معدنکاری نوین و توسعه پایدار
فرشاد رشیدنژاد-استاد دانشگاه و فعال معدن
امروزه معدنکاری سنتی در جهان رو به زوال است و مفاهیم انقلاب صنعتی چهارم همگام با دیگر صنایع در صنعت معدن به سرعت در حال باز کردن جای خود است. استفاده از فناوری های نوین، نظیر اینترنت اشیاء، در معادن در حال گسترش است و با روند کنونی، شیوه معدنکاری سنتی رفته رفته جای خود را به روش های نوین خواهد داد. بنابراین مدرنیزه کردن معادن ظرف ۲ سال گذشته در کشورهایی نظیر ایالات متحده امریکا، کانادا و استرالیا شتاب گرفته و با جدیت در حال دنبال شدن است.با استفاده از فناوری های نوین، هم امکان افزایش و بهبود در تولید میسر است، هم اینکه می توان ایمنی کارکنان را تا حد چشمگیری ارتقا داد و از آسیب های وارد به محیط زیست کاست. باتوجه به شرایط کاری نسبتا دشوار در معادن، کاربرد فناوری های نوین در معادن نسبت به دیگر فعالیت های صنعتی مهم تر و ضروری تر است.البته ممکن است در آغاز، هزینه های سرمایه ای لازم برای بکارگیری فناوری های نوین زیاد به نظر برسد، اما منافعی که به دنبال خواهد آورد بسیار قابل توجه است و کم کم موردتوجه معدنکاران قرار می گیرد.انعقاد قراردادهای متعدد بین شرکت های معدنی و شرکت های تامین کننده سخت افزار و نرم افزار لازم برای مدرنیزه کردن معادن نظیر جنرال الکتریک، سیسکو، ای.بی.بی، زیمنس، اشنایدر و ... ظرف 2 سال گذشته گواهی بر صدق این ادعا است. این در حالی است که به دلیل برخی مشکلات ساختاری و مدیریتی در کشور و همچنین عدم تعامل سازنده با شرکت های معتبر خارجی، به دلیل وجود تحریم های فلج کننده، معادن و صنایع معدنی کشور تا حد زیادی از قافله جا مانده اند و لازم است راه های برون رفت از وضعیت کنونی در اتاق های فکر بررسی و هرچه سریع تر راهکارهایی برای کاهش فاصله با کشورهای پیشرفته و توسعه یافته برداشته شود. همان طور که گفته شد، ترویج مفهوم توسعه پایدار از ابتدای هزاره سوم آغاز شده و امروزه با گسترش علم و فناوری در این حوزه معدنکاری سبز به یکی از مفاهیم کلیدی و راهگشا برای رفع چالش های پیش روی معدنکاری تبدیل شده است.
هرچند معدنکاری خود به طور بالقوه مخرب محیط زیست است و به ویژه بخش قابل توجهی از تولید گازهای گلخانه ای به سوزاندن زغال سنگ برای تولید برق مربوط می شود که منشأ آن معدن است، اما از طرف دیگر، معدن مولد عناصری است که برای کاهش اثرات منفی محیط زیستی ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای به کار می رود. در واقع، معدنکاری نقشی دوگانه در زمینه تولید گازهای گلخانه ای دارد. امروزه جهان به نقش گازهای گلخانه ای (به ویژه گازکربنیک) در گرمایش جهانی و خطرات آن پی برده و در راستای کاهش تولید این گازها گام برمی دارد. برای مثال کشورهای ایالات متحده امریکا و کانادا برنامه ریزی کرده اند که تا سال ۲۰۵۰ به کشورهایی با تولید کربن صفر تبدیل شوند. در اروپا هم برخی کشورها تا سال ۲۰۳۰ خودروهای با سوخت فسیلی را از رده خارج می کنند و خودروهای برقی جایگزین آنها خواهد شد و دیگر تجهیزات موردنیاز برای نیروگاه های با سوخت های فسیلی را تامین نخواهند کرد و در عوض به سمت تولید تجهیزات موردنیاز برای مولدهای انرژی با منابع تجدیدپذیر روی می آورند.این عزم جهانی در راستای کاهش ردپای کربن کاملا جدی و عملیاتی است و قاعدتا ایران هم از این امر مستثنا نیست؛ هرچند ایران تابه حال عملکرد قابل دفاعی در این زمینه نداشته است. شنیده ها هم حاکی از آن است که ایران درصدد است تا ۵۰۰۰ مگاوات ظرفیت تولید برق از زغال سنگ ایجاد کند. اگر این تصمیم دولت صحت داشته باشد، بعید است در راستای اهداف توسعه پایدار باشد. البته ناگفته نماند که پیش بینی می شود مصرف زغال سنگ جهان در سال ۲۰۲۲ رکورد جدیدی را شکست و برای نخستین بار از مرز ۸ میلیارد تن در یک سال فراتر رفت.
