شهرنشینی نیازمند توجه به استانداردهای شهری
گسترش شهرنشینی و پیشرفت‌های صنعتی، چالشی بزرگ در سطح جهان ایجاد کرده و در مواردی استانداردهای کیفیت زندگی فردی را زیر سوال برده است.
گسترش شهرنشینی و پیشرفت های صنعتی، چالشی بزرگ در سطح جهان ایجاد کرده و در مواردی استانداردهای کیفیت زندگی فردی را زیر سوال برده است. به گونه ای که بسیاری از مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی را تحت تاثیر قرار داده و پیچیدگی های بسیاری را در سازماندهی شهرها به وجود آورده است.
این در حالی است که بهبود کیفیت زندگی، همواره کانون اصلی توجه برنامه ریزان شهری و جامعه شناسان بوده است. در این میان، شاخص های کیفیت مسکن به عنوان مهم ترین عامل موثر بر کیفیت زندگی تلقی می شود. از این جهت شناخت این شاخص ها و بررسی تاثیر آنها بر کیفیت زندگی ضروری است.
اصولا کیفیت زندگی شهری و ارتقای آن، مهم ترین رویکرد در برنامه ریزی شهری است. مسکن شهری، به عنوان نیاز اولیه انسان با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و عمیق خود تاثیر بسزایی بر کیفیت زندگی و توسعه پایدار شهری دارد. صمت در این گزارش به تاثیر توجه به استانداردهای ساخت مسکن برکیفیت زندگی شهروندان پرداخته است.
نقش مسکن در بهبود کیفیت زندگی
در کنار ابعاد گوناگون کیفیت زندگی، مسکن یکی از مهم ترین این ابعاد تلقی می شود، زیرا دارای یک نقش اساسی در بهبود وضعیت ساکنان شهرها بوده و تامین کننده حس رضایت مندی برای افراد است. همچنین تاثیر عمیقی بر سلامت، کارآیی، رفتار اجتماعی، رضایت مندی و رفاه عمومی جامعه ایفا می کند.
موضوع مسکن باکیفیت یکی از مهم ترین مسائل کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است، زیرا اگر چه سرعت گسترش و سرعت در ساخت وسازها تا حدودی جوابگوی نیازهای کمی و مادی شهروندان است، اما بی توجهی به جنبه های کیفی، چالش های فرهنگی و روانی را به دنبال خواهد داشت. اگرچه تقسیم بندی کیفیت زندگی و در نظر گرفتن مسکن و مسائل مرتبط با آن از نظر کارشناسان و صاحب نظران گوناگون، متفاوت است، اما این موضوع انکارناپذیر است که یکی از عناصرکلیدی کیفیت زندگی افراد در محیط شهری همان کیفیت مسکن است. سرپناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هرشخص نیست، بلکه آسایش مناسب، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مالکیت، امنیت و دوام سازه ای، بهداشت و آموزش و مکان مناسب است که باید موردتوجه قرار بگیرد.
افزایش جرم در نبود مسکن مناسب
صادق پیوسته، جامعه شناس و استاد دانشگاه درباره این موضوع به صمت گفت: مسکن نقش اساسی و بنیادین در زندگی افراد ایفا کرده و تاثیراتی گوناگونی بر سطح جامعه
می گذارد. درباره این موضوع باید ۲ جنبه مهم را بررسی کرد، موضوع اول مشکل کلی تامین مسکن مناسب برای زندگی است که افراد برای خرید و اجاره مسکن سعی و تلاش می کنند. موضوع دیگر توجه به دورنمای بحث تامین مسکن برای شهروندان است، چراکه اگر برای خانه دار شدن امیدی وجود نداشته باشد، بحران های زیادی در سطح جامعه به وجود آورد.
پیوسته خاطرنشان کرد: نبود مسکن مناسب و زندگی در بافت های فرسوده و به دور از امکانات رفاهی به خودی خود باعث جرم خیزی نمی شود. این موضوع زمانی شدت می گیرد که افراد متوجه می شوند که درآمد پایین و امکانات محدودی که با آن روبه رو هستند با تلاش های آنها متناسب نیست. از این رو این افراد با مقایسه شرایط خود با دیگر افراد جامعه که رفاه بیشتری دارند، باعث رشد بزهکاری و جرم خیزی در سطح جامعه می شود.
