تکالیف کاغذی دولت به بانک‌ها
تسهیلات کم‌بهره می‌تواند کمک بزرگی برای شرکت‌های دانش‌بنیان باشد؛ شرکت‌هایی که معمولا به‌دست نخبگان و بدون سرمایه چندانی راه‌اندازی می‌شوند و برای ادامه حیات نیاز به تامین اعتبار دارند.
دانش بنیان ها همان طور که از اسم شان پیداست مهم ترین دارایی شان دانش فنی، مهارت تخصصی و نیروهای ماهر و مسلط به فناوری های نوین است؛ بنابراین عمده ترین سرمایه شان دارایی های فنی و تخصصی شان است. هر کارگاه خرد و کلانی در برهه ای از زمان نیازمند دریافت تسهیلات از سیستم بانکی کشور است و دانش بنیان ها هم از این قاعده مستثنا نیستند و برای راه اندازی کسب وکار نیاز به سرمایه دارند. در تازه ترین خبر بانک مرکزی، میزان تسهیلات دهی شبکه بانکی به دانش بنیان ها از آذر سال قبل تاکنون ۱۲۳ درصد افزایش یافته است. در این فرآیند، طبق قانون بانک های عامل در قبال دریافت مدارکی برای تضمین بازپرداخت، مکلف به تسهیلات دهی به این نهادهای نوپا هستند، این در حالی است که دانش بنیان ها به واسطه پیچیدگی بیشتر محصول و استفاده از فناوری، برای ارائه تضامین و وثیقه دریافت تسهیلات با مشکلات بیشتری مواجهند. باتوجه به شعار سال و ضرورت حمایت از اقتصاد دانش بنیان صمت در این گزارش چگونگی تسهیلات دهی شبکه بانکی به دانش بنیان ها را موردبررسی قرار داده است.
صندوق های پژوهش و فناوری جزو اموال مازاد نیست
علی صالح آبادی، رئیس کل بانک مرکزی در مراسم انعقاد تفاهم همکاری بانک قرض الحسنه مهر ایران با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در راستای تامین مالی و حمایت از ۱۰۰۰ شرکت دانش بنیان و فناور با بیان اینکه یکی از رویکردهای مهم حمایت از بانک های قرض الحسنه و بانکداری خرد، تامین مالی دانش بنیان ها است اظهار کرد: بانک های قرض الحسنه در شاخص های صورت های مالی، نقدینگی و ترازنامه وضعیت مطلوب تری نسبت به دیگر بانک ها دارند.
صالح آبادی با اشاره به اینکه نظام بانکی توجه خوبی به حوزه دانش بنیان ها داشته، بیان کرد: مانده تسهیلات پرداختی تا انتهای آبان ۱۰۵ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۹۸.۵ درصدی داشته است. رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه نجات اقتصاد کشور در آینده با بهره گیری از نخبگان، مقوله دانش بنیان است، گفت: میزان تسهیلات پرداختی کل نظام بانکی به حوزه دانش بنیان ۹۰ هزار میلیارد تومان بود که نسبت به دوره مشابه سال گذشته رشد ۱۲۳ درصدی را ثبت کرد. وی تاکید کرد: اقدام مهم بعدی تسهیل پرداخت وام های خرد با سهل ترین و کمترین وثائق است که در این راستا نیز دستورالعملی به شبکه بانکی ابلاغ کردیم که انواع وثائق در آن معرفی شده است. هدف این است که اعتبارسنجی نقش پررنگ تری نسبت به وثائق داشته باشد. صالح آبادی با بیان اینکه در بانک های قرض الحسنه امکان رشد ترازنامه تا ۵ درصد در نظر گرفته شده، اظهار کرد: در یک ماه اخیر مقررات صندوق های قرض الحسنه تصویب و نرم افزار شفق نیز در بانک مرکزی رونمایی شد تا صندوق های قرض الحسنه امکان انجام عملیات بانکی با آن را داشته باشند و بانک مرکزی نیز نظارت کند. رئیس کل بانک مرکزی اظهار کرد: صندوق های پژوهش و فناوری پیش تر از مصادیق فعالیت بانکی نبودند اما در حال حاضر در بانک مرکزی این امکان فراهم شده تا صندوق های پژوهش و فناوری جزو اموال مازاد در نظر گرفته نشوند.
