اروپا راضی به مصرف زغال‌سنگ نمی‌شود
چین سال‌ها قبل از اروپا انقلاب صنعتی را تجربه کرد و این در حالی است که به‌دلیل امنیتی بودن فضای این کشور از سده‌های گذشته، وقوع انقلاب صنعتی، معایب و مزایای آن به‌نام کشورهای اروپایی زده شد.
مقاومت مردم و دولت در برابر افزایش آلودگی هوا
چین سال ها قبل از اروپا انقلاب صنعتی را تجربه کرد و این در حالی است که به دلیل امنیتی بودن فضای این کشور از سده های گذشته، وقوع انقلاب صنعتی، معایب و مزایای آن به نام کشورهای اروپایی زده شد. انقلاب صنعتی و افزایش مصرف گرایی در کشورهای منطقه اروپا، فعالیت بی حدوحصر کارخانه ها را به دنبال داشت. در سده نوزدهم میلادی همچنان سوخت موردنیاز کارخانه ها، کارگاه ها و محدوده های شهری با زغال سنگ تامین می شد، با این تفاوت که فعالیت های صنعتی و رشد جمعیت شهری، سبب شد تا استفاده از سوخت های فسیلی رشدی چشمگیر و فزاینده پیدا کند. سوزاندن بی توجه زغال سنگ و سوخت های بی کیفیت در صنایع کشورهای اروپایی که از ذخایر نفتی و گازی بی بهره بودند، سبب شد تا پس از گذشت مدت زمانی کوتاه، آلودگی هوا در این منطقه تبدیل به معضلی جدی شود. افزایش تولید گازهای گلخانه ای و پدیدار شدن مشکلات محیط زیستی باعث شد تا اروپا به دنبال سوخت های جایگزین مناسب با کمترین میزان آلودگی هوا باشد. در این راستا، توانست با وارد کردن گاز از کشورهایی مانند روسیه، تا حدی در این زمینه مناسب عمل کند، اما وقوع جنگ روسیه و اوکراین و پدیدار شدن مشکلات تجاری و اقتصادی ناشی از آن، اروپا را به سمت استفاده مجدد از زغال سنگ سوق داده است. در ادامه، اروپا قادر است میان تامین انرژی موردنیاز صنایع و کنترل آلودگی هوا، توازن ایجاد کند یا خیر؟ صمت در این گزارش ضمن بررسی میزان وابستگی صنعت اروپا به واردات انرژی، برنامه های کشورهای این منطقه برای کاهش آلودگی ناشی از سوخت های فسیلی را موردبررسی قرار داده است.
برنامه های بلندمدت برای کاهش آلایندگی
کشورهای عضو اتحادیه اروپا دارای شبکه ای قوی از استانداردهای کیفیت هوا و مدیریت آلودگی هستند که شهرهای بزرگ تر این بلوک را نسبت به بسیاری از کلانشهرها در سراسر جهان قابل زندگی تر می کند. از دهه ۱۹۷۰ ، اتحادیه اروپا چارچوب های راهنما را برای کشورهای عضو و شهرهای این منطقه تهیه کرده است. این راهنما برای کنترل انتشار آلاینده های مضر در جو، بهبود کیفیت سوخت های مصرفی در شهر و صنعت و ادغام الزامات حفاظت از محیط زیست در بخش های حمل ونقل و انرژی است. تمامی این شرایط در زمانی پدید آمد که مصرف بیش از حد زغال سنگ در محدوده های شهری و صنعتی، اروپا را در وضعیت نامساعدی قرار داده بود. اروپا با افزایش توجه به سوخت های پاک و کم آلاینده تر توانست تا حدی وضعیت آلودگی هوای خود را کنترل کند. طبق گزارش وود مکنزی، بلوک اتحادیه اروپا ( EU ) و ۲۷ کشور عضو آن متعهد به همکاری برای دستیابی به کاهش خالص داخلی حداقل ۵۵ درصدی در انتشار گازهای گلخانه ای تا سال ۲۰۳۰ هستند، همچنین برنامه دارند تا سال ۲۰۵۰ انتشار گازهای گلخانه ای خود را به صفر درصد برسانند، اما زمانی که این کشورها برای چنین اهدافی برنامه ریزی می کردند، وقوع اتفاقات سیاسی جهانی مانند روسیه و اوکراین را متصور نبودند. اروپا با وارد کردن گاز از روسیه توانست بخش زیادی از وابستگی صنایع خود به زغال سنگ را کاهش دهد. جنگ روسیه و اوکراین و در پس آن اعمال تحریم های تجاری علیه روسیه، ذخایر انرژی و فعالیت های صنعتی کشورهای اتحادیه اروپا را به مخاطره انداخت.
