فرصت‌سازی اتحادیه‌های جهانی برای تجارت
آمار و ارقام منتشرشده از سوی سازمان گمرک و سایر نهادهای دولتی در چند وقت اخیر، حاکی از رشد تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه‌های اقتصادی اکو، اوراسیا و شانگهای است.
آمار و ارقام منتشرشده از سوی سازمان گمرک و سایر نهادهای دولتی در چند وقت اخیر، حاکی از رشد تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه های اقتصادی اکو، اوراسیا و شانگهای است. رئیس دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار خود، توجه به افزایش تجارت با کشورهای همسایه و منطقه به ویژه کشورهای عضو اتحادیه های مهم اقتصادی را یکی از اهداف مهم اقتصادی اش عنوان کرده و براساس آمار، به نظر می رسد یک گام به این هدف نزدیک شده است. از سوی دیگر، دولت همچنان در تلاش است تا حضور خود را در این اتحادیه های اقتصادی پررنگ تر کند. اواخر شهریور سال قبل، ایران به طور رسمی به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد، اما هنوز جزئیاتی در این باره وجود داشت که چند روز گذشته، این مانع نیز برداشته شد. رئیس جمهوری امضای یادداشت تعهدات از سوی ایران و عضویت در سازمان همکاری شانگهای را گام مهمی در عرصه سیاست منطقه ای و بین المللی ایران دانست. از سویی دیگر، انعقاد تفاهمنامه های مشترک با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در دستور کار سازمان توسعه تجارت بوده و مجموعه این اقدامات، نگاه موکدانه دولت را نسبت به تجارت با کشورهای منطقه نشان می دهد، اما در این میان، بسترها و الزامات دیگری نیز برای رسیدن به رشد تجاری وجود داشته که نباید از آنها غافل شد. صمت در گفت وگو با یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق به بررسی اهمیت عضویت در اتحادیه های اقتصادی منطقه ای و همچنین لوازم دستیابی به رشد و توسعه تجاری پرداخته است.
آمار تجارت ایران با اتحادیه های اقتصادی
افزایش تجارت موثر با کشورهای عضو اتحادیه های اقتصادی منطقه، یکی از اهداف دولت سیزدهم عنوان شده و آمار و ارقام نیز نشان از نزدیک شدن به تحقق این هدف دارد. سخنگوی گمرک از رشد ۳۱ درصدی تجارت غیرنفتی ایران با ۱۱ کشور عضو سازمان همکاری شانگهای در 5 ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر داد. به گزارش ایمنا، سیدروح الله لطیفی در این باره اظهار کرد: از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان مرداد، ۲۱ میلیون و ۴۱۵ هزار تن کالا به ارزش ۱۷ میلیارد و ۵۶ میلیون دلار بین ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای تبادل شد که این میزان ۳۱ درصد بیشتر از 5 ماه نخست سال قبل بوده است.
در رابطه با میزان تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز سرتیم مذاکراتی این اتحادیه اعلام کرد: در سال ۲۰۱۹ حجم تجارت میان ایران و کشورهای عضو اتحایده اوراسیا، 2 میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود که تا سال ۲۰۲۱ این رقم به 5 میلیارد دلار رسید. بر این اساس، اتحادیه اقتصادی اوراسیا سومین رتبه در تعامل اقتصادی با ایران را داشته است. میرهادی سیدی، مشاور امور بین الملل و توافقنامه های تجاری سازمان توسعه تجارت ایران و سرتیم مذاکراتی ایران در مذاکرات اوراسیا نیز با بیان اینکه در سال اول اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا، صادرات ایران به کشورهای اوراسیا ۸۲ درصد افزایش پیدا کرد، گفت: امروز پس از حدود 2 سال و ۹ ماه، مجموع تجارت ما با اتحادیه اوراسیا 2برابر شده است.
اکو به عنوان دیگر اتحادیه های اقتصادی منطقه، همواره جزو اهداف اصلی تجارت ایران محسوب می شود.
به گفته سخنگوی گمرک صادرات غیرنفتی ایران، طی ۵ ماه نخست امسال به ۹ عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو به ۷ میلیون و ۳۱۶ هزار تن، به ۴ میلیارد و ۱۱۸ میلیون دلار رسید. این رقم رشد ۴۰ درصدی تجارت ایران با کشورهای اکو نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می دهد.
