طراحی، حلقه گمشده ارزش‌آفرینی است
سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل‌متحد ۲۷ سپتامبر برابر با ۵ مهرماه را با عنوان روز جهانی گردشگری نام‌گذاری کرده است. هدف از چنین نام‌گذاری ارتقای سطح آگاهی نسبت به این صنعت و اثرات آن در حوزه‌های مختلف است. صنعت گردشگری مشاغل متعددی را ایجاد و زمینه‌ساز آغاز به‌کار کسب‌وکارهای متعدد است.
ایران از ظرفیت‌های ویژه‌ای برای توسعه صنعت گردشگری برخوردار است؛ هرچند هنوز بسیاری از این ظرفیت‌ها موردتوجه قرار نگرفته‌اند. به‌عنوان مثال، با ارتقای گردشگری در سطوح داخلی یا بین‌المللی فروش صنایع‌دستی نیز رونق می‌یابد. در کشور ما معادن متعدد و حتی منحصربه‌فردی از سنگ‌های زینتی، تزئینی و نیمه‌قیمتی وجود دارد که می‌توانند در کنار گردشگری رونق یابند.
با این وجود در طول سال‌های گذشته از این ظرفیت به‌درستی بهره گرفته نشده است. بهره‌مندی از این ذخایر و ترکیب آنها با هنر، جان تازه‌ای به سنگ‌ها می‌دهد و زمینه ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر را فراهم می‌کند.
ایده‌های نوین را جدی بگیریم
احمد شریفی، دبیر انجمن سنگ ایران در گفت‌وگو با صمت و در پاسخ به سوالی مبنی بر جایگاه تولید صنایع‌دستی بر پایه بهره‌گیری از سنگ‌های تزئینی در کشور گفت: ایران از ظرفیت ممتازی در زمینه سنگ‌های زینتی و تزئینی برخوردار است اما برای ارتقای جایگاه این صنعت، ایده‌های جدید و نوین برای ساخت زیورآلات، طراحی و اجرای آن ضروری به‌نظر می‌رسد.
بر همین اساس نیز انجمن سنگ ایران چندی پیش با هدف ارتقای عملکردی این صنعت فستیوالی را برگزار و ایده‌هایی را برای طراحی سنگ‌های تزئینی ارائه کرد. ۵۰۰ طرح به این جشنواره ارسال و از میان آنها ۱۰۰ طرح انتخاب شدند که اکنون در مرحله ساخت قرار دارند.
ما در تلاش هستیم تا هنرمندان به عرصه سنگ‌های تزئینی ورود کنند. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، ایران از ظرفیت ویژه و ممتازی در حوزه سنگ‌های تزئینی برخوردار است؛ چنانچه این ظرفیت در کنار هنر قرار گیرد می‌توان آثار ارزشمندی را تولید کرد. بدین‌ترتیب زمینه ارزش‌آفرینی و اشتغالزایی ایجاد می‌شود.
وی افزود: متاسفانه مصنوعات سنگی ما در طول سال‌های گذشته در قالب‌های سنتی یا کپی‌برداری از طرح‌های دنیا بوده‌اند. در واقع طراحی نقطه‌ضعف این حوزه محسوب می‌شود و مانع پیشرفت این صنعت در سطح ممتازی شده است.
در ادامه صادرات مصنوعات حاصل از سنگ‌های تزئینی و زینتی نیز از ایران بسیار محدود است. برای رفع این کمبود باید با برگزاری فستیوال‌ها زمینه جذب هنرمندان به این بخش و بهبود در شرایط طراحی را فراهم کرد. در واقع ترکیب هنر با سنگ و ایده‌های ارائه‌شده در این بخش به حضور موفق این صنعت در جهان منجر خواهد شد.
