فرازونشیب‌های جهانی صنعت
کمبود انرژی و نگرانی‌های مربوط به تامین انرژی، ادامه شیوع کرونا، تنش میان روسیه و اوکراین، تشدید رقابت میان چین و امریکا و تلاش جامعه صنعتی جهان برای تامین کالاهای واسطه‌ای از مهم‌ترین مواردی به‌‌شمار می‌روند که صنعت جهان را در سال ۲۰۲۲ تحت‌تاثیر قرار داده‌اند.
در این میان، صنعت ایران نیز متاثر از وضعیت صنایع در جهان بوده که در بخش های گوناگون به وضوح می توان این تاثیرپذیری را مشاهده کرد. البته کشور ما در بخش صنعت، همچنان بیشتر از پیامدهای تحریم متاثر است که البته در برخی بخش ها، تبدیل این تهدید به فرصت، نتایج مثبتی نیز برای اقتصاد ما داشته است. صمت در این گزارش به وضعیت صنعت جهان در سال ۲۰۲۲ و تاثیر آن بر صنعت ایران پرداخته است. با صمت همراه باشید.
نگاهی به وضعیت صنعت در سال گذشته میلادی
باوجود عملکرد مثبت، تولید صنعتی جهان با چالش های فزاینده ای همچون تورم بالا، شوک قیمت انرژی، اختلالات مداوم در عرضه موادخام و کالاهای واسطه ای، کاهش رشد اقتصاد جهانی و تضعیف اعتماد و افزایش عدم قطعیت، مواجه بوده است. این امر می تواند موجب کاهش سرعت رشد تولید در بسیاری از اقتصادهای جهان، به ویژه در اروپا شود.
به گزارش ایراسین براساس گزارش یونیدو از تولید صنعتی جهان در سه ماهه سوم ۲۰۲۲ ، تولید صنعتی جهان بعد از رشد ۳ درصدی در سه ماهه دوم، به رشد سالانه ۳ . ۶ درصدی رسیده است. پس از فروپاشی تولید به دنبال همه گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ و بهبود تولید در سال ۲۰۲۱ ، تولید جهانی در ۲۰۲۲ با سرعتی متعادل و در عین حال در شرایطی ناپایدار در حال رشد است.
در سه ماهه سوم ۲۰۲۲ ، تولید صنعتی در امریکای لاتین و دریای کارائیب رشد ۴ . ۹ درصدی را به ثبت رسانده که می تواند مربوط به عملکرد خوب کشورهای مکزیک و آرژانتین در بخش تولید صنعتی با رشد به ترتیب ۷ . ۲ درصدی و ۵ . ۸ درصدی باشد. تولید صنعتی در آسیا و اقیانوسیه به رشد ۴ . ۴ درصدی رسیده است. رشد تولید صنعتی در این منطقه در درجه اول به دلیل افزایش فعالیت های تولیدی در چین است که تولید صنعتی در آن ۴ . ۵ درصد افزایش یافته است.
تولیدات صنعتی در امریکای شمالی با سرعت متعادل ۳ . ۵ درصدی به رشد خود ادامه داده که نشان دهنده کاهش جزئی تولید صنعتی ایالات متحده امریکا (رشد ۳ . ۴ درصدی) بوده است. در همین زمان، به دلیل جنگ در اوکراین، تولید صنعتی در اروپا رشد ۱ . ۷ درصدی را تجربه کرده است. تولید صنعتی انگلستان برای چند فصل متوالی کاهش یافته است. آخرین داده ها حاکی از کاهش شدید ۵ . ۷ درصدی تولید صنعتی است که یکی از شدیدترین رکودها از زمان وقوع بحران مالی در جهان به شمار می آید.
