زیرساخت برقی‌سازی فراهم نیست
در حالی که کارشناسان پیشینه طراحی و تولید خودروهای الکتریکی و هیبریدی در ایران را مربوط به دهه ۷۰ می‌دانند، تا امروز با گذشت بیش از ۳ دهه، تولید خودروهای برقی در ایران فقط در حد رونمایی بوده است.
دلیل این موضوع نیز در نگاه کارشناسان نبود زیرساخت‌های استفاده از خودروهای برقی است. به‌تازگی هم با تاکید علی‌آبادی، وزیر صمت بر تحول صنعت خودرو کشور با برقی‌سازی خودروها و اینکه وزارت صمت در تدارک فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای خودروهای برقی است دوباره این موضوع پررنگ شده و موردبررسی کارشناسان قرار گرفته است. به‌گفته وزیر صمت ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید خودروهای برقی، منافع بسیاری را از حیث مسائل زیست‌محیطی نصیب کشور خواهد کرد و در این شاخص وضعیت بهتری خواهیم کرد. ضمن اینکه منابع هزینه‌ای مصرف سوخت‌های فسیلی، با عدم مصرف این سوخت‌ها، در بخش‌های دیگر هزینه خواهد شد. صمت در این گزارش به بررسی اماواگرهای برقی‌سازی صنعت خودرو پرداخته که در ادامه می‌آید. با ما همراه باشید.
۳ دهه تلاش بی‌نتیجه
اسفند ۱۴۰۰ رئیس‌جمهوری در بازدیدی که از یکی از شرکت‌های بزرگ خودروسازی داشت، فرمان هشت‌بندی را صادر کرد که بخشی از آن مربوط به گسترش و تولید خودروهای جدید و پیشرفته، خودروهای برقی، متصل و خودران است.
فرمان رئیس دولت سیزدهم برای حرکت خودروسازان به سمت تولید خودروهای جدید و برقی در شرایطی صادرشده که خودروسازان جهان با سرعت سرسام‌آوری در حال پیشرفت و حرکت به جلو هستند و هر سال فناوری‌های بسیاری از طرف آنها معرفی و به بازار عرضه می‌شود و علاوه بر محصولات خودران که بعضی از تولیدکنندگان تمرکز خود را بر پیشرفت آنها قرار داده‌اند، خودروهای برقی و ارتقای فناوری این نوع خودروها هم در دستور کار بسیاری دیگر از خودروسازان جهان قرار گرفته است. چنانچه پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۴۰، بین ۳۵ تا ۴۷ درصد فروش خودروهای جدید به خودروهای برقی تعلق می‌گیرد و چین، ایالات متحده امریکا و اروپا بیش از ۶۰ درصد بازار جهانی خودروهای برقی را در سال ۲۰۴۰ در دست خواهند گرفت. در واقع بسیاری از کشورهای جهان قصد دارند با هدف مقابله با آلودگی هوا و کاهش میزان انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای و حفظ بیشتر محیط‌زیست، تمام خودروهای با مصرف سوخت فسیلی را به خودروهای تمام‌الکتریکی و برقی تبدیل کنند.
بررسی نشان می‌دهد سابقه طراحی و تولید خودروهای الکتریکی و هیبریدی در ایران به نیمه نخست دهه ۱۳۷۰ بازمی‌گردد. در واقع آمارها نشان می‌دهد حدود ۳ دهه برای طراحی و تولید خودروهای برقی و هیبریدی تلاش شده، اما تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده و باوجود گذشت بیش از یک سال از فرمان رئیس‌جمهوری و تاکید بر تولید خودروهای پیشرفته و برقی، تنها یک خودرو برقی رونمایی شده که تاکنون نیز به تولید انبوه نرسیده است. البته با بررسی بیشتر می‌توان دریافت که دانش و توان طراحی و تولید خودرو برقی در ایران وجود دارد، اما موانعی نیز موجود است. باوجود هدف‌گذاری شرکت‌های بزرگ خودروساز و رسیدن به مرحله صنعتی‌سازی در پروژه‌ای مثل تارای برقی در ایران‌خودرو و رونمایی از ساینا برقی در سایپا، معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صمت معتقد است مشکلات نرم‌افزاری و ضعف صنعت قطعه‌سازی در تولید قطعات الکترونیک دو چالش بزرگ در تولید خودروهای برقی و الکتریکی در کشور است و باید به رفع ضعف‌هایمان در این بخش بپردازیم.