اقتصاد دانش بنیان نیازمند حمایت همه جانبه
علی رحیمی، کارشناس مسائل اقتصادی در امور بانکی درباره ارائه تسهیلات به دانش بنیان ها به صمت گفت: دانش بنیان شدن اقتصاد یک کشور بی تردید نیازمند بسترهای مناسبی است که بتواند زمینه رشد و شکوفایی دانش بنیان ها را فراهم کند. البته به ابزارهای متعددی برای تحقق واقعی اقتصاد دانش بنیان نیاز است که تامین منابع مالی در درجه اول اهمیت قرار دارد. در همین راستا قانون، موضوعات مهمی چون تشکیل صندوق نوآوری و شکوفایی و ارائه معافیت های مالیاتی و گمرکی به این شرکت ها را در اولویت قرار داده است. وی با بیان اینکه نیاز اصلی شرکت های دانش بنیان نیازی از جنس مالی و پولی نیست، افزود: همه مشکلات دانش بنیان ها فقط تامین نقدینگی نیست که با تسهیلات بانکی رفع شود، بلکه نوع دیگری از حمایت را می طلبد. از جمله این حمایت ها باید آسان سازی قوانین برای دانش بنیان ها باشد. این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: تمامی وعده ها و حمایت های دولت از دانش بنیان ها در ارائه تسهیلات مالی خلاصه شده که تسهیلات تبصره ۱۶ عمده ترین آن است.علاوه براین تبصره ۱۶ (تسهیلات تکلیفی) قانون بودجه امسال نیز بانک مرکزی را مکلف کرده از طریق بانک های عامل ۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت های دانش بنیان و خلاق اختصاص دهد.
سختگیری بیش از حد
رحیمی افزود: بانک ها در پرداخت تسهیلات به شرکت های دانش بنیان بیش از حد سختگیری می کنند. بیشتر شرکت های دانش بنیان توان مالی بالایی برای تامین اعتبار و سپرده گذاری به منظور ضمانت های بانکی را ندارند و همین موضوع آنها را در رقابت با واردکنندگان دچار مشکل می کند. وی گفت: شرکت های دانش بنیان تولیدی، نیاز به حمایت بیشتر مسئولان دارند و نیاز است قوانین مالیاتی و بیمه ای برای تسهیل در امور تولیدی اصلاح شوند. این کارشناس مسائل اقتصادی بر این باور است که دولت باید منابعی را از محل بودجه های خود صرف ارائه تسهیلات به شرکت های دانش بنیان کند و نمی تواند به بانک های دولتی و خصوصی امر و نهی کند.
پرداخت وام به صرفه نیست
رحیمی تاکید کرد: ممکن است بانک به دلیل ملاحظات سیاسی و پشت پرده، در ظاهر بپذیرد که بدون ضمانتنامه یا با شرایط آسان به شرکت های دانش بنیان تسهیلات بدهد، اما در اجرا ابزار خود را دارد و باید ریسک و قدرت بازپرداخت وام را تحلیل کند. جایی که نرخ کاهش ارزش پول روی ۴۰ درصد است، بانک نمی تواند با بهره ۱۲ درصد وام بدهد یا بدون وثیقه معتبر تسهیلات ارائه کند. وی درباره رشد ۱۲۳ درصدی تسهیلات دهی شبکه بانکی به دانش بنیان ها گفت: از سال گذشته تاکنون پرداخت تسهیلات به دانش بنیان ها بسیار چشمگیر بوده، اما این رشد زمینه ساز پیشروی های بعدی نیست، زیرا توان شبکه بانکی برای پرداخت تسهیلات بسیار محدود است؛ بر این اساس بانک مرکزی سراغ بانک های با کمترین ناترازی رفته تا از این طریق بتواند به تامین مالی دانش بنیان ها کمک کند. از آنجایی که تعداد بانک ها و موسسات مالی بدون ناترازی انگشت شمار است، پس تکلیف تبصره ۱۶ به بانک ها عملا بی اثر است.
مناطق محروم در اولویت تسهیلات دهی
مهرداد خلیلی، مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی درباره جزئیات پرداخت تسهیلات بانکی قرض الحسنه به صمت گفت: در راستای اشتغال دانش بنیان و توسعه صنایع خلاق در سراسر کشور با اولویت مناطق محروم، بانک مرکزی مکلف است از طریق بانک های عامل ۵۰ هزار میلیارد ریال از محل منابع سپرده های پس انداز و جاری قرض الحسنه نظام بانکی به شرکت های دانش بنیان و خلاق اختصاص دهد. وی افزود: در مصوبه اخیر بانک مرکزی مقرر شد ۲۵۰ هزار میلیارد تومان وام توسط بانک مهر اقتصاد در قالب قرض الحسنه به شرکت های دانش بنیان اختصاص یابد که این موضوع هنوز در مرحله ارزیابی موردی قرار دارد و پس از این مرحله شرکت های واجد شرایط برای سپرده گیری به بانک مهر اقتصاد معرفی می شوند.