از سوی دیگر، تولید صنعتی برای برخی تولیدکنندگان برجسته اروپایی در محدوده مثبت باقی مانده است. آلمان رشد ۲ درصدی، فرانسه رشد ۲ . ۷ درصدی، اسپانیا رشد ۳ درصدی و سوئیس رشد ۶ . ۵ درصدی را گزارش کرده است. با این حال، باتوجه به نزدیک شدن زمستان، اختلالات مداوم در زنجیره تامین، قیمت های بی سابقه انرژی و احتمال خاموشی های محلی، افزایش تولید صنعتی در این کشورها می تواند در آینده با خطر مواجه شود. در این میان، اقتصادهای صنعتی با درآمد متوسط توانسته اند به رشد ۳ . ۹ درصدی برسند که عمدتا به علت پایین بودن پایه سال قبل اتفاق افتاده است. تولید صنعتی در اقتصادهای با درآمد بالا نیز در این دوره رشد ۲ . ۸ درصدی را تجربه کرد. گروه اقتصادهای صنعتی با درآمد متوسط غیر از چین، در این دوره به افزایش تولید حدود ۴ درصدی دست یافته اند که به رشد قوی تولید در مناطق جنوب شرقی آسیا (رشد ۱۳ . ۴ درصدی مالزی، رشد ۷ . ۹ درصدی تایلند و رشد ۴ . ۸ درصدی اندونزی) مرتبط است. یافته های یونیدو نشان می دهد سایر اقتصادهای در حال صنعتی شدن، سهم کمتری از تولید صنعتی جهان را در این دوره به خود اختصاص داده اند. کشورهای این گروه ناهمگن هستند، اما همگی به طور قابل توجهی از بخش صنعتی قوی تر و تغییر به سمت صنایع با بهره وری و شدت فناوری بالاتر سود می برند. گروه دیگری با عنوان گروه اقتصادهای صنعتی نوظهور از اقتصادهای با درآمد کم و متوسط تشکیل شده که بخش های تولیدی آنها در سال های اخیر پویایی قابل توجهی را از خود نشان داده اند. این گروه از اقتصادها توانسته اند از میانگین جهانی پیشی بگیرند و در سه ماهه سوم ۲۰۲۲ به رشد ۴ . ۷ درصدی دست یابند. بررسی بخش های صنعتی که براساس پیشرفت فناوری گروه بندی شده اند همچنین نشان می دهد صنایع با شدت فناوری متوسط به بالا و بالا، عملکرد بهتری نسبت به سایر بخش های صنعتی داشته اند و نرخ رشد سالانه ۵ . ۹ درصدی را در سه ماهه سوم به ثبت رسانده اند؛ در حالی که صنایع با فناوری پایین یک درصد و صنایع با فناوری متوسط پایین فقط ۰ . ۵ درصد رشد داشته اند. نرخ رشد صنایع با فناوری متوسط بالا و با فناوری بالا در نتیجه بهبود در بخش خودرو و ادامه تولید قوی کامپیوترها، محصولات الکتریکی، نوری و تجهیزات الکتریکی، اتفاق افتاده است. در این دوره تولید داروهای مهم با کاهش مواجه بوده و در مقابل ساخت وسایل نقلیه موتوری با بالاترین عملکرد سالانه به عنوان بهترین بخش صنعتی ظاهر شده؛ به طوری که با ۱۵ درصد رشد سالانه روند بهبود خود را ادامه داده است. تولیدکنندگان اصلی خودرو عملکرد چشمگیری در سه ماهه سوم ۲۰۲۲ داشته اند؛ به طوری که بسیاری از آنها نرخ رشد دورقمی را ثبت کرده اند.