ردپای صنایع در آلودگی هوا
صنعتی شدن و صنعتی ماندن، هدف اصلی کشورهای اروپایی از سده های قبل بوده و دستیابی به این اهداف، برای آنها بدون هزینه نبوده است. برخی معتقدند از نظر استفاده از سوخت های کمابیش مناسب و مطلوب بودن کیفیت هوا، شاید بتوان به طور کلی اروپا را به 2 دسته اروپای شرقی و غربی تقسیم کرد. از نظر آنها کشورهای اروپای شرقی مانند اوکراین، رومانی، بلاروس و ... ، بیش از سایر کشورها از سوخت های نامناسب برای صنایع خود استفاده می کنند و زیرساخت هایی به مراتب کم کیفیت تر دارند، اما اگر نگاهی به کشورهایی مانند فرانسه، ایتالیا و حتی آلمان بیندازیم، خواهیم دید آلودگی هوا ناشی از سوختن سوخت های فسیلی برای صنایع، گریبان تمامی کشورهای اروپایی را گرفته و این مسئله را نمی توان تنها به زیرساخت یا میزان توسعه یافتگی آنها نسبت داد. به گزارش وودمکنزی، در اروپا کشورهای صنعتی تر، بیش از سایرین از آلودگی های ناشی از استفاده سوخت های فسیلی در کارخانه ها رنج می برند. تا حدی که آژانس محیط زیست اروپا ترکیه را به عنوان آلوده ترین کشور اروپایی معرفی کرده است. جمعیت بیش از ۸۵ میلیونی ترکیه همراه با وسعت کم آن، همچنین اهمیت فعالیت صنایع در این کشور سبب شده تا مدیریت استفاده از سوخت در صنعت و شهر، کمی دشوار باشد. هرچند در رده های دوم و سوم فهرست آلوده ترین کشورهای اروپا، نام های دیگری به چشم می خورد، اما اعتراضات سراسری مردم فرانسه به آلوده بودن بیش از حد پایتخت این کشور در سال های اخیر را نمی توان نادیده گرفت. به طور کلی جمعیت، اهداف بلندمدت توسعه و صنعت و در نهایت استفاده از سوخت های کم کیفیت، در آلاینده بودن کشورهای اروپایی نقشی تعیین کننده دارد.
وابستگی اروپا به سوخت های وارداتی
قرنطینه های ناشی از کووید- ۱۹ در سراسر جهان منجر به کاهش قابل توجه غلظت آلاینده ها شد. این رقم کاهش در اروپا تا ۲۵ درصد بود، اما باوجود این شرایط، آلودگی هوا همچنان یکی از نگرانی های مهم برای اروپایی ها است. طبق آخرین گزارش، آژانس محیط زیست اروپا ( EEA ) حدود ۹۶ درصد از جمعیت شهری اروپا در معرض سطوح آلودگی هوا هستند. در سال ۲۰۲۱ اروپای مرکزی و شرقی و همچنین کشورهایی مانند فرانسه و ایتالیا بیشترین میزان آلایندگی را تجربه کردند.
یکی از دلایل اصلی آلودگی هوا در اروپا، سوزاندن سوخت های فسیلی برای گرمایش خانگی و استفاده از آنها در صنعت و همچنین حمل ونقل است.
بدتر از همه، بحران انرژی بسیار شدیدی که در پی حمله روسیه به اوکراین در اوایل سال ۲۰۲۲ به وجود آمد، چندین کشور اروپایی را به احیای نیروگاه های زغال سنگ برای مقابله با کمبود گاز سوق داد. کارشناسان معتقدند علاوه بر افزایش آلایندگی و کاهش کیفی هوا، این اتفاق پیشرفت های صنعتی اروپا را به طرز چشمگیری کند می کند. در سال ۲۰۲۱ ، دوسوم ( ۷۶ درصد) انرژی اروپا از سوختن سوخت های فسیلی (نفت و گاز) و ۱۱ درصد با زغال سنگ تامین شد.