اعتبارسنجی همچنان برعهده بانک
خلیلی با بیان اینکه شرکت های دانش بنیان از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی به بانک ها معرفی می شوند، گفت: شرایط و سقف تسهیلات پرداختی در بند ب تبصره ۱۶ قانون بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور توسط صندوق و وزارت امور اقتصادی و دارایی تعیین شده و زمانی که صندوق نوآوری و شکوفایی درخواست شرکت های دانش بنیان را ارزیابی می کند، مبلغ تسهیلات را تعیین و شرکت ها را به بانک های عامل معرفی می کند. مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی خاطرنشان کرد: بعد از معرفی صندوق نوآوری و شکوفایی، بانک های عامل وظیفه اعتبارسنجی و تعیین وثیقه را برعهده دارند. وی قرض الحسنه را راهکاری اثربخش و ارزش آفرین در تامین مالی و توسعه شرکت های دانش بنیان برشمرد و افزود: حوزه دانش بنیان واقعی که به واسطه استفاده از دانش و فناوری روز، ارزش افزوده خلق می کند می تواند بستر بسیار خوبی برای پرداخت وام قرض الحسنه باشد. مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی توضیح داد: مقرر شده بانک قرض الحسنه مهر ایران با بهره مندی از ظرفیت ها و قابلیت های موجود و به منظور توسعه همکاری های مشترک با معاونت علمی، نسبت به تخصیص حداکثر هزار فقره وام اشخاص حقوقی به شرکت های دانش بنیان و فناور با معرفی معاونت علمی یا صندوق توسعه فناوری های نوین تا سقف ۵ میلیارد ریال با دوره بازپرداخت ۲۴ ماه اقدام کند.
هیچ وامی پرداخت نشده
خلیلی در ادامه یادآور شد: تاکنون هیچ تسهیلات قرض الحسنه ای به شرکت های دانش بنیان پرداخت نشده و تکلیف دولت به بانک ها روی کاغذ مانده است؛ بنابراین صندوق نوآوری و شکوفایی در حال پیگیری و نامه نگاری با بانک های عامل برای تسهیلات گیری شرکت های دانش بنیان است. مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی درباره بند «ب» تبصره « ۱۶ » قانون بودجه ۱۴۰۱ و اعطای تسهیلات قرض الحسنه به شرکت های دانش بنیان گفت: در این بند آمده که بانک های عامل شامل بانک ملی، ملت، صادرات، رسالت، صنعت و معدن و توسعه صادرات به شرکت های دانش بنیانی که ازسوی صندوق نوآوری به این بانک ها معرفی می شوند، تسهیلات قرض الحسنه ۵ هزار میلیارد تومانی پرداخت کنند. در حال حاضر بانک مرکزی سهم بانک توسعه صادرات را به نصف کاهش داد و آن را برعهده بانک مهر اقتصاد گذاشته است. وی افزود: همچنین مقرر شد ۳۵۰۰ میلیارد تومان از ۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات قرض الحسنه به دانش بنیان ها را بانک های عامل به طور مستقیم پرداخت کنند و ۱۵۰۰ میلیارد تومان دیگر به صندوق های پژوهش و فناوری برای اعطا به شرکت های خلاق و نوآور اختصاص پیدا می کند. به گفته مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی، حدود ۳ هزار شرکت دانش بنیان برای دریافت این تسهیلات قرض الحسنه در سامانه «غزال» صندوق نوآوری و شکوفایی ثبت نام کردند و در حال ارزیابی هستند.
سخن پایانی
رشد و توسعه شرکت های دانش بنیان در گرو «حمایت های قانونی» و «حمایت های مالی» است. مفهوم حمایت های مالی این است که یارانه و تسهیلاتی به شرکت ها اختصاص یابد و روند تخصیص آن آسان سازی شود. بنا بر اعتقاد کارشناسان، مسئولان اجرایی درباره راه های تحقق شعار سال حرف های زیادی می زنند اما تا زمانی که آیین نامه ها و بخشنامه های وزارتخانه ها و سیستم بانکی تغییر نکند، به طور قطع تغییر مهمی در حوزه فعالیت دانش بنیان ها ایجاد نخواهد شد. در این میان نهادهای دولتی همچون صندوق نوآوری و شکوفایی هرچند تلاش می کنند که در جریان تسهیلات دهی به شرکت های دانش بنیان کمک کنند اما تنها به شرکت های دانش بنیان خردی که وام های اندک نیاز دارند کمک می کنند، زیرا برای واحدهای تولیدی اخذ وام حتی براساس تبصره ۱۶ بسیار زمان بر است. ازسوی دیگر بانک ها به دلیل حجم بالای تسهیلات تکلیفی تمایل چندانی به پرداخت وام قرض الحسنه به دانش بنیان ها ندارند.
