چینی‌سازی، از شایعه تا واقعیت
چند روز پیش بود که خبر مذاکرات ایران و چین بر سر ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی توسط سرمایه‌گذاران چینی مطرح و این خبر البته از سوی وزارت راه و شهرسازی تکذیب شد، اما هنوز زمزمه حضور چینی‌ها در پروژه‌های مسکن ایران مطرح است.
موضوع مذاکره با چینی ها برای ورود به ساخت مسکن در قالب قانون جهش تولید و تامین مسکن، نخستین بار ۱۹ مهر از سوی یک نماینده مجلس مطرح شد، هرچند او گفته های خود را تکذیب کرد، اما مسئولان وقت وزارت راه و شهرسازی ضمن اشاره به استفاده از توان شرکت های خارجی به منظور ارتقای تکنولوژی ساخت در ایران، گفته بودند که قرار نیست خارجی ها مسکن بسازند، بلکه فناوری وارد می کنند.حالا دوباره با سفر رئیس جمهوری به چین خبر دیگری منتشر شد، مبنی بر اینکه مذاکراتی از سوی وزیر راه و شهرسازی با طرف های چینی برای ساخت 4 میلیون واحد مسکونی انجام گرفته و طرف چینی این درخواست را رد کرده است. باوجود اینکه این خبر از سوی وزارت راه و شهرسازی تکذیب شد، اما هنوز زمزمه هایی درباره حضور چینی ها برای اجرای این طرح وجود دارد. اکنون این سوال مطرح است که چرا باوجود ظرفیت انبوه سازان داخلی باید از سرمایه گذار خارجی برای اجرای این طرح استفاده کرد؟ صمت در این گزارش ابعاد مختلف ورود چینی ها به ساخت مسکن را موردبررسی قرار داده است.
ابهامات متعدد در زمینه ساخت مسکن
ساخت یک میلیون واحد مسکن در سال، هدف دولتی است که قرار شده به کم کاری های گذشته در حوزه ساخت مسکن پایان دهد، اما رسیدن به این نقطه هنوز هم با ابهامات بسیاری مواجه است. باوجود این، دولت متعهد به ساخت این میزان واحد مسکونی شده و بر همین اساس، بخشی از تعهدات خود را به حضور شرکت های خارجی وابسته کرده است. تجربه ساخت مسکن مهر و حضور شرکت های ترکیه ای در ساخت برخی بلوک های ساختمانی موجب شد تا در این دولت هم برنامه حضور شرکت های بین المللی نیز پیگیری شود که در این راستا، چینی ها بیشتر از سایر کشورها در اولویت قرار گرفتند.مزیت نسبی چین به نسبت سایر کشورها امکان تسویه حساب مالی با محموله های نفتی و به تهاتر نفت و ساختمان مشهور شده و هم اکنون 2 ایده اصلی در ساخت مسکن ملی شکل گرفته است. عده ای معتقدند نباید شرکت های خارجی وارد این حوزه شوند و برخی دیگر بر این باور هستند که منابع لازم برای ساخت یک میلیون واحد مسکن وجود ندارد، پس باید از توان شرکت های خارجی بهره برد. وزارت راه و شهرسازی هنوز موضع رسمی خود را مشخص نکرده است و هر روز اظهارات مختلفی درباره همکاری بخش مسکن با شرکت های غیرایرانی شنیده می شود. در میان همه کشورهایی که بحث حضورشان در ایران جدی تر است، می توان به 2 کشور چین و ترکیه اشاره کرد.چینی ها البته داستان متفاوت تری از ترکیه دارند و طی یک سال گذشته بحث همکاری عمرانی شان با ایران جدی تر دنبال شده است. حتی مذاکراتی هم بین دوطرف انجام گرفته و قرار هم شده بود، وزارت راه و شهرسازی از وزارت نفت محموله بگیرد و پول این مشارکت را از این محل پرداخت کند. با جدی شدن حضور مسکنی چین در ایران، وزیر سابق کمی عقب نشست و گفت: هدف از این همکاری، ورود تکنولوژی های روز ساختمانی به ایران است. مسئولان وزارت راه و شهرسازی هم با تکذیب این موضوع گفتند که این شرکت ها فقط فناوری می آورند و در نهایت، شرکت های ایرانی سازنده خواهند بود.
