توسعه یا اشتغال اولویت کدام است؟
علیخان نصر اصفهانی- استاد دانشگاه و فعال معدن
هدف غایی و نهایی معدنکاری اشتغالزایی نیست، بلکه هدف دستیابی به توسعه پایدار است. توسعهای همهجانبه که امکان شکوفایی را فراهم میکند و یکی از مواهب آن اشتغالزایی است.وقتی کشور ما، که شرایط مناسب برای توسعه معدنکاری را دارد، در بستر مناسب قرار گیرد، سرمایهگذار جذب کند و رونق اقتصادی بیابد، زمینه اشتغال هم ایجاد خواهد شد. پس اگر مسیر حرکتمان درست باشد، در عمل بهسوی افقهای نو حرکت خواهیم کرد و تحولات مثبتی ایجاد خواهد شد. اما نمیتوان این واقعیت را نادیده گرفت که امروزه کشور ما دچار تلاطم و توفانهای روزمره شده است. مشکل ارتباطات بینالمللی و معضلات سیاسی گریبان کلیه فعالیتهای کشور را گرفته و در این شرایط، اولویت اصلی سوق دادن کشور بهسمتوسویی است که کشور به حالت عادی برگردد و انگیزه برای فعالیت مولد در کشور ایجاد شود. نخستین و اساسیترین اقدام این است که قوانین و مقررات جاری اصلاح شود و ضوابط و شرایط در حوزه معدن و صنایع وابسته، بهویژه در معدن که حلقه اول زنجیره است، شکل حمایتی و تسهیلگری پیدا کنند. از سوی دیگر، نباید دستورالعملها لحظهای باشد و امروز قانونی بهتصویب برسد و فردا قانون دیگری آن را نقض کند.
این وضعیت باعث شتابزدگی و ابهام نسبت به آینده میشود. درستتر این است که قوانین در یک دوره زمانی نسبتا طولانی، برای مثال یک دهه پایدار و شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور باثبات باقی بماند.مورد بعدی، سوق دادن منابع مالی در راستای حمایت از فعالیتهایی است که منجر به تولید ثروت، صنعت، کار و اشتغال میشود. نکته مهم دیگر، بسترسازی و رونقبخشی به تجارت داخلی و خارجی است. البته این مهم هم ریشه در تامین امنیت دارد که پیش از این به آن اشاره شد. وقتی ما نتوانیم پیشبینی کنیم که در پایان یک فرآیند صنعتی، امکان سوددهی وجود دارد یا خیر و آیا میتوان محصولات را در بازارهای جهانی ارائه داد، قاعدتا از معدن که حلقه آغازین و شروع کار است تا صنایع پاییندستی همه دچار مشکل خواهند شد. مسئله مهم بعدی، تامین ماشینآلات و تجهیزات است. ابزار و امکانات چیزی نیست که بتوان با آن سلیقهای برخورد کرد. اساس اکتشاف، استخراج، فرآوری و استحصال و بهطور خلاصه، کلیه فرآیندهای مربوط به معدنکاری براساس تجهیزات روزآمد و مناسب بنا گذاشته میشود. اگر ماشینآلات این ویژگی را نداشته باشد و تجهیزات مناسب نباشد، فعالیت معدنی نوعی تلف کردن سرمایه است. در کنار این موضوعات، تربیت و تامین نیروی انسانی مناسب هم، اهمیت ویژهای دارد که تا امروز چندان موردتوجه قرار نگرفته است. یکی از بزرگترین مشکلات امروز ما این است که تربیت نیروهای انسانی نهتنها در دانشگاه، که در تمام ردهها دچار مشکل شده است. آنقدر که ما درحالحاضر به تکنسین و کارگر متخصص نیاز داریم، شاید به مهندس نیاز نداشته باشیم، بنابراین باید آموزش نیروی انسانی را در این حوزه مدنظر قرار دهیم. از طرف دیگر، باید زمینههایی فراهم کنیم تا نیروهای متخصص دورههای آموزشی مدام داشته باشند.
نکته قابلذکر دیگر، چالش در تاملات بینالمللی است. درحالحاضر در زمینه تامین حداقل زیرساخت موردنیاز دچار مشکل هستیم. ما به اینترنت نیاز داریم تا محصولات خود را در فضای مجازی به نمایش بگذاریم و نمایشگاهی داشته باشیم که از تمام دنیا بتوانند آن را مشاهده کنند. این موضوع در بازاریابی داخلی هم مصداق دارد و ما هنوز بانک اطلاعات مناسب برای تولیدکنندگان و مشتریان نداریم. اگر شرایطی شبیه بورس ایجاد شود که دولت مسئولیت و نفوذی در برابر بخش عملیاتی آن ندارد، کار بهسمتی پیش خواهد رفت که تولیدکننده و مصرفکننده داخلی و خارجی بهراحتی همدیگر را پیدا کنند و فرآیند دشوار و نفسگیر معدنکاری از پیشپای معدنکاری برداشته میشود و به این ترتیب، سرمایهگذاران بهجای بورسبازی و دست گذاشتن روی محصولات معدنی و خریدوفروش کالا، تمایل بیشتری به معدنکاری و توسعه معادن پیدا میکنند. متاسفانه اکتشاف هم شرایط مناسبی ندارد و ما در این زمینه هیچ پیشرفتی نداشته و نتوانستهایم ذخایر خودمان را عمیقتر و منابع جدیدی را بیابیم.به این ترتیب، دیری نمیگذرد که صنایع مادر دچار مشکل خواهند شد و فولاد، مس، سرب، روی، بوکسیت، آلومینیوم و... رکود را تجربه خواهند کرد. در واقع، از همین حالا زنگهای خطر برای بسیاری از صنایع ما به صدا درآمده است. بعضی مراکز تولیدی ما که در حال کار هستند، از همین امروز دچار مشکل شدهاند و گاه مجبورند برخی مواد موردنیاز خود را از خارج تامین کنند. این بهاعتقاد من، فاجعهبار است، بنابراین باید موضوع اکتشاف را بسیار جدی بگیریم و تلاش کنیم تا زیر ۱۰ سال عقبماندگیمان را در این حوزه جبران کنیم.با این تفاسیر، روشن میشود که اولویت اول معدن، ایجاد اشتغال نیست، بلکه این دستاوردی است که در کنار توسعه معدن و جبران عقبماندگیها در این حوزه بهدست خواهد آمد.