یـک تیـر و چنـد نشـان
راهگذر شمال به جنوب که راهگذر راهبردی و مهمی برای کشورهای در مسیر این کریدور یعنی کشورهای روسیه، ایران، آذربایجان، هند و همچنین کشورهای حاشیه این راهگذر به‌شمار می‌رود، می‌تواند در بهره‌مندی کشورها از اثرات مثبت این کریدور نقش ایفا کند.
در عین حال، برخی همسایگان مانند قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان به‌نحوی محصور در خشکی هستند و برای رسیدن به دریا باید از طریق ایران کالاهای خود را حمل کنند. بهره‌مندی ایران از کریدورها از جمله کریدور شمال ـ جنوب از این منظر، بسیار حائزاهمیت است. اهمیت مسیر شمال ـ جنوب از دیدگاه رهبر معظم انقلاب نیز پنهان نمانده است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در فروردین امسال چند اقدام کلیدی و زمینه‌ساز جهش اقتصادی «بهره‌گیری از موقعیت حساس و ممتاز جغرافیایی کشور برای حمل‌ونقل بین‌المللی به‌ویژه در مسیر شمال ـ جنوب» را خواستار شدند. همچنین به‌تازگی، رهبر معظم انقلاب با حضور در سیستان و بلوچستان، اظهار کردند: باوجود کارهای فراوان انجام‌شده، مسئولان باید با جدیت، خدمت‌رسانی به منطقه را قوت و گسترش دهند که ایجاد خط‌آهن شمال به جنوب در استان و تامین حق مردم در زمینه آب از جمله کارهای ضروری است. این موضوع موردتوجه وزیر راه و شهرسازی هم قرار دارد.
عزم جزم برای تکمیل کریدور شمال ـ جنوب
تکمیل کریدور شمال ـ جنوب علاوه بر توسعه ترانزیت ملی و بین‌المللی در کشور و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار و مطمئن برای ایران در دنیای امروز به‌حساب می‌آید. تکمیل این کریدور و بهره‌مندی از آن در کنار درآمدهای مختلفی که در کشور وجود دارد، می‌تواند درآمد خوبی از ترانزیت را نصیب جمهوری اسلامی ایران کند که این موضوع مدنظر تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان است؛ بنابراین به‌دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیای کشور این فرصت‌ها نباید از دست برود. سال‌های سال است که راجع به تکمیل کریدورها صحبت می‌شود. در مقطعی نیز کارهایی انجام شده، اما به‌گفته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی در این دولت، تکمیل زنجیره کریدوری، یکی از اولویت‌های اصلی ریاست‌جمهوری است و در عین حال، تکمیل کریدورهای شمال ـ جنوب کشور از مهم‌ترین اولویت‌های توسعه شبکه حمل‌ونقلی به‌شمار می‌رود. البته نبود خط ریلی در مسیر رشت ـ آستارا یکی از حلقه‌های مفقوده کریدور شمال ـ جنوب محسوب می‌شود که دولت سیزدهم در تلاش برای راه‌اندازی آن در قراردادهایی با روسیه است. در عین حال، برای فعال‌سازی همه ظرفیت‌های کریدور شمال ـ جنوب نیازمند تقویت شبکه حمل‌ونقل در دریای خزر، از طریق ایجاد ارتباط بیشتر با بنادر روسیه و سایر کشورهای این حوزه هستیم.
پروژه رشت ـ آستارا در حال پیگیری است
مهرداد بذرپاش آذر سال گذشته و زمانی‌که به‌تازگی در این وزارتخانه مشغول شده بود، یکی از اولویت‌های کاری خود را به اتمام رساندن کریدور شمال به جنوب دانست و گفت: به‌دنبال تامین منابع برای تکمیل این کریدورها هستیم، چراکه منابع فعلی کفاف تکمیل آنها را نمی‌دهد. نظر دولت بر رونق حوزه حمل‌ونقل است و در بیشتر مذاکرات با کشورهای خارجی به‌ویژه همسایگان، این موضوع محور مذاکرات طرفین قرار دارد. او با بیان اینکه زنجیره کریدوری شمال ـ جنوب در دولت سیزدهم تکمیل می‌شود، گفته بود: تکمیل کریدور شمال ـ جنوب با تکمیل راه‌آهن رشت ـ آستارا منابع قابل‌توجهی را عاید کشور خواهد کرد. به‌همین‌دلیل است که پروژه رشت ـ آستارا نیز اکنون در وزارت راه‌وشهرسازی در حال پیگیری است.همچنین، چندی پیش بود که نشست سه‌جانبه ایران، هند و روسیه با هدف تسهیل ترانزیت در مسیر کریدور شمال ـ جنوب با حضور مقامات کشورهای مختلف در تهران برگزار شد و بذرپاش نیز در این مراسم گفت: با تقویت زیرساخت‌های موجود و ایجاد ظرفیت‌های جدید، ۳ کشور ایران، هند و روسیه و همین‌طور ۱۰ کشور دیگر عضو، حداکثر تسهیل و حذف مقررات زائد را برای ذی‌نفعان موثر در کریدور شمال ـ جنوب و بخش خصوصی به‌کار می‌گیرند. وزیر راه و شهرسازی پیش از این، طی تماس تلفنی با معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان بر توسعه روابط اقتصادی میان ایران و آذربایجان به‌ویژه بر تکمیل کریدور راهبردی شمال ـ جنوب تاکید کرده بود. به‌گفته بذرپاش، رهبر معظم انقلاب اسلامی تکمیل کریدور شمال ـ جنوب را موکدا به‌عنوان یک محور راهبردی بیان کرده‌اند که این امر نشان از اهمیت موضوع یادشده است.