دبیر انجمن سنگ ایران گفت: البته دلایل دیگری نیز مانع توسعه صادرات و حضور موفق این صنعت در بازارهای جهانی می‌شود. سیاست‌های کلان اقتصادی کشور با چالش‌های جدی روبه‌رو است. تحریم و محدودیت در روابط بین‌المللی سال‌هاست کشور را با چالش روبه‌رو کرده و همچون سدی در مسیر صادرات و فروش جهانی واقع شده است. وضعیت اقتصادی کشور، نبود ثبات در نرخ ارز و... موجب می‌شود صنایع در تامین مواد اولیه، تجهیزات و ماشین‌آلات با دشواری روبه‌رو باشند. در همین حال بر نرخ واردات می‌افزاید و زمینه رشد نرخ تمام‌شده را فراهم می‌کند. هزینه سرمایه در جهان حدود یک تا ۲ درصد برآورد می‌شود اما این رقم در ایران به بیش از ۲۵ درصد هم رسیده است. در چنین شرایطی توسعه صنایع به دشواری انجام می‌شود و محصولات تولیدشده در کشور از پس رقابت در بازارهای جهانی برنخواهند آمد.
شریفی حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی را شرط دیگری برای حضور موفق صنایع در بازارهای جهانی دانست و گفت: بسیاری از صنایع ایران از امکانات مالی کافی برای حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و معرفی محصولات خود برخوردار نیستند؛ درنتیجه بازاریابی بین‌المللی آنها با چالشی جدی روبه‌رو است.
این درحالی است که برخی کشورها همچون ترکیه زمینه حضور صنعتگران خود را در نمایشگاه‌های بین‌المللی فراهم می‌کند. اما هیچ حمایتی از تولید و صادرات در حوزه سنگ‌های تزئینی ایران نمی‌شود. در چنین شرایطی نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم به برندی معتبر در دنیا و در این حوزه بدل شویم. این فعال صنعت سنگ در ادامه افزود: در مجموع ۲۲۰۰ معدن سنگ تزئینی در کشور ما وجود دارد. ظرفیت اسمی این معادن برابر ۲۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تن برآورد می‌شود. از این تعداد معادن سنگ تزئینی حدود ۱۲۸۹ معدن فعال هستند. ۹۲۲ معدن سنگ تزئینی کشور نیز غیرفعال هستند.
البته باید خاطرنشان کرد که سنگ‌های تزئینی کاربرد به مراتب گسترده‌تری از سنگ‌های زینتی دارند. در شرایط موردبحث میزان تولید در این صنعت به مراتب پایین‌تر از ظرفیت این معادن برآورد می‌شود. درواقع این معادن تنها با یک‌سوم ظرفیت خود فعالیت می‌کنند. این ظرفیت پایین از دلایل متعددی نشأت می‌گیرد. در درجه نخست آنکه فعالان بخش معدن و صنایع معدنی براساس نیاز بازار محصول تولید می‌کنند. درحال‌حاضر نیاز بازار در این بخش محدود است؛ رکودی که بر اقتصاد کشور سایه افکنده از جمله دلایل محدودیت تقاضا از سوی بازار محسوب می‌شود.
در همین حال سنگ‌های تزئینی ایران سهم قابل‌قبولی را از بازار صادراتی در اختیار ندارند و همین موضوع نیز زمینه افت تولید در این بخش را فراهم می‌کند؛ بنابراین برای ارتقای ظرفیت برداشت و فرآوری از ذخایر سنگ‌های تزئینی باید، زمینه تحریک تقاضا در داخل و افزایش سهم صادراتی را فراهم کرد.
شریفی در ادامه خاطرنشان کرد: در حال‌حاضر فعالیت در بخش معدن با چالش فرسوده بودن ماشین‌آلات و تجهیزات روبه‌رو است. در چنین شرایطی، لزوم بازسازی ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی در کشور ضروری به‌نظر می‌رسد. در ادامه باید بخش فرآوری نیز به‌روز شود تا امکان توسعه صادرات و ارتقای تولید در این بخش فراهم شود.
ایران به لحاظ تنوع و کیفیت سنگ‌های تزئینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در همین حال فرآوری این صنعت نیز به‌خوبی در کشور رشد کرده است. در همین حال امکان ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات فرآوری در کشور وجود دارد. البته کیفیت ساخت این تجهیزات با ماشین‌آلات ایتالیایی یکسان نیست اما امکان تولید با استانداردهای جهانی را داریم. درواقع مدیریت خوب ضعف ماشین‌آلات را پوشش می‌دهد.
