروپا، برای تامین انرژی به روسیه، برای تجارت به چین و برای امنیت، به امریکا وابسته است. نخستین بیدارباش برای اتحادیه اروپا در دوره ترامپ بود، وقتی که اعلام کرد اروپا باید هزینه امنیت خود را به امریکا بپردازد. حالا روسیه و خط لوله نورد استریم- ۱ که از خاک اوکراین می‌گذرد و قطعا هزینه دریافت گاز مستقیم از روسیه به آلمان، گران‌تر خواهد بود. در یک بازنگری ساختاری اروپا، لازم خواهد دید که پاره‌ای سیاست‌های خود را از امریکا متمایز کند. ایران امروز تنها و آخرین اقتصاد بزرگ غرب آسیاست که ظرفیت عظیمی برای جذب سرمایه و تامین منابع انرژی برای اتحادیه اروپا دارد.
سخن پایانی
فرصت‌های ایران برای حضور در بازار تشنه گاز با این مقدمه که شرایط کوتاه‌مدت اروپا در حوزه انرژی بسیار حساس شده و بحران انرژی در اروپا وضع این قاره را بسیار بحرانی کرده، نرخ گاز در انگلستان نسبت به سال گذشته حدود ۴ برابر شده و رشد نرخ نفت به بالای ۱۰۰ دلار و به تبع آن رشد نرخ بنزین، بسیاری از مردم اروپا را با مشکل مواجه کرده است. این اهرم بسیار قدرتمند سبب‌شده تا تحریم روسیه برای اروپا چندان آسان نباشد. هر نوع قطع گاز روسیه به‌روی اروپا می‌تواند به تعطیلی بسیاری از کارخانه‌ها و تولیدات اروپا منجر شود.