وی در ادامه گفت: وقتی تبعیض در سطح جامعه اتفاق بیفتد، ممکن است عده ای با وضع موجود کنار بیایند و با تلاش مضاعف وضع زندگی خود را سروسامان ببخشند، از سوی دیگر، عده ای از افراد از مسیر خود منحرف شوند و به سمت زندگی پر خطر و خلاف قانون کشیده شوند تا با این رفتارها صدای اعتراض خود را به گوش جامعه برساند. از نظر این افراد، این نوع رفتارهای برای بقا انجام می شود، اما از نگاه جامعه نوعی اعتراض است.
نبود عدالت اجتماعی
پیوسته با زیر سوال بردن تبعیض در اجرای عدالت اجتماعی و اقتصادی به صمت گفت: با مشاهده کیفیت زندگی در مناطق شمال شهر تهران در مقایسه با چالش های موجود در مناطق کم برخوردار شهری، درمی یابیم که دهک های پایین جامعه گرفتار تله فقر می شوند و مشکلات زندگی این اجازه را نمی دهد که افراد حق قانونی خود را در برابر مشکلات شهری مطالبه کنند و اگر از محیط زندگی خود و خانه ای که در آن زندگی می کنند، ناراضی هستند بتوانند به مکانی بهتر نقل مکان کنند.
بی توجهی دولت به رفاه در ساخت مسکن
پیوسته بیان کرد: دولت وعده ساخت سالی یک میلیون واحد مسکونی را به مردم داده، اما در گام نخست به نظر نمی رسد دولت بتواند به این مهم دست یابد و حتی اگر بتواند این پروژه را اجرایی کند، فقط مسکن ساخته و به موضوع شهرسازی توجه نکرده است. اگر موضوع شهرسازی در ساخت مسکن اولویت قرار بگیرد، می بینیم که تامین مراکز درمانی، آموزشی، خدماتی، بهداشتی و... به یک اولویت مهم و سازنده تبدیل می شود.
بی توجهی به موضوع شهرسازی از دهه های گذشته آغاز شده است و اکنون نیز ادامه دارد، اتفاقی که نه تنها مشکل مسکن را در کشور ریشه کن نکرده، بلکه مشکلات بسیار زیادی برای افرادی که در این مناطق زندگی می کنند، به وجود آورده است. مشکلاتی مانند خدمات رفاهی و درمانی، آموزش، امنیت، حمل ونقل، آسایش و... که همچنان بی توجه باقی مانده و باعث رشد جرم خیزی و کاهش کیفیت زندگی افراد شده است. وی در پایان گفت: کاهش هزینه های تمام شده ساختمانی باعث ساخت خانه های بی کیفیت در این شهرک های دولتی شده و استفاده از مصالح ساختمانی نامرغوب تمایل انبوه سازان و سازندگان را برای همکاری کاهش داده است. این موضوع باعث شده با وجود افزایش تقاضا برای واحدهای مسکونی در کشور، همچنان این خانه ها خالی بماند و افراد تمایلی برای زندگی در این شهرک های کم امکانات نداشته باشند، این اقدامات همچنان تقاضای شهرنشینی را با افزایش روبه رو کرده است.
صادق پیوسته، جامعه شناس و استاد دانشگاه درباره این موضوع به صمت گفت: مسکن نقش اساسی و بنیادین در زندگی افراد ایفا کرده و تاثیراتی گوناگونی بر سطح جامعه
می گذارد. درباره این موضوع باید ۲ جنبه مهم را بررسی کرد، موضوع اول مشکل کلی تامین مسکن مناسب برای زندگی است که افراد برای خرید و اجاره مسکن سعی و تلاش می کنند. موضوع دیگر توجه به دورنمای بحث تامین مسکن برای شهروندان است، چراکه اگر برای خانه دار شدن امیدی وجود نداشته باشد، بحران های زیادی در سطح جامعه به وجود آورد.
پیوسته خاطرنشان کرد: نبود مسکن مناسب و زندگی در بافت های فرسوده و به دور از امکانات رفاهی به خودی خود باعث جرم خیزی نمی شود. این موضوع زمانی شدت می گیرد که افراد متوجه می شوند که درآمد پایین و امکانات محدودی که با آن روبه رو هستند با تلاش های آنها متناسب نیست. از این رو این افراد با مقایسه شرایط خود با دیگر افراد جامعه که رفاه بیشتری دارند، باعث رشد بزهکاری و جرم خیزی در سطح جامعه می شود.