صنعت در تلاطم
ابوالفضل خلخالی، کارشناس صنعت خودرو درباره وضعیت صنعت در سال گذشته میلادی به صمت گفت: جهان در سال ۲۰۲۲ با ناملایماتی مواجه بود که تاثیر خود را بر ابعاد گوناگون اقتصاد گذاشته است. یکی از این مسائل ادامه شیوع کروناست که در چند سال اخیر به وضوح بر ابعاد گوناگون جوامع تاثیرگذار بوده و همچنان بخشی از اقتصاد جهان، تحت الشعاع پیامدهای گوناگون آن قرار دارد. می توان گفت در سال ۲۰۲۲ نیز همه گیری کرونا همچنان تاثیر قابل توجهی بر تولیدات صنعتی جهان داشته است. البته این تاثیر در مناطق و بخش های گوناگون صنعتی، متفاوت بوده است. خلخالی افزود: در سال ۲۰۲۲ مانند چند سال اخیر صنعت، به ويژه صنعت خودرو با کمبود چیپ ست های الکترونیکی و تراشه مواجه بود و باتوجه به اینکه در قرن حاضر فناوری در تمام بخش های صنعت حضور قدرتمندی دارد، این کمبود به طور مستقیم و غیرمستقیم، صنعت جهان را با چالش هایی مواجه کرده است. وی ادامه داد: جنگ بین اوکراین و روسیه هم از جمله اتفاقات سال ۲۰۲۲ است که نه تنها صنعت که کل حوزه ها را تحت تاثیر قرار داد و باعث شد اکثر کشورهای جهان و بیشتر از همه اروپا، با معضلات و
نااطمینانی هایی مواجه شوند. تنش میان روسیه و اوکراین باتوجه به تاثیری که بر عرضه مواد خام، مواد غذایی و انرژی دارد، همچنان منبعی مهم از نااطمینانی در آینده تلقی می شود. این امر، مشکلات زنجیره تامین جهانی را تشدید کرده و به افزایش قیمت کالاها و تورم عمومی در سراسر جهان منجر شده است. خلخالی با اشاره به اینکه وضعیت تمام کشورها متاثر از کرونا و جنگ اوکراین و روسیه بود، تاکید کرد: در این میان، چین به عنوان کشوری که در اقتصاد جهانی مهره بسیار مهمی به شمار می رود، نسبت به سایر کشورها که درگیر کرونا و جنگ اوکراین بودند در شرایط بهتری بود. در سال ۲۰۲۲ شاهد رشد تولید ناخالص ملی چین نسبت به سایر کشورها بودیم و براساس آمارهای موجود، برآیند کلی عملکرد صنعتی چین مثبت است. چینی ها در سال گذشته موفق شدند بالاترین سطح را در شاخص تولید صنعتی جهان کسب کنند. این کارشناس صنعت خودرو در ادامه درباره تاثیر وضعیت صنعت جهان بر صنعت ایران اظهار کرد: صنعت کشور ما هم سال گذشته مانند چند سال اخیر، تحت تاثیر تحریم ها، مشکلاتی
داشت.
یکی از چالش های این بخش در بروزرسانی و نوسازی تجهیزات است، چراکه به دلیل تحریم ها ورود تجهیزات و ماشین آلات صنعتی سخت و گاهی حتی نشدنی است که در نهایت تولید را تحت تاثیر قرار می دهد. وی افزود: در میان صنایع، صنعت خودرو کشور هم تحت تاثیر تحریم ها دچار سردرگمی شد، اما خوشبختانه در سال ۲۰۲۲ توانست تهدیدها را به فرصت تبدیل و با استفاده از ظرفیت های داخلی از جمله شرکت های دانش بنیان و موسسات تحقیقاتی داخلی، مشکلات مربوط به کمبود قطعات را جبران کند.
صنعت کشور روبه رشد
وی ادامه داد: صنعت خودرو کشور در یک سال گذشته توانست تولید را افزایش دهد و با اینکه تحریم ها شدید بود، با فعال کردن ظرفیت های داخلی، بخش عمده ای از مشکلات را پشت سر گذاشت. در این محدودیت ها و فشارها بود که صنعت ما به این باور رسید که اگر از حداکثر توان داخل کشور استفاده کند، بسیاری از مشکلات آن برطرف خواهد شد و در مواردی که متاثر از وضعیت صنعت در جهان، ناگزیر تحت فشار قرار می گیرد، می تواند آسیب های آن را کم کند.
خلخالی در پایان خاطرنشان کرد: صنعت ایران باوجود چالش های متعددی که در برخی موارد صنایع جهان را با رکورد مواجه کرده و علاوه بر آن تحریم ها، در یک سال گذشته رشد داشته است. به عنوان نمونه، رشد ۵۰ درصدی در فروش خودرو داشته و توانسته ایم رتبه دهم جهان را در تولید خودرو کسب کنیم. سهم خودرو در تولید ناخالص ملی هم درصد بالایی افزایش داشته است.
جنگ و پیامدهای ادامه دار کرونا
سیدعلی صدری، کارشناس حوزه صنعت نیز در گفت وگو با صمت اظهار کرد: صنعت در سال ۲۰۲۲ همچنان تحت تاثیر شیوع کرونا بود که تبادلات مالی و اقتصادی، تامین مواد اولیه برای صنعت و تا حدودی اشتغال در این بخش را تحت تاثیر قرار داده بود. واقعیت این است که تمام بخش های صنعت به هم وابسته است و این بخش نمی تواند جزیره ای عمل کند و وقتی حوزه ای با کمبود انرژي یا اختلال در تامین کالاهای واسطه ای روبه رو می شود، سایر بخش ها نیز به فراخور میزان وابستگی شان، تاثیر می پذیرند.