کم‌رونقی صنعت سنگ‌های زینتی
اکبر زنگنه در گفت‌وگو با صمت و ضمن تاکید بر ذخایر قابل‌توجه سنگ‌های زینتی و نیمه‌قیمتی در ایران گفت: ایران از ذخایر سنگ‌های نیمه‌قیمتی همچون عقیق، آگات، آمیتیس، کوارتز، فیروزه و... برخوردار است که قابلیت ساخت مصنوعات تزئینی را دارند. بهره‌برداری از این ذخایر در طول سده‌های گذشته نیز موردتوجه بوده است تاجایی که معادن فیروزه نیشابور از سال‌های قبل مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته‌اند و در سطح جهانی شهرت دارند.
این ذخایر در بسیاری از استان‌های کشور پراکنده هستند. به‌عنوان مثال در استان کرمان و منطقه سیرجان نیز معدن فیروزه کشف‌شده است. البته بهره‌برداری از این ذخایر به‌اندازه نیشابور نیست. در همین حال ذخایری از عقیق قرمز در منطقه آذربایجان غربی نیز وجود دارند.
وی افزود: در منطقه شاهرود معادن زیادی از سنگ‌های آمیتیس داریم. که به‌صورت سنتی بهره‌برداری می‌شود. این ذخیره به‌صورت لاشه است؛ مردم محلی این لاشه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به فروش می‌رسانند. درواقع باید اقرار کرد که بهره‌بردار حرفه‌ای برای برداشت این سنگ زینتی در این منطقه وجود ندارد.
این فعال صنعت سنگ گفت: در استان همدان نیز ذخیره کوارتز صورتی که در رده سنگ‌های زینتی است؛ وجود دارد. چند کارگاه نیز در همدان در زمینه فرآوری این سنگ‌ها فعالیت می‌کنند. در منطقه بیرجند نیز ذخایری از سنگ‌های تزئینی وجود دارد و کارگاه‌هایی برای بهره‌برداری از این ذخایر احداث شده‌اند.
وی درباره روند فروش این سنگ‌ها در قالب مصنوعات تزئینی گفت: ترکیب این ذخایر معدنی با هنر، صنعتی است که ارزش‌افزوده بالایی را ایجاد می‌کند. با این وجود در طول سال‌های گذشته بهره‌گیری از این ظرفیت آن‌قدرها موردتوجه قرار نگرفته است. البته فیروزه نیشابور از قدیم صادرشده و جایگاه جهانی دارد. اما صادرات سایر سنگ‌های زینتی و نیمه‌قیمتی در ایران، آن‌طور که باید موردتوجه نبوده است.
این درحالی است که فروش این سنگ‌های نیمه‌قیمتی و تزئینی می‌تواند در رده تجارت‌های پرسود جهانی قرار گیرد. به‌عنوان نمونه، ارزش تجارت (داخلی و صادراتی) کشور هند از سنگ‌های قیمتی و زینتی سالانه حدود ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. ما نیز در ایران از این ظرفیت برخوردار هستیم که تجارت خود را چه سطح داخلی و چه بین‌المللی در این حوزه ارتقا دهیم.
زنگنه علت محدودیت صادرات ایران در این حوزه را تولید نشدن محصولاتی با ویژگی‌هایی ممتاز و عالی دانست که در بازار جهانی خریدار داشته باشند. وی تاکید کرد: ماده‌ای که از معدن برداشت می‌شود؛ به اصلاح ماده خام است. این ماده معدنی باید فرآوری شود یعنی با هنر ترکیب شود.
تبدیل به زیورآلات و... شود تا ارزش‌افزوده بالایی پیدا کند و در بازار جهانی یا داخلی با بهای قابل‌توجهی به فروش برسد.
در چنین شرایطی این صنعت زمینه اشتغالزایی بالایی را فراهم خواهد کرد. به‌ویژه که در این صنعت، نیروی انسانی و فکر و ایده بسیار موثر هستند. درنتیجه باید با آموزش به افراد زمینه ارتقای عملکردی این صنعت را فراهم کرد.
سخن پایانی
از مجموع موارد یادشده این‌طور برداشت می‌شود که ایران از ظرفیت ویژه‌ای در حوزه سنگ‌های زینتی برخوردار است؛ با این وجود از این ظرفیت به‌خوبی بهره گرفته نشده است. برای ارتقای عملکردی این صنعت در سطح جهانی باید زمینه ورود هنرمندان را به این بخش و ارائه طرح‌های نوآورانه را فراهم کرد.