وی در ادامه گفت: وقتی تبعیض در سطح جامعه اتفاق بیفتد، ممکن است عده ای با وضع موجود کنار بیایند و با تلاش مضاعف وضع زندگی خود را سروسامان ببخشند، از سوی دیگر، عده ای از افراد از مسیر خود منحرف شوند و به سمت زندگی پر خطر و خلاف قانون کشیده شوند تا با این رفتارها صدای اعتراض خود را به گوش جامعه برساند. از نظر این افراد، این نوع رفتارهای برای بقا انجام می شود، اما از نگاه جامعه نوعی اعتراض است.
نبود عدالت اجتماعی
پیوسته با زیر سوال بردن تبعیض در اجرای عدالت اجتماعی و اقتصادی به صمت گفت: با مشاهده کیفیت زندگی در مناطق شمال شهر تهران در مقایسه با چالش های موجود در مناطق کم برخوردار شهری، درمی یابیم که دهک های پایین جامعه گرفتار تله فقر می شوند و مشکلات زندگی این اجازه را نمی دهد که افراد حق قانونی خود را در برابر مشکلات شهری مطالبه کنند و اگر از محیط زندگی خود و خانه ای که در آن زندگی می کنند، ناراضی هستند بتوانند به مکانی بهتر نقل مکان کنند.
بی توجهی دولت به رفاه در ساخت مسکن
پیوسته بیان کرد: دولت وعده ساخت سالی یک میلیون واحد مسکونی را به مردم داده، اما در گام نخست به نظر نمی رسد دولت بتواند به این مهم دست یابد و حتی اگر بتواند این پروژه را اجرایی کند، فقط مسکن ساخته و به موضوع شهرسازی توجه نکرده است. اگر موضوع شهرسازی در ساخت مسکن اولویت قرار بگیرد، می بینیم که تامین مراکز درمانی، آموزشی، خدماتی، بهداشتی و... به یک اولویت مهم و سازنده تبدیل می شود.
بی توجهی به موضوع شهرسازی از دهه های گذشته آغاز شده است و اکنون نیز ادامه دارد، اتفاقی که نه تنها مشکل مسکن را در کشور ریشه کن نکرده، بلکه مشکلات بسیار زیادی برای افرادی که در این مناطق زندگی می کنند، به وجود آورده است. مشکلاتی مانند خدمات رفاهی و درمانی، آموزش، امنیت، حمل ونقل، آسایش و... که همچنان بی توجه باقی مانده و باعث رشد جرم خیزی و کاهش کیفیت زندگی افراد شده است. وی در پایان گفت: کاهش هزینه های تمام شده ساختمانی باعث ساخت خانه های بی کیفیت در این شهرک های دولتی شده و استفاده از مصالح ساختمانی نامرغوب تمایل انبوه سازان و سازندگان را برای همکاری کاهش داده است. این موضوع باعث شده با وجود افزایش تقاضا برای واحدهای مسکونی در کشور، همچنان این خانه ها خالی بماند و افراد تمایلی برای زندگی در این شهرک های کم امکانات نداشته باشند، این اقدامات همچنان تقاضای شهرنشینی را با افزایش روبه رو کرده است.
تاثیر مسکن بر سلامت جسم و روان
مجید ابهری، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی درباره نقش مسکن بر سلامت جامعه به صمت گفت: در طبقه بندی نیازهای بشر از خوراک، پوشاک و سرپناه به عنوان ضروری ترین نیازهای بشر برای بقا نام برده شده است. با توجه به این واقعیت، مسکن اثر مستقیمی بر سلامت جسم و روان افراد می گذارد، چراکه محل زندگی افراد و کیفیت خانه ای که در آن زندگی می کنند می تواند بازتاب شفافی بر رفاه و ساختار زندگی افراد به ویژه کودکان و نوجوانان داشته باشد.
همچنین خانه های کوچک و بدون امکانات مناسب، باعث مشکلات عصبی و روانی شده و پیامدهای جبران ناپذیری بر روان افراد می گذارد. متاسفانه در حال حاضر در کشور با توجه به انبوه سازی ها و آپارتمان سازی های متعدد و گوناگون، توجه لازم به مسائل فرهنگی و رفاهی خانوار نمی شود. کمبود امکانات و خدمات درمانی، آموزشی، ورزشی، رفاهی، فرهنگی و تفریحی فقط گوشه از مشکلاتی است که افراد بازندگی در این خانه ها تجربه می کنند. بنابراین هر مجتمع مسکونی و آپارتمانی که فاقد امکانات یادشده باشد تاثیر منفی بر رشد و سلامت افراد جامعه می گذارد.