تبعات حضور چینی ها برای ساخت مسکن
علیرضا سرحدی، کارشناس بازار مسکن در رابطه با ورود چینی ها برای ساخت مسکن در ایران به صمت گفت: مسکن باید با استفاده از ظرفیت سازندگان داخلی اجرا شود. باید به مجموعه های شرکت های ساختمانی اعتماد کرد و ظرفیت رقابتی برای کیفیت و تکنولوژی ساخت، هرچه سریع تر مهیا شود.در این رابطه ضرورت دارد تا از فناوری های جدید استفاده کنیم. از سویی، اولویت ما با سازندگان داخلی است،اما برای انتقال دانش و کسب تجربه از ظرفیت های صنعتی سازی دنیا می توان با شرکت های خارجی نظیر چین و ترکیه مذاکراتی داشت.
سرحدی گفت: در همان ابتدا که دولت سیزدهم اعلام کرد تا پایان دوره، ۴ میلیون واحد مسکونی می سازد، بسیاری از کارشناسان بر این موضوع تمرکز کردند که در داخل توان ساخت چنین واحدهایی به این تعداد وجود ندارد و زیرساخت ها و امکانات لازم نیز در این زمینه فراهم نیست.
جنبه های مثبت و منفی تهاتر نفت با مسکن
وی افزود: صحبت هایی که درباره حضور شرکت های چینی در ایران می شود، موضوعی تنها مربوط به بخش مسکن نیست، زیرا از ظواهر امر پیدا است که چینی ها در ازای واحدهایی که در ایران می سازند، قرار نیست پولی از ایران بگیرند، بلکه در مقابل آن، نفت ایران را می برند و نوعی تهاتر در این زمینه وجود دارد، این کار هم جنبه مثبت دارد و هم جنبه منفی؛ قسمت خوب ماجرا این است که دولت می تواند باتوجه به مشکلاتی که در فروش نفت وجود دارد، آن را بفروشد و در مقابل، واحدهای مسکونی هم برای مردم ساخته می شود، در حالی که مسکن نیاز روز مردم و به یک بحران در کشور تبدیل شده است.به دلیل افزایش قیمت ها مردم قادر به تهیه مسکن نیستند، اما با این ۴ میلیون واحد مسکونی عده ای دارای سرپناه خواهند شد، اما جنبه منفی ماجرا این است که اگر چینی ها بخواهند در ایران خانه بسازند، به صورت سنتی و با استفاده از مصالح این کار را انجام نمی دهند، زیرا آنها به صورت انبوه و صنعتی سازی خانه های پیش ساخته را به ایران می آورند، درعین حال در کشور کارگاه هایی برپا می کنند تا خانه های پیش ساخته را سر هم کنند.
این کارشناس بازار مسکن خاطرنشان کرد: بنابراین این کار به انتقال دانش و تکنولوژی ختم نمی شود و تنها تعدادی خانه ساخته می شود و چین نیز می تواند نفت ایران را ارزان تر بخرد. از سوی دیگر، ساخت وساز در ایران با حضور چینی ها منجر به بیکاری گسترده برای کارگران و مهندسان ایرانی می شود. از طرفی، شرکت های پیمانکاری و انبوه سازی می توانند در این پروژه شرکت کنند، اما به دلیل اینکه چینی ها می توانند تعداد واحد زیادی را بسازند، قاعدتا پروژه های بسیار کمتری به شرکت های ایرانی می رسد و آنان نمی توانند در این زمینه در کسب وکار خود رونق ایجاد کنند.
وی همچنین درباره حضور شرکت های ترکیه ای در ایران بیان کرد: باتوجه به سابقه حضور شرکت های ترک در ایران و ساخت مسکن مهر به ویژه تجربه شرکت کوزو در پرند، آنها نیز مشتاق حضور در ایران هستند، زیرا می توانند درآمد خوبی از این مسئله کسب کنند، این در حالی است که ترکیه نیز مانند چین خانه های پیش ساخته را به صورت صنعتی سازی می آورد.
نیازی به شرکت های خارجی نداریم
فرهاد بیضایی، کارشناس حوزه مسکن درباره استفاده از چین برای تولید مسکن در ایران به صمت گفت: ما برای ساخت مسکن نیازی به شرکت های چینی و ترکیه ای نداریم و شرکت فنی ـ مهندسی داخلی توانایی ساخت مسکن را دارد و تنها باید نرخ را منطقی کنیم. زمانی که ما به کشورهای همجوار مراجعه می کنیم، برای قراردادهای فنی ـ مهندسی، نباید در پروژه های داخلی محدودیت هایی برای شرکت های داخلی ایجاد کنیم.