حرکت به سمت تولید خودرو برقی اجتناب‌ناپذیر است
حسین رحیمی‌نژاد، کارشناس حوزه خودرو درباره تاکید وزیر صمت مبنی بر حرکت در راستای برقی‌سازی صنعت خودرو به صمت گفت: در راستای توسعه تولید خودروهای برقی، دو مسئله بسیار مهم مطرح است؛ یکی اینکه باتوجه به شرایطی که صنعت خودرو کشورمان دارد در حال‌حاضر چندان موافق حرکت به این سمت نیستم، اما به‌نوعی اقدامی اجتناب‌ناپذیر است که نباید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های کلان از آن غافل شویم. به‌باور مسئولان، زیرساخت اصلی برای تولید خودروهای برقی، ایجاد جایگاه‌های شارژ است؛ در حالی که این‌گونه نیست. جایگاه شارژ تنها بخش کوچکی از زیرساخت‌های موردنیاز برای تولید و استفاده از خودروهای برقی است. مهم‌ترین زیرساختی که برای حرکت در این مسیر باید ایجاد شود، زنجیره تامین است.
رحیمی‌نژاد ادامه داد: قطعه‌سازان ما تاکنون حتی کار مطالعاتی روی قطعات خودروهای برقی نداشته‌اند و طبیعتا تا ۴ تا ۵ سال دیگر هم نمی‌توانیم در صنعت قطعه زیرساخت‌های لازم برای تولید خودروهای برقی را فراهم و این قطعات را در داخل تامین کنیم. این موضوع مهمی است که باید موردتوجه قرار گیرد. اینکه شرکت‌های خودروساز برای تامین قطعات برقی موردنیاز خودروهای بنزینی موجود چالش دارند و اینکه اغلب قطعات برقی این خودروها هم وارداتی است، نشان می‌دهد در صنعت الکترونیک ضعف داریم.
طرحی که نیازمند زمان است
این کارشناس صنعت خودرو با اشاره به وضعیت کنونی تولید خودروهای بنزینی در کشور اظهار کرد: اگر قرار بر این است که برای تولید خودروهای برقی، قطعات موردنیاز از خارج وارد شود که رویکردی واردات‌محور است، نه تولیدمحور. در این شرایط که بستر لازم برای تامین قطعات خودروهای برقی را نداریم، حتی اگر به‌طور جدی پیگیر حرکت به این سمت شویم هم دست‌کم ۷ تا ۸ سال زمان نیاز داریم تا به نتیجه برسد و بتوانیم بگوییم گامی در راستای تولید خودرو برقی برداشته‌ایم.
رحیمی‌نژاد ادامه داد: اگر بخواهیم با واردات قطعه، خودرو برقی تولید کنیم صرفا مونتاژکاری و شدنی است، اما برای ساخت داخل خودروهای برقی که تاکید ما هم در صنعت بر داخلی‌سازی است و درست هم این است که به این سمت حرکت کنیم، صنعت خودرو نیازمند یک بازه زمانی ده‌ساله برای ایجاد زیرساخت‌های تولید و همچنین تامین قطعات است. بر این اساس، حرکت زودهنگام در جهت تولید خودروهای برقی، چندان شدنی نیست.
بازار استقبال نمی‌کند
این کارشناس صنعت خودرو افزود: حرکت به سمت تولید خودروهای برقی غلط نیست، اما در شرایط کنونی کار شدنی و عملیاتی نیست، زیرا اولا بازار به‌دلیل دسترسی داشتن به سوخت ارزان تمایلی به استفاده از خودروهای برقی ندارد و دوم اینکه قطعه‌سازان نمی‌توانند قطعات موردنیاز این خودروها را تامین کنند و در نهایت به مونتاژکار و واردکننده قطعات خودروهای برقی تبدیل خواهیم شد.