وی افزود: علاوه بر موارد ذکر شده واحدهای مسکونی نامناسب و کوچک متراژ باعث بیماری های روحی و عصبی و تقابل های رفتاری و گفتاری بین زوجین، والدین و فرزندان می شود. این خانه ها هیچ امتیازی برای تفریح و ورزش کودکان نداشته و موجب بروز بیش فعالی برای سنین پایین تر می شود.
بنابراین باید توجه کرد که مسکن از نظر عوامل فیزیکی و مسائل فرهنگی و رفاهی باید در سطح قابل قبولی باشد، در غیر این صورت نمی توان اسم این مکان هایی که افراد در آن زندگی می کنند را مسکن گذاشت.
جرم خیزی سرپناه نامناسب
ابهری با تاکید بر اینکه با ساماندهی مناطق حاشیه شهر استاندارد شهرنشینی باید رعایت شود، گفت: از نگاه آسیب شناسی-اجتماعی، موقعیت جغرافیایی و منطقه ای مسکن اثر مستقیمی بر بروز آسیب های اجتماعی و ناهنجاری های رفتاری دارد. در برخی از مناطق بافت فرسوده و جنوبی تهران مانند منطقه ۱۲ که محل اسکان و زندگی مجرمین و معتادین متجاهر است، بروز بزهکاری های گوناگون، آمار چشمگیری دارد، به نحوی که می توان با مراجعه به گزارش های امنیتی و انتظامی به این موضوع پی برد. در نتیجه مسکن اثر مستقیمی در بروز ناهنجاری های رفتاری و آسیب های اجتماعی دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد.
بر کسی پوشیده نیست که فقر و آسیب های اجتماعی رابطه ای دوسویه و مستقیمی دارند. به این معنی که هر مقدار نرخ فقر در جامعه ای رو به فزونی رود، آسیب های اجتماعی آن نیز به همان مقدار افزایش پیدا می کند. بخش زیادی از افراد زندانی به دلیل فقر و مشکلات مادی سر از زندان درآورده اند. فقر راه فساد را می گشاید و افراد را به سمت ناهنجاری ذوق می دهد.
وی در پایان گفت: در انبوه سازی هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور رخ داد، توجه چندانی به ابعاد فرهنگی و اجتماعی این واحدهای مسکونی نشد. از این رو انبوه سازی بدون در نظر گرفتن نکات یادشده، موجب انباشت مشکلات و آسیب های اجتماعی شده و نهادهای دولتی و سازمان های متولی این امر را با چالش روبه رو خواهد کرد. ضرورت دارد در کنار ساخت مسکن، تمام جنبه های گوناگون رفاهی و اجتماعی موردتوجه قرار بگیرد تا شاهد رشد مشکلات و آسیب های اجتماعی در سطح جامعه نباشیم.
سخن پایانی
افزایش نرخ مسکن و کاهش توان خرید مردم، شرایط را برای رونق بازار واحدهای مسکونی بی کیفیت بیش از پیش فراهم کرده است. این وضعیت موجب شده تقاضای مردم در بازار مسکن به سمت حاشیه نشینی سوق یابد که این موضوع تا حد زیادی موجب نگرانی در سطح جامعه شده است.
در این میان، برخی دست اندرکاران از ساخت وسازهای شبانه و غیرمجاز در حاشیه شهرها، توسعه سکونتگاه های غیررسمی و خانه سازی های غیراصولی ابراز نگرانی می کنند و ممکن است خریداران کم بنیه از روی شتابزدگی و برای عقب نماندن از کورس قیمت ها به ناچار دست به خرید واحدهای مسکونی بی کیفیت زده و سرمایه ها را هدر دهند. حتی بهبود بخشیدن به کیفیت گذرها و تردد آسان عابران پیاده و خودروها، یکی از استانداردهای زندگی شهرنشینی و موردتوجه مدیران شهری است.
سیاست های تامین مسکن روشن و شفاف نبوده و قشر ضعیف جامعه اکنون در تامین مسکن با مشکل جدی روبه رو شده اند.در این شرایط، امکان رشد و توسعه سکونتگاه های غیررسمی، ممکن است بخشی از نیازها را برای مسکن به شکل نادرستی به سمت این سکونتگاه ها هدایت کند. در این راستا، ضرورت دارد با رعایت کامل استانداردهای شهرنشینی و توجه به نقش حیاتی و مهمی که در زندگی افراد ایفا می کند در راستای خروج از توجه صرف به جنبه های کمی ساخت وساز گام برداریم. بدون شک استانداردها در همه اجزای زندگی شهری و مدیریت امور شهرها نقش مهمی دارند و اگر رعایت نشوند، حتما میزان تهدیدها بیش از فرصت ها خواهد شد.