انرژی های تجدیدپذیر شامل انرژی آبی، خورشیدی، بادی و سوخت های زیستی و انرژی هسته ای، در مجموع ۱۳ درصد سوخت مصرفی کشورهای منطقه اروپا را تشکیل می دهد. هرچند کوچ صنایع اروپایی از زغال سنگ به سوخت هایی با آلایندگی کمتر، مهم ترین دستاورد دهه های اخیر کشورهای این منطقه به شمار می رود، اما این آمار و ارقام نشان می دهد وابستگی اروپا به سوخت های وارداتی زیاد است، چرا که نه تنها گاز، بلکه زغال سنگ مصرفی این منطقه نیز وارداتی است.
کمک های مالی دولت ها به مردم
اروپا بزرگ ترین واردکننده گاز طبیعی در جهان است. به گزارش الجزایر در سال ۲۰۲۱ ، روسیه، آلمان، بریتانیا، ایتالیا و فرانسه سه چهارم انرژی های موردنیاز خود را با واردات گاز تامین کردند. این میزان واردات، روند معمول سالانه کشورهای اروپایی از دیرباز است، اما با آغاز جنگ روسیه و اوکراین و ایجاد اختلال در واردات گاز از کشور روسیه، چندین کشور اتحادیه اروپا اقدامات اضطراری چند میلیارد دلاری را برای مقابله با افزایش سرسام آور نرخ انرژی در پی جنگ روسیه و اوکراین اعلام کرده اند، چرا که روسیه مهم ترین شریک تجاری و صادرکننده گاز به اروپا است و با پیش آمد مشکلات سیاسی، صنعت و تجارت اروپا تحت تاثیر جدی قرار گرفت. به عنوان مثال، آلمان یکی از صنعتی ترین کشورهای اروپایی است که از سال ها قبل زغال سنگ را از بخش زیادی از کارخانه های خود حذف کرد. این کشور همچنین در دوران صدارت مرکل، صدراعظم پیشین آلمان، نیروگاه های انرژی هسته ای خود را تا مرز تعطیلی کامل برد. مرکل معتقد بود حتی برای استفاده های صلح آمیز و تامین انرژی نباید از سوخت هسته ای استفاده کرد. باوجود برنامه های استفاده از انرژی سبز در آلمان، بحران های سیاسی در اروپای شرقی احتمال استفاده این کشور از زغال سنگ را افزایش داده است. نبود ذخیره مناسب انرژی در این کشور، فرارسیدن فصل زمستان و سایر مسائل این چنینی سبب شد تا آلمان نیز با بحران انرژی مواجه شود. جنگ روسیه و اوکراین هزینه تامین انرژی (گاز) را در آلمان افزایش داد. در این راستا، اولاف شولز، صدراعظم آلمان، برنامه ای ۶۵ میلیارد دلاری را برای کمک به مردم و مشاغل برای مقابله با افزایش نرخ حامل های انرژی اعلام کرد.
اروپا به دنبال جایگزین
یکی از مولفه هایی که ترس کشورهای اروپایی در تامین انرژی موردنیاز شهری و صنعتی آنها را کاهش داده، برنامه کاهش واردات گازی بود که از سال های قبل دولت ها درصدد اجرای آن بودند.
کارشناسان معتقدند پروژه «شکست اروپا بدون گاز روسیه» تهدیدی است که از سوی بلوک شرق برای ایجاد ترس و تزلزل در پایه های اقتصادی اروپا عنوان شده است.
هرچند اروپا برای کاهش وابستگی خود به گاز روسیه آماده نبود، اما پایه های نیمه آماده کشورهای این منطقه باعث شده تا اروپا شکست قطعی در برابر روسیه را برای خود متصور نباشد.
به گزارش earth . org ، بخش مهمی از طرح اتحادیه اروپا برای کنار گذاشتن انرژی روسیه، افزایش شدید خرید گاز طبیعی مایع از سایر تولیدکنندگان است.
در پی رخداد جنگ روسیه و اوکراین، اتحادیه اروپا متعهد شد واردات گاز از روسیه را طی یک سال به میزان دوسوم کاهش دهد. از این رو، در مدت زمان کوتاه اخیر، اروپا به دنبال متنوع کردن منبع های وارداتی گاز مایع خود بود.