استفاده از تکنولوژی شرکت های چینی با واگذاری ساخت مسکن به آنها متفاوت است، ما باتوجه به ظرفیت فنی ـ مهندسی داخل می توانیم با اعزام نیروی انسانی متخصص داخلی و بررسی سطح تکنولوژی کشورهای دیگر مانند چین و ترکیه نسبت به بومی سازی این فناوری ها اقدام کنیم. به طورمثال، قالب های تونلی در چند سال گذشته با حضور شرکت های ترکیه آورده شد که با فوریت توسط شرکت های داخلی بومی سازی شد و در پروژه های داخلی نیز مورداستفاده قرار گرفت.برای پیگیری موضوع حضور شرکت های چینی در پروژه های ساخت مسکن ملی، چند بار با مسئولان وزارت راه و شهرسازی تماس برقرار شد که متاسفانه هیچ پاسخی از مدیران این وزارتخانه داده نشد، اما برخی منابع آگاه و فعالان مسکن اعلام کردند چینی ها در حال حاضر علاقه ای برای حضور در بخش مسکن ایران ندارند.
حضور خارجی ها در طرح مسکن دولت اجتناب ناپذیر است
بیضایی بااشاره به اینکه شرکت های داخلی در زمینه صنعتی سازی ساخت مسکن به هیچ عنوان موفق نبوده اند، تصریح کرد: باوجود تبلیغاتی که انجام می گیرد، صنعتی سازی مسکن در ایران پروژه شکست خورده ای است، زیرا اصولا این کار برای آن انجام می شود که اولا هزینه تمام شده ساخت مسکن کاهش یابد و دوم اینکه سرعت ساخت بالا رود، اما شرکت های بزرگ بخش خصوصی که در زمینه صنعتی سازی مدعی هستند، نه تنها این را رعایت نکردند، بلکه ساخت مسکن را بسیار گران تر از شیوه سنتی ساخت مسکن با استفاده از مصالح ساختمانی انجام می دهند، بنابراین ما به هیچ عنوان این ظرفیت را نداریم که بخواهیم صنعتی سازی مسکن را انجامدهیم.
وی اذعان داشت: همچنین در تمامی سخنان مسئولان وزارت راه و شهرسازی درباره حضور سازندگان ایرانی در طرح قانون جهش تولید مسکن به هیچ عنوان در راستای ساخت مسکن داخلی به صورت صنعتی صحبتی نشده است، چرا که توان این کار در کشور وجود ندارد، همچنین آخرین تکنولوژی ساخت مسکن که در ایران وجود دارد، مربوط به احداث شهرک اکباتان، قبل از انقلاب است و بعد از آن، به هیچ عنوان تکنولوژی ساخت مسکن جدیدی در کشور تجربه نشده، بنابراین حضور خارجی ها در طرح مسکن دولت اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
سخن پایانی
مشکل مسکن در ایران دلایل مختلفی دارد که باید اصلاح شود و به طورمسلم زمان زیادی را می طلبد، اما این سوال سال ها است که در ذهن کارشناسان وجود دارد که چرا دولت از توان و ظرفیت های موجود در بخش مسکن استفاده نمی کند و ما باید باوجود انبوه سازان، مهندسان و معماران باتجربه و خبره چند وقت یک بار به فکر واردات نیرو و تکنولوژی ساخت از کشورهایی نظیر چین و ترکیه بیفتیم؟
گاهی این موضوعات به حدی بغرنج می شوند که پیشنهادهای عجیب و غریبی نظیر تهاتر نفت و گاز برای ساخت مسکن شنیده می شود که کار را بسیار سخت تر می کند و اهداف اصلی برای نجات بازار مسکن را به کلی تغییر می دهد. تجربه همکاری با کشوری نظیر چین بارها مطرح شده است و اگر با برنامه ریزی و هدفمند انجام نگیرد، جز هدر رفتن زمان و سرمایه های کشور، دستاورد دیگری نخواهد داشت.کشور ما مهد معماری و مهندسی است و از این رو در جهان می توان کمتر کشوری را پیدا کرد که در آن آثار معماری با این کیفیت و دقت ساخته شده باشد. بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که باید از تمام توان فناوری و دانش داخلی در راستای ساخت مسکن استفاده کنیم و همزمان برای بهبود شرایط اقتصادی گام برداریم تا مشکل بازار مسکن حل شود. اینکه بگوییم کلید حل تولید مسکن کمک گرفتن از دیگر کشورها است، خطا کرده ایم و تنها باید با الگوبرداری و تناسب سازی با شرایط کشور، موضوع ساخت وساز را یک بار برای همیشه حل کنیم.
