به باور کارشناسان حوزه معدن دولت ضعیف ‌ ترین عملکرد را در حوزه اکتشاف داشته است و نه تنها نقش حمایتی خود را ایفا نکرده که وظایفش را نیز نادیده گرفته است و در حداقل سطح ممکن پیگیری کرده است.گواه این ادعا خودداری از پرداخت بودجه ‌ های سنواتی است که برای این بخش در نظر گرفته شده است. این بودجه ‌ ها هرچند بسیار ناچیز است، اما باز هم به درستی پرداخت نمی ‌ شود.در گزارش امروز صمت آخرین اظهار نظرهای کارشناسان معدن درباره موضوع اکتشاف را مرور کردیم.

تولید ثروت و پایش مخاطرات

رئیس سازمان زمین ‌ شناسی و اکتشافات معدنی با تاکید بر اینکه اگر به ذخایر آهن کشور توجهی نشود، تا ۱۴ سال آینده دیگر سنگ ‌ آهن نخواهیم داشت، گفت: بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۳۰ ذخایر معدنی به پایان می ‌ رسد؛ ازاین ‌ رو باید به سمت اکتشافات عمقی حرکت کنیم.

علیرضا شهیدی گفت: فعالیت ‌ های این سازمان دانش ‌ محور است و زمینه فعالیت ‌ ها در حوزه ‌ هایی چون مخاطرات زمین ‌ شناسی، اکتشافات معدنی و ژئوتوریسم است.وی آغاز فعالیت این سازمان را از سال ۵۶ ذکر کرد و ادامه داد: شناسایی مواد معدنی برای تولید ثروت ملی و ارزیابی و پایش مخاطرات باهدف جلوگیری از زیان ‌ های اجتماعی از ماموریت ‌ های این سازمان است.

تهیه نقشه خاورمیانه

شهیدی، مشارکت در طرح ‌ های بین ‌ المللی در حوزه ‌ های مختلف علوم زمین را از دیگر فعالیت ‌ های این سازمان نام برد و یادآور شد: کمیسیون بین ‌ المللی تهیه نقشه ‌ های زمین ‌ شناسی دنیا ( CGMW ) کره زمین را به ۹ سازمان زمین ‌ شناسی تقسیم کرده و ریاست تهیه نقشه ‌ های زمین ‌ شناسی خاورمیانه در این کمیسیون بین ‌ المللی بر عهده ایران است.به گفته وی، در این راستا تاکنون از سوی ایران نقشه ‌ هایی تهیه ‌ شده و به تأیید این کمیسیون رسیده است.

رئیس سازمان زمین ‌ شناسی و اکتشافات معدنی، تهیه نقشه ‌ های پایه را از ماموریت ‌ های این سازمان دانست و بابیان اینکه برای این منظور نسبت به تهیه نقشه ‌ های زمین ‌ شناسی در مقیاس یک بیست ‌ وپنج هزارم اقدام شده است، ادامه داد: علاوه بر این طرح تحول زمین ‌ شناسی و اکتشافات معدنی باهدف ایجاد تحول در حوزه اکتشافات معدنی، تعریف و از سال ۹۹ اجرای آن آغازشده است. وی دستاورد این طرح را تقسیم ‌ کار در حوزه اکتشاف معادن دانست و خاطرنشان کرد: بخش پی ‌ جویی و شناسایی معادن بر عهده سازمان زمین ‌ شناسی است.

شهیدی با اشاره به چالش ‌ های موجود در بخش ذخایر معدنی، گفت: ایران دارای ۶۸ نوع ماده معدنی است و نیاز است تا توجه بیشتری به این حوزه صورت گیرد. یکی از نیازهای این حوزه تهیه نقشه ‌ های پایه است و در صورتی که به این حوزه توجهی نشود، در آینده معادن معدنی کشور دچار بحران خواهد شد.

وی اضافه کرد: نمونه آن معدن آهن است و در صورتی که به آن توجه نشود تا ۱۴ سال آینده دیگر سنگ آهن نخواهیم داشت.

رئیس سازمان زمین ‌ شناسی با تاکید بر ضرورت توجه به اکتشافات معدنی عمیق، افزود: دنیا به سمت اکتشافات عمقی حرکت کرده است، چراکه بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۳۰ ذخایر معدنی به پایان می ‌ رسد.

ناکارآمدی اقتصاد معدن

جاویدان حاجی آقا محسنی فعال و کارشناس معدنی گفت: توسعه ‌ نایافتگی معدن در ایران ناشی از ناکارآمدی اقتصاد معدن است.

محسنی اضافه کرد: اکتشافات در کشور نباید به عنوان یک بخش مجزا از فرآیند معدنی دیده شود. وی بیان داشت: یکی از معضلات ما این است که فرآیند اکتشافات در ایران بخشی جداگانه است و حتی سازمان مشخصی مثل سازمان زمین ‌ شناسی برای آن به وجود آورده ‌ ایم.