به عنوان سوال نخست، به نظر شما شکل گیری اتحادیه های اقتصادی بین المللی و منطقه ای، تا چه حد می تواند بر ابعاد مختلف تجارت اثرگذار باشد؟
آمار و ارقام اعلامی از سوی سازمان گمرک نشان می دهد، تجارت خارجی ایران طی ۵ ماه ابتدایی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد مناسبی داشته و بخش زیادی از آمار تجارت را فعالیت با کشورهای عضو اتحادیه های اقتصادی منطقه تشکیل می دهد. اکو، اوراسیا و شانگهای از جمله مهم ترین اتحادیه های اقتصادی بوده که ایران همواره توسعه روابط خود را با این اتحادیه ها موردهدف قرار داده است. تجارت مجموعه ای از اقدامات مربوط به واردات و صادرات بوده و باوجود تحریم ها و محدودیت های تجاری، نه تنها واردات بلکه صادرات ایران طی حدود یک سال اخیر توسعه مناسبی داشته است. به طورکلی، برقراری ارتباط با کشورهای عضو اتحادیه های اقتصادی منطقه ای و غیرمنطقه ای، برای تمامی کشورها مزایا و نقاط مثبت تجاری بسیاری داشته و به دلیل این اهمیت، ایران نیز در تلاش است تا روابط تجاری خود را با این کشورها گسترش دهد. با تشکیل هر اتحادیه اقتصادی، مزیت ها و شرایط مناسب تجاری شکل گرفته و همکاری های چندجانبه برقرار است. کاهش عوارض و تعرفه های تجاری برای کشورهای عضو اتحادیه های تجاری و بهبود روند سرمایه گذاری برای فعالان اقتصادی، از مهم ترین مزایای حضور در پیمان های تجاری منطقه ای برای کشورها است. به بیانی دیگر، هدف اصلی تشکیل اتحادیه های تجاری و اقتصادی آن است که کشورهای عضو این اتحادیه ها بتوانند راحت تر، بهتر و ارزان تر فعالیت های تجاری انجام دهند، بنابراین اگر ایران بتواند روابط خود را به طور پایدار با کشورها عضو اتحادیه های اکو، اوراسیا و شانگهای حفظ کند، از تمام مزیت های تجاری عنوان شده بهره مند خواهد شد. طی یک سال اخیر هم دیده شده، تمرکز دولت سیزدهم بر افزایش تجارت با کشورهای عضو این اتحادیه ها بوده و تاحدودی هم در این مورد موفق بود.
تاثیر عضویت ایران در اتحادیه های اقتصادی منطقه ای مانند شانگهای و اکو را بر توسعه تجارت ایران چطور ارزیابی می کنید؟
ایران در حال حاضر عضو اتحادیه اقتصادی اکو بوده و در بحث عضویت در اتحادیه شانگهای نیز دستاوردهای مناسبی طی چند مدت اخیر به دست آورده ایم، همچنین دولت نیز در تلاش است تا روابط خود را با اتحادیه اوراسیا گسترده تر کند، بنابراین به نظر می رسد توجه زیادی بر ظرفیت های تجاری این اتحادیه ها وجود دارد. لازم به تاکید است، ایران به دلیل قرارگیری در موقعیت استراتژیک، به عنوان هاب منطقه شناخته می شود، چرا که می تواند شرق را به غرب و شمال را به جنوب متصل کند. میزان حجم معاملات تجاری کشورهای منطقه، بالغ بر ۱۲۰۰ میلیارد دلار در سال است و ایران باتوجه به امکانات و مزیت های تولیدی و تجاری خود می تواند سهمی حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیارد دلار در تجارت منطقه داشته باشد، اما متاسفانه در حال حاضر تجارت ایران با کشورهای منطقه به ویژه در امر صادرات، چیزی کمتر از یک دهم ظرفیت های موجود است، بنابراین امید است که در آینده با بهبود روابط تجاری ایران با کشورهای منطقه و حضور پررنگ تر در اتحادیه های اقتصادی، سهم کشور در تجارت جهانی رشد مناسبی داشته باشد.
به نظر شما، انعقاد تفاهمنامه های تجاری بین المللی، برای رشد تجارت جهانی به ویژه صادرات ایران کافی است؟
همان طور که پیش تر گفته شد، عضویت در اتحادیه های اقتصادی منطقه، مزایا و ابعاد مثبت متعددی را برای اقتصاد تمام کشورهای عضو دارد، اما تنها وجود تفاهمنامه های تجاری برای توسعه تجارت کافی نبوده و باید سایر بسترهای زیرساختی نیز در کشورها فراهم شود. یکی از شروط اساسی افزایش میزان تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه های منطقه ای، ثبات قوانین است. علاوه بر وجود رابطه ای براساس تفاهمنامه و قرارداد، ایران باید مقررات و چارچوب های قانونی خود را باثبات کرده و بستر امنی را برای انجام فعالیت های تجاری فراهم آورد. بدیهی است، اگر از یک دیپلماسی اقتصادی ثابت پیروی کنیم، وضعیت تجارت به ویژه صادرات و ورود سرمایه به ایران بهبود جدی و چشمگیر خواهد داشت.
باوجود تمام تلاش های انجام شده برای عضویت ایران در اتحادیه های منطقه ای، به دلیل نبود ثبات در مقررات تجاری، هنوز نتوانستیم از ظرفیت های اقتصادی منطقه بهره برداری مناسب داشته باشیم. هر فعالیت اقتصادی برای بازدهی، نیازمند زمان است و اگر در این مدت، قوانین باثبات نباشند، سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی نمی توانند اقدامات خود را به سرانجام برسانند. در شرایطی که قوانین گمرکی، چارچوب های مربوط به نقل و انتقالات ارز و سایر مسائل این چنینی به طور مستمر تغییر کنند، فعالان بازرگانی نه تنها در تجارت دچار مشکل و آسیب خواهند شد، بلکه سرمایه گذاران نیز رغبتی برای سرمایه گذاری منابع مالی خود در ایران ندارند، بنابراین علاوه بر بهره گیری از ظرفیت های تجاری اتحادیه های تجاری منطقه ای، ثبات قوانین داخلی از اهمیت زیادی برخوردار است. به نظر می رسد، چارچوب ها و قوانین تجاری داخلی باید حداقل در بازه زمانی میان مدت مانند ۵ سال، بدون تغییر باقی بمانند.