اسرائیل، مصر و آذربایجان از گزینه های اصلی اروپا برای تامین گاز مایع به شمار می روند؛ هرچند نسبت به این کشورهای مدنظر نیز تعارضات زیادی وجود دارد، اما تا زمانی که اروپا به نقطه نظر نهایی برای تجارت با کشورهای جایگزین برسد، می تواند از ذخایر خود برای پاییز و تا حدی زمستان استفاده کند.
آلمان به عنوان کشوری که بیش از سایرین احتمال می رود در صنایع خود از زغال سنگ استفاده کند، در حال حاضر توانسته ۶۵ درصد از ذخیره انرژی خود را تامین کند.
این رقم درحالی است که دولت آلمان قصد داشته ۹۰ درصد ظرفیت ذخایر خود را تامین و سپس واردات گاز خود از روسیه را قطع کند.
برخوردهای قانونی با دولت های متخلف
اهداف محیط زیستی اروپا، دولتمردان این کشورها را به سمت کاهش استفاده از سوخت های فسیلی در صنایع سوق داد و در سال های اخیر توجه به سوخت های پاک و انرژی های جایگزین، جزو برنامه های صنعتی کشورهای منطقه اتحادیه اروپا به شمار می رود. نهادهای دولتی و قانونی کشورهای اروپایی نیز در طول سال های گذشته نقدهایی جدی بر عملکرد دولت ها برای مدیریت آلودگی هوای کلانشهرها داشتند. به گزارش وودمکنزی، در اکتبر ۲۰۲۲ ، بالاترین دادگاه اداری فرانسه، دولت را به پرداخت ۲۰ میلیون یورو جریمه به دلیل کوتاهی در مقابله با آلودگی هوا در این کشور محکوم کرد. تنها در فرانسه، کیفیت بد هوا منجر به مرگ حدود ۴۸ هزار نفر در سال می شود. این مسئله نشان می دهد تا چه میزان بحث آلودگی هوا و استفاده از سوخت های باکیفیت برای بخش های مختلف قانونی و نظارتی اروپا مهم است. با پیشامد مشکلات سیاسی و تجاری میان روسیه و اروپا، کاهش تقاضای شهری و صنعتی سبب شده تا به نظر برسد کشورهای اروپایی بتوانند با آسیب و چالش کمتری زمستان پیش رو را از سر بگذرانند. طبق گزارش وود مکنزی، تقاضای گاز در سراسر اروپا در حال حاضر نسبت به مدت مشابه سال گذشته یک پنجم کاهش یافته است. کاهش مصرف گاز از سوی صنایع و همچنین زندگی شهری، می تواند اروپا را در وضعیت بهتری قرار دهد، چرا که مردم این کشورها نیز می دانند در صورت کمبود جدی سوخت، دولت چاره ای جز سوزاندن زغال سنگ نخواهد داشت. هیچ یک از دولت های اروپایی تا به الان برنامه جدی برای استفاده از زغال سنگ در صنایع خود را اعلام نکرده اند. افزایش هزینه سوخت در کنار تمایل نداشتن مردم به استفاده دولت از زغال سنگ سبب شده تا در کل اروپا تقاضای انرژی تا حدی کاهش یابد.
سخن پایانی
سده ها طول کشید تا مردم اروپایی بتوانند کشورهای خود را از شر زغال سنگ و سوخت های فسیلی مانند نفت و مشتقاتی از آن که بیشترین آلایندگی را داشتند، پاک کنند. خروج صنایع آلاینده به خارج از شهرها، حرکت به سمت انرژی های پاک و تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی و کاهش نسبی آلودگی هوا در این منطقه، از جمله دستاوردهای جنبش های مردمی و همچنین همراهی دولتمردان با آنها بود. باوجود تغییرات مثبت کشورهای اروپایی در افزایش کیفیت هوا در کنار توسعه صنایع، هنوز کشورهایی مانند ایران، به رغم دارا بودن ذخایر عظیم و مهم نفت و گاز، نتوانسته آن طور که باید و شاید به نیاز صنایع و مصارف شهری خود پاسخ دهد. نه تنها در امر سوخت های فسیلی، بلکه ایران ظرفیت های جدی در انرژی های تجدیدپذیر و سوخت های پاک دارد که به طورکامل به آنها بی توجه است. راهکار سریع و ارزان دولت های ایرانی برای مدیریت تامین انرژی صنایع، در نهایت آلوده ترین و بی کیفیت ترین هوا را تحویل مردم می دهد و در مقابل، هیچ نهاد قانونی نیز پاسخگو نیست.