رحیمی‌نژاد ادامه داد: درحال‌حاضر داخلی‌سازی خودروها ۵۰ تا ۶۰ درصد است و عمده قطعات وارداتی آنها قطعات الکتریکی است؛ پس برای تولید خودروهای برقی ۸۰ تا ۹۰ درصد قطعات وارداتی خواهد بود. در این صورت عمق ساخت داخل که مهم‌ترین موضوع در صنعت خودرو کشور است، زیر سوال می‌رود؛ پس تمرکز بر برقی‌سازی در صنعت خودرو چندان ثمربخش نخواهد بود و به نتیجه موردنظر نخواهیم رسید.
صنعت الکترونیک در کشور نداریم
این کارشناس صنعت خودرو با تاکید بر اینکه تولید خودرو برقی درحال‌حاضر شدنی نیست، ادامه داد: یکی از علل ورود چینی‌ها به موضوع تولید خودرو برقی این است که از آنجایی که فاصله زیادی در تولید خودرو بنزینی با غربی‌ها و ژاپنی‌ها داشتند، تولید خودرو برقی را به‌عنوان میانبر برای مطرح شدن در صنعت خودرو پیدا و تمام سرمایه خود را در این بخش هزینه کردند و موفق هم شدند. در اصل مطرح بودن در صنعت خودرو برای چینی‌ها جنبه استراتژیک داشت. حال اینکه اولا ما به‌دنبال خودروساز برتر جهان شدن نیستیم و البته توان آن را هم نداریم. دوم اینکه بستر و زیرساخت‌های لازم را هم در اختیار نداریم. صنعت ما به‌طور خاص پلیمر، فلز و پتروشیمی است و صنعت الکترونیک نداریم. اگر تولید خودرو برقی در دستور کار قرار گیرد و بخواهیم زود هم به نتیجه برسد، ختم به واردات سی‌کی‌دی می‌شود.
رحیمی‌نژاد بااشاره به اینکه در این شرایط به عمق ساخت داخل در تولید خودروهای برقی نخواهیم رسید، اظهار کرد: باتوجه به آنچه گفته شد حرکت سریع به این سمت نادرست است، اما همان‌طور که تاکید شد دنیا در حال حرکت به این سمت است و حرکت صنعت خودرو ما در این مسیر امری اجتناب‌ناپذیر است. اینکه در استراتژی کلان بلندمدت تولید خودرو را داشته و همسو با آن اقدامات لازم را برای بهبود شرایط کنونی صنعت خودرو کشور انجام دهیم، اقدامی هوشمندانه و درست است.
این کارشناس صنعت خودرو ادامه داد: وقتی بستر فراهم نیست و درگیر اشتباهات محاسباتی هستیم، به‌طوری که بستر لازم را فقط در ایجاد ایستگاه‌های شارژ می‌بینیم، قطعا به نتیجه نمی‌رسیم. توجه داشته باشید که برای تولید خودرو برقی بحث ایجاد جایگاه شارژ فقط ۵ درصد اهمیت دارد و ۹۵ درصد زیرساخت‌های موردنیاز آن به زنجیره تامین برمی‌گردد.
یک استراتژی بلندمدت و هوشمندانه
رحیمی‌نژاد در پایان با تاکید بر اینکه حرکت به سمت تولید خودروهای برقی در قالب استراتژی بلندمدت قطعا اقدام خوبی است، گفت: تولید خودروهای برقی براساس آنچه در دنیای خودرو در حال رخ دادن است، تفکری هوشمندانه به‌شمار می‌رود. البته باید با شناخت عمیق‌تر از صنعت خودرو درباره آن برنامه‌ریزی و طرح‌هایی را تعریف و اجرایی کرد. اگر داده‌های اولیه برای تعریف سیاست‌های یک بخش درست نباشد، راه‌حل‌ها هم کمکی نخواهند کرد. البته به‌نظر می‌رسد در نهادهای تصمیم‌گیر درباره صنعت خودرو شناخت کافی وجود ندارد و گاه شاهد حرکت‌های ناشیانه با هدف کمک، اما با پیامد آسیب‌زا به این صنعت هستیم.