صدری با اشاره به اینکه سایه سنگین کرونا همچنان بر سر اقتصاد جهان است، گفت: موضوع دیگری که به وضوح صنعت جهان را با چالش مواجه کرد، جنگ اوکراین و روسیه بود که تامین انرژی و افزایش نااطمینانی از اوضاع اقتصادی جهان از جمله پیامدهای آن بود.
این کارشناس حوزه صنعت ادامه داد: صنعت جهان در سال گذشته، متاثر از عواملی که عنوان شد، تا حدودی دچار رکود شد، اما حالا در یک مسیر باثبات در حرکت است. نمی توان گفت صنعت جهانی رشد داشته، چون برخی کشورها حتی شاهد رکود بخش صنعت بوده اند، اما در کل در سال گذشته میلادی، اتفاق خاصی در این بخش رخ نداده است.
صدری افزود: نیمه نخست سال ۲۰۲۲ ، یکی از بزرگ ترین شوک های بازارهای جهانی انرژی افزایش قیمت ها، تشدید کمبود انرژی و نگرانی های مربوط به تضمین تامین انرژی بود که تاثیر زیادی بر بخش صنعت گذاشت.
وی افزود: واقعیت این است که صنعت و اقتصاد همه کشورها به هم وابسته هستند و نمی توان استثنا قائل شد و گفت در بخشی به صورت کاملا مستقل و جزیره ای می توانیم فعالیت کنیم. تفکر جزیره ای در اقتصاد جایی ندارد.
رشد سرمایه گذاری صنعتی
صدری در ادامه اظهار کرد: مسیری که صنعت جهان می رود و عواملی که بر آن تاثیرگذارند، بر صنعت کشور ما بی تاثیر نیست. البته در کشور باوجود کرونا و تحریم ها، تغییرات خوبی داشتیم و فضا برای صنعت، فضای رشد بود و عملا رشد سرمایه گذاری را شاهد بودیم که نقطه عطفی برای صنعت کشورمان به شمار می رود.
در ایران به دلیل تحریم ها، واحدهای صنعتی به دنبال توسعه رفتند. مثلا بعد از تحریم ها شهرک های صنعتی، فعال تر و سرمایه گذاری بیشتر شده است. محدودیت هایی که در مبادلات جهانی داشتیم ما را به این رشد رساند و در اینجا به نوعی تحریم تاثیر مثبتی برای اقتصاد داشت و به تولید داخلی رونق بخشید. در دنیا اقتصاد قدری شاهد رکود بوده که بر صنعت ما هم تاثیر داشته است.
صدری در پایان خاطرنشان کرد: واقعیت این است که وضعیت جهانی صنعت بسیار بیشتر از تصمیمات داخلی بر صنعت ایران تاثیرگذار است. ما ظرفیت تولید بالایی در داخل داریم، اما فضای اقتصادی جهان، چالش هایی را برای صنعت ما ایجاد و مسیر آن را سخت کرده که نمی توان آن را نادیده گرفت. البته در جهان صنایع بعد از فرازوفرودهایی که در سال ۲۰۲۲ داشته اند به سمت ثبات در حرکت هستند. در کشور رشد سرمایه و تقاضا برای سرمایه گذاری بالا بوده است. این امر به دلیل تحریم هاست که برخی واحدها را به سمت توسعه سوق داد تا بتوانند نیاز بازار داخلی را تا حدودی پوشش دهند.
سخن پایانی
آنچه از بررسی های آماری وضعیت صنعت در سال ۲۰۲۲ به دست می آید حاکی از این است که کاهش عرضه مواد و کالاهای واسطه ای در صنعت موضوعی جدی است که صنایع جهان نتوانسته اند با آن کنار بیایند و همین موضوع باعث شده به سطح تولید خود در دوره قبل از همه گیری کرونا نرسند. البته در کل وضعیت صنعت نسبت به دوران پاندمی کرونا، در سیری روبه رشد در حرکت است.