برخی فعالان بازرگانی عقیده دارند به دلیل نقص های زیرساختی و تجهیزاتی، تجارت ایران طی سال های اخیر رشد مناسبی نداشته است. این نظر را چطور ارزیابی می کنید؟
ضمن تایید این سخن، به نظر من، یکی دیگر از الزامات اساسی بهبود تجارت خارجی، زیرساخت های فنی و لجستیکی به ویژه در امر حمل ونقل است. برای انجام موفقیت آمیز هر فعالیت تجاری، مسئله لجستیک و مجموعه امور پشتیبانی در امر انتقال کالا از اهمیت ویژه ای برخوردار
است.
این اهمیت در حمل ونقل زمینی و ریلی بیشتر بوده، اما متاسفانه ایران هنوز در زیرساخت های حمل ونقل زمینی و ریلی خود ضعف های جدی دارد. همان طور که پیش تر عنوان شد، ایران به دلیل قرارگیری در موقعیت جغرافیایی استراتژیک، نقطه مهمی برای اتصال سایر کشورهای منطقه به یکدیگر است، اما کمبودهای زیرساختی و تجهیزاتی سبب شده تا سهم ایران در ترانزیت منطقه به حد مناسب و مطلوبی نباشد. به سبب نقص های فنی در مسئله حمل ونقل، دیگر کشورها طی سال های اخیر، جای ایران را در بحث ترانزیت بین المللی پر کرده و از این ظرفیت تجاری نهایت بهره برداری را می کنند، بنابراین رفع نقایص زیرساخت های تجهیزاتی و حمل ونقل، از مهم ترین نکاتی است که باید در راستای افزایش تجارت جهانی به آن توجه داشته باشیم.
علاوه بر وجود ایراد در حمل ونقل زمینی و ریلی، چه نقایص فنی دیگری در حوزه ترانزیت ایران وجود دارد؟
حمل ونقل ریلی و زمینی از آن رو برای کشور حائزاهمیت است که ایران بیشترین مرز خاکی را با کشورهای منطقه و در مرکزیت یک بازار گسترده تجاری قرار دارد، همچنین بیشتر بارهای حمل شده در بین کشورها، از طریق زمینی جابه جا شده و همین موضوع نشان دهنده جایگاه بالای ترانزیت زمینی است، اما متاسفانه در این مسئله، ایران ضعف های زیرساختی شدیدی و محدودیت های زیادی دارد.
این کمبود تنها در ترانزیت و حمل بار ریلی و زمینی نیست و در حمل ونقل دریایی نیز چالش های این چنینی داریم.
هنوز بنادر ایران توانایی های زیرساختی مناسب برای بارگیری و تخلیه بار ندارند. تاسیسات مربوط به حوزه حمل ونقل دریایی کشور محدود هستند و ظرفیت بالایی برای انتقال حجم زیاد بار در بنادر وجود ندارد، بنابراین در حمل ونقل دریایی نیز ضعف ها و چالش های جدی وجود دارد و باید به آن توجه داشت، چرا که مرزهای آبی ایران به ویژه جنوب کشور، ظرفیت های جدی برای برقراری ارتباطات تجاری با سایر کشورها را فراهم
می کنند.
خلیج فارس و راهیابی ایران به آب های آزاد از طریق دریای عمان، فرصتی استراتژیک را برای بهبود تجارت به ویژه کشورهای منطقه شکل داده، اما به دلیل نقص های تاسیساتی و تجهیزاتی در حمل ونقل دریایی و پایین بودن ظرفیت بنادر، نتوانستیم آن طور که باید و شاید از مزایای تجارت دریایی، بهره گیریم، بنابراین نباید تنها به انعقاد تفاهمنامه ها و قراردادهای تجاری بین المللی برای توسعه تجارت کشور بسنده کرد. به ثمر رسیدن فعالیت های بازرگانی، وابسته به ایجاد شرایط و بسترهای مناسب است و دولت باید به تمام این مسائل توجه داشته باشد.
سخن پایانی
کارشناسان اقتصادی معتقدند امروزه عضویت در اتحادیه های اقتصادی مثل اتحادیه شانگهای که علاوه بر عواید اقتصادی قابل توجه، ابعاد سیاسی و استراتژیکی دارد، برای بسیاری از کشورها حائزاهمیت است، چرا که عضویت در سازمان ها و اتحادیه های اقتصادی بین المللی به گسترش ظرفیت های اقتصادی کشورها و افزایش تعاملات چندجانبه بین المللی کمک می کند.