ظرفیت تولید خودرو برقی را داریم
مجتبی نظری، کارشناس صنعت خودرو نیز درباره توان و امکان اجرای طرح برقی‌سازی صنعت خودرو به صمت گفت: رسیدن به توانمندی که خودروسازان بزرگ جهان دارند، با توجه به توان و ظرفیت‌های داخلی ما، نیازمند آموزش و حرکت جدی است. باید درباره تمام تحولاتی که در صنعت خودرو رخ می‌دهد، نگاه کلان و همه‌جانبه داشته باشیم. درباره موضوع تولید خودرو برقی موردتاکید وزیر صمت هم موضوع مهم این است که ایشان در اصل افق را روشن و تعریف کرده است. در کل از دو دیدگاه می‌توان به این موضوع توجه کرد؛ یکی از دیدگاه انتقادی که به‌وضوح مشخص است زیرساخت‌ها و ظرفیت حرکت در این مسیر در شرایط کنونی در کشورمان وجود ندارد. در مقابل واقعیت این است که برای تحقق هر هدفی باید پروژه‌ای را تعریف کرد و درخواست‌کننده و محرکی وجود داشته باشد.
تاکید بر برقی‌سازی کار درستی است
نظری ادامه داد: از نظر برآوردی، برقی‌سازی خودروها در کشور تغییر و تحول ایجاد می‌کند و ظرفیت تولید خودرو برقی را داریم. در آخرین نمایشگاه گوانگجو چین آنچه نمایش داده شد، خودروهای برقی بود؛ یعنی دنیا به این سمت رفته و وزیر هم براساس این تغییر و تحولات برنامه بلندمدت صنعت خودرو کشور را در این راستا دیده است. به‌نظر من این تاکید بر برقی‌سازی کار درستی است. به هر حال وقتی در جهان صنعت خودرو به این سمت حرکت می‌کند، باید شاهد حرکت‌هایی هم در صنعت خودرو کشورمان باشیم؛ گرچه دسترسی ما در بلندمدت خواهد بود. ایجاد زیرساخت‌ها، انتقال تکنولوژی و تامین زنجیره ارزش سخت است، اما حرکت مثبتی است که منجر به ایجاد ارزش‌افزوده برای کشور خواهد شد و صنعت خودرو را به سمت دیگری در استفاده از انرژی سوق می‌دهد.
صنعت قطعه روزآمد شود
این کارشناس درباره چالش‌هایی که صنعت خودرو در مسیر برقی‌سازی با آنها روبه‌رو خواهد شد و پیش‌بینی‌اش از مسیر حرکت به سمت تولید خودرو برقی اظهار کرد: یکی از چالش‌های برقی‌سازی صنعت خودرو مربوط به زیرساخت‌های عمومی شهر و در دسترس نبود باتری برای خودروهای برقی است. دوم اینکه سیستم قطعه‌سازی باید تغییر و به سمت تولید قطعات الکتریکی حرکت کند. البته چون خدمات بعد از فروش وجود دارد، بروزرسانی قطعه‌سازی‌ها در راستای تامین زنجیره تولید خودروهای برقی قابل‌انجام است و کار سخت و پیچیده‌ای نیست.
نظری در پایان تاکید کرد: به‌نظر من، حرکت به سمت تولید خودروهای برقی، رویکرد خوبی است، اما ابزار لازم در بدنه وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حرکت جدی در این مسیر وجود ندارند. این وزارتخانه برای پیگیری چنین استراتژی‌های کلانی نیاز به تغییر و تحولات اساسی دارد تا شاهد اتفاقات خوبی در این بخش باشیم.
سخن پایانی
به‌اعتقاد کارشناسان، مهم‌ترین مانع در مسیر تولید خودروهای برقی در ایران، فقدان زیرساخت لازم برای تولید آنهاست که تامین آن فرآیندی زمانبر و پرهزینه است و دولت و خودروسازان باید همراه باشند و چاره‌ای برای حل این مشکل بیندیشند. به‌اعتقاد صاحب‌نظران حوزه خودرو اینکه در استراتژی کلان صنعت خودرو آینده دیده شود، اتفاق خوبی است و باید هم چنین باشد تا بتوانیم صنعت خودرو رو به رشدی داشته باشیم، اما بهتر این است که با برنامه‌ای همه‌جانبه پیش برویم و در سیاست‌های کلان این موضوع را ببینیم و روی آن متمرکز شویم. هرچند در شرایط کنونی این مسیر دور و پردست‌انداز است، اما نباید از آن غافل شویم.