ابراهیم رئیسی، ریاست‌جمهوری نیز با تاکید بر اهمیت این پروژه می‌گوید: کریدور شمال ـ جنوب نه‌تنها برای ایران و روسیه، بلکه برای همه کشورهایی که در مسیر آن قرار دارند، فواید فراوانی خواهد داشت. این مسیر از آسیای‌شرقی و جنوبی گرفته تا قفقاز و شمال اروپا را به هم متصل کرده است و جلوه‌ای از همکاری و همگرایی تجاری و اقتصادی بین همه این کشورها خواهد بود و این همکاری‌ها بیش از پیش توسعه خواهد یافت.
کاهش ۳۰ درصدی هزینه ترانزیت
به‌تازگی، عباس خطیبی، معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌های شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل درباره مزیت استفاده از کریدور شمال ـ جنوب این‌طور عنوان کرد: مطالعات سازمان توسعه اقتصادی، میزان کاهش زمان و هزینه ترانزیت از کریدور شمال ـ جنوب و راه‌آهن کشورهای مسیر این کریدور را نسبت به کانال سوئز حدود ۳۰ درصد ارزان‌تر اعلام کرده است.
به‌گفته او؛ احداث راه‌آهن رشت ـ آستارا علاوه بر اهداف و منافع اقتصادی، دارای منافع راهبردی ملی از نظر روابط بین‌الملل، تسهیل مبادلات و مراودات و همبستگی بین کشورها، ارتقای امنیت ملی و هم‌افزایی زنجیره‌های ارزش داخلی و توسعه مناطق مرزی است.به‌گزارش وزارت راه و شهرسازی، خطیبی راه‌آهن رشت ـ آستارا را طرحی بزرگ، راهبردی، ملی و بین‌المللی دانست و گفت: احداث راه‌آهن رشت ـ آستارا به‌عنوان تکمیل‌کننده کریدور شمال ـ جنوب یکی از طرح‌های مهم ریلی در سطح ملی و بین‌المللی شناخته می‌شود و بهره‌برداری از آن برای کشور و منطقه تحول‌زا است.
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها تمرکز راه‌آهن رشت ـ آستارا را بر جابه‌جایی بین‌المللی بار و مسافر دانست و اعلام کرد: طرح‌هایی که از نظر حمل‌ونقل بین‌المللی اهمیت بالایی دارند، از نظر منافع راهبردی ملی، روابط بین‌المللی، تسهیل مبادلات و همبستگی کشورها نیز قابل‌توجه هستند و به‌دنبال خود ارتقای امنیت ملی، منافع کشورهای منطقه و علم و فناوری را به‌همراه دارند.
وی احداث راه‌آهن رشت ـ آستارا را به‌دلیل مزایای شاخه غربی این طرح، بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: باوجود مسیرهای ریلی در شاخه شرقی و میانی کریدور ریلی شمال ـ جنوب، راه‌آهن رشت ـ آستارا در شاخه غربی به‌دلیل ضرورت ارتباط با کشورهای منطقه قفقاز، اشتراک با کریدور جنوب ـ غرب که از خلیج‌فارس به گرجستان و دریای سیاه متصل می‌شود، حجم بالای تقاضای ترابری در مناطق غرب روسیه و کوتاهی مسیر به‌سمت اروپا از اهمیت بسیاری برخوردار است. کوتاه‌تر بودن مسیر در کشورهای واسطه و کاهش تعداد کشورهای واسطه از ۲ کشور ترکمنستان و قزاقستان به کشور جمهوری آذربایجان بخش دیگری از مزایای شاخه غربی راه‌آهن رشت ـ آستارا است.