محسنی ادامه داد: در جهان چنین نگاهی وجود ندارد، بلکه به عنوان یک کل و بخشی از «اقتصاد معدن» به آن نگاه می ‌ کنند.وی اضافه کرد: بر این اساس، اکتشافات جزئی مجزا از استخراج و فناوری نیست، بلکه یک مفهوم به ‌ هم ‌ پیوسته است و هم ‌ زمان با اکتشافات، طراحی معدن برای استخراج و در ادامه فرآوری اتفاق می ‌ افتد.

محسنی تصریح کرد: در این صورت است که هم اکتشافات هدفمند شده، مؤثر و بهره ‌ ور می ‌ شود و می ‌ دانیم اکتشافی که انجام می ‌ شود، با چه بهایی و منتج به چه نتیجه ‌ ای خواهد شد؟

محسنی گفت: اگر در اکتشافات از عنوان «ژئومتالوژی» استفاده می ‌ شود، یعنی از ابتدا که به دنبال ماده معدنی هستیم، بدانیم که چگونه کارخانه نهایی تولید محصول را سروشکل دهیم؛ با این حال چنین نگاهی به طور مشخص در حاکمیت و دولت وجود ندارد و ساختار بوروکراتیک نهادی ما نشان می ‌ دهد که چنین نگاهی نیست و نهادهای سرمایه ‌ گذار ما نیز این طور به مساله نگاه نکرده ‌ اند. وی اظهار داشت: ما هنوز نتوانسته ‌ ایم موضوع اقتصاد معدن را در کشور جا انداخته و مهندسی معدن را بخشی پیوسته اقتصاد معدن ببینیم.

لزوم فهم درست از اقتصاد معدن

محسنی همچنین تصریح کرد: این گزاره که برخی عنوان می ‌ کنند «ما در معدن به توسعه دست نیافتیم، چون به عمق نرفتیم» اشتباه است و درست آن است که بگوییم «چون اقتصاد معدن را توسعه ندادیم و فهم درست از آن نداشتیم، به رشد و توسعه کافی دست پیدا نکردیم.»

وی به مقایسه دو کشور ایران و استرالیا پرداخت و افزود: به طور مثال در استرالیا سالیانه به طور متوسط یک ‌ میلیون کیلومتر حفاری انجام می ‌ شود، اگر هزینه هر متر طول حفاری در کشورمان را ۶ میلیون تومان در نظر بگیریم، آنگاه در مقیاس کشوری همچون استرالیا به ۶ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز خواهیم داشت؛ اما آیا این قدر سهل الوصول است و ما معطل ۶ همت برای توسعه معدنی هستیم؟!

وی افزود: ‌ امروز مشکل ما این است که به دنبال عملیات سهل الوصول برای کسب منافع رفتیم و از کسب حداکثر بهره ‌ برداری از آنچه در اختیار داریم غفلت کردیم، بر این اساس بخش قابل توجهی از ذخایرمان را از دست دادیم.

وی تاکید کرد: عدم توسعه معدن در ایران ناشی از عدم کارکرد اقتصاد معدن است و متاسفانه تبدیل به یک اقتصاد کارآمد نشده است، بلکه آنچه می ‌ بینیم تبدیل ‌ شدن آن به یک «اقتصاد نفتی» است.

فولادسازان و اکتشاف

محسنی در ادامه درخصوص ورود فولادسازان به مقوله اکتشافات افزود: ورود فولادسازان به اکتشافات، الزاماً منجر به کشف ذخایر جدید و خلق ارزش ‌ افزوده نخواهد شد.

وی گفت: فولادسازان عطش شدیدی برای تأمین سنگ آهن موردنیاز خود دارند و این دلیل اصلی ورود آنها به مقوله اکتشافات است و فکر می ‌ کنند که توانند زنجیره را کامل کنند.

این فعال حوزه معدن خاطرنشان کرد: مروری بر برخی تجارب جهانی در این زمینه حاکی از آن است که حتی ورود فولادسازان بزرگ جهانی به عرصه اکتشافات و تکمیل زنجیره نیز نهایتاً تا مرحله کنسانتره پیش رفته است و حتی نتوانستند وارد مرحله گندله ‌ سازی شوند.

سخن پایانی

کشور پهناور ما نیازمند آن است که با عزمی جزم برای جبران عقب ‌ ماندگی در حوزه اکتشاف اقدام شود و با جذب سرمایه ‌ گذار در این حوزه، بتوانیم علاوه بر اکتشاف ذخایر سطحی از ذخایر عمقی، که از آن تاکنون غافل بوده ‌ ایم، بهره ‌ مند شویم.