چرا ساخت راه‌آهن رشت ـ آستارا توجیه‌پذیر است؟
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها استفاده از ظرفیت‌های مرز آستارا در مبادلات بین‌المللی را از دیگر اهداف این مسیر ریلی اعلام کرد و توضیح داد: پیش‌بینی جابه‌جایی ۲.۶ میلیون تن بار در سال اول و ۶.۸ میلیون تن در سال بیستم بهره‌برداری و جابه‌جایی ۵۳۰ هزار مسافر در سال اول و یک‌میلیون مسافر، یکی از دلایلی است که ساخت این خط‌آهن را توجیه‌پذیر کرده است.
خطیبی، قیمت، زمان حمل و قابلیت اطمینان به زمان تحویل بار را عوامل موثر بر جذب بار ترانزیتی اعلام کرد و گفت: سازمان توسعه اقتصادی وابسته به سازمان ملل در زمینه کریدور شمال ـ جنوب و شرایط راه‌آهن کشورهای مسیر این کریدور مطالعاتی انجام داده و منتشر کرده که در آن میزان کاهش زمان و هزینه ترانزیت را نسبت به کانال سوئز حدود ۳۰ درصد ارزان‌تر اعلام کرده است و این موضوع انگیزه قوی برای عبور بار از این مسیر است.
وی یکی از مباحث قابل‌توجه در این مسیر ریلی را ملاحظات زیست‌محیطی دانست و اظهار کرد: باتوجه به ارزشمند بودن محیط‌زیست منطقه گیلان و تراکم جمعیتی و قابلیت‌های کشاورزی و گردشگری منطقه، آثار زیست‌محیطی و اجتماعی طرح در طیف گسترده موردمطالعه و بررسی در تعامل با سازمان محیط‌زیست قرار گرفته و با بررسی مزایا و معایب مسیرهای قابل‌اجرا، این مسیر مناسب‌تر تشخیص داده شده است. معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها افزود: مسیر انتخابی با رویکرد حداقل آسیب به مزارع و مشاغل و استفاده بیشتر از اراضی کشاورزی بوده و به‌همین‌دلیل احداث حدود ۴۰ کیلومتر پل در طول مسیر با هدف توجه به راه، کاهش حجم مصالح خاکریزی و حذف عبور و مرور کامیون‌ها از معادن به محل پروژه انجام شده که قابل‌توجه است. خطیبی بااشاره به بیانیه باکو و توافق سه‌جانبه ایران، روسیه و جمهوری‌آذربایجان در شهریور ۱۴۰۱ ادامه داد: در این بیانیه، بر اهمیت و ضرورت توسعه کریدورهای ترانزیتی شمال ـ جنوب و ارتقای خطوط ریلی این کشورها به‌منظور جابه‌جایی بار به‌میزان ۱۵ میلیون تن در سال ۲۰۳۰ توافق شده است. از جنبه داخلی نیز، سیاست‌های ابلاغی برنامه هفتم توسعه، مصوبه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، وجود ردیف اعتباری برای طرح در پیوست شماره یک قوانین بودجه سالانه کشور، اولویت بالای این مسیر ریلی در مصوبه هیات‌وزیران برای تامین مالی به‌شیوه تهاتر نفتی و مصوبه کمیسیون ترک تشریفات مناقصه برای اجرا همگی از دلایل مهم و قابل‌استناد برای اجرای این طرح ملی ریلی با رعایت تمام ملاحظات ملی و بین‌المللی است.
سخن پایانی
به‌گفته مسئولان، تکمیل کریدور شمال ـ جنوب منابع قابل‌توجهی را عاید کشور خواهد کرد و به‌همین‌دلیل هم، این موضوع موردتاکید رهبر معظم انقلاب قرار دارد و ایشان تاکنون بارها به آن اشاره کرده‌اند. این کریدور، می‌تواند دیپلماسی سیاسی ـ اقتصادی ایران در قفقاز را بیش از پیش فعال و نقش‌آفرین کند. تکمیل کریدور شمال ـ جنوب علاوه بر توسعه ترانزیت بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار برای ایران است.پیش‌بینی می‌شود با عملیاتی شدن این کریدور، ایران سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند که می‌تواند تاحدی وابستگی کشور به درآمدهای نفتی را کاهش دهد. ظرفیت ترانزیت کریدور شمال ـ جنوب، ۳۰ میلیون تن در سال است، اما درحال‌حاضر ایران از ۲ میلیون تن این ظرفیت بهره می‌برد. در این صورت، ایران نیاز به خام‌فروشی نخواهد داشت و از سوی دیگر، توان صادراتش افزایش می‌یابد. از این کریدور، سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد دلار محصولات هندی، چینی و آسیای‌شرقی به مقصد اروپا ترانزیت خواهد شد.
