نتیجه مطالعات سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که مقدار کادمیوم در گردوغبار حوضه تالاب به ۲.۶ میلیگرم بر کیلوگرم رسیده، در حالی که در سال ۱۳۹۷ ۷‌.‌۰ میلیگرم بر کیلوگرم بود و تقریبا می‌توان گفت که میزان کادمیوم سه‌برابر شده و باید توجه داشت که کادمیوم عنصری بسیار خطرناک است که باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی و سلامتی می‌شود.معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان گفت: به استناد پایش‌های میدانی و آخرین تصویر ماهواره‌ای مربوط به اوایل مهر امسال، سطح تالاب گاوخونی نسبت به خشکی چندین سال اخیر، خشک‌تر هم شده و این یک فاجعه است.

خشکی تالاب گاوخونی به مرز فاجعه رسید

حسین اکبری افزود: سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱هم تمام شد و وارد سال آبی ۱۴۰۳ - ۱۴۰۲ شدیم، اما حقابه موثری به تالاب گاوخونی داده نشد و علاوه بر این، در نیمه دوم ۱۴۰۲ منتهی به شهریور امسال با بسته بودن سد رودشتین، به‌تدریج زهاب‌های کشاورزی و پساب‌های ورودی به تالاب هم کاهش شدیدی پیدا کرد.

وی تصریح کرد: ورودی زهاب و پساب‌ها از ایستگاه شاخه کنار به سمت تالاب گاوخونی به کمترین حد ممکن و چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰ لیتر در ثانیه رسید و نتیجه این شد که تالاب گاوخونی به‌صورت صد درصد خشک شد.معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان افزود: حال تالاب گاوخونی خوب نیست و پیگیری در سطوح مختلف برای بهبود شرایط تالاب هم نتوانسته موجب شود که حقابه موثری به تالاب داده شود.

وی گفت: در سالِ آبی ۱۴۰۲ - ۱۴۰۱ باوجود اینکه وضعیت بارش‌های خیلی خوبی نسبت به سال قبل هم در سرشاخه‌های زاینده‌رود و هم در کل حوزه داشتیم اما تالاب گاوخونی حقابه‌هایش را دریافت نکرد.

اکبری یادآور شد: در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن، ذخیره سد زاینده‌رود چیزی حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب بود و در چنین شرایطی مشخص است که نمی‌شود آب را برای تالاب گاوخونی رها کرد اما در نیمه دوم ۱۴۰۱ بارندگی خیلی خوبی نسبت به سال ۱۴۰۰ در حوزه زاینده‌رود و به‌خصوص در بالادست داشتیم، به‌طوری‌که ذخیره سد زاینده‌رود در ماه‌های اردیبهشت و خرداد تا تیر نزدیک به ۶۰۰ میلیون مترمکعب هم رسید.

وی افزود: بااین‌وجود، بازهم با ۶۰۰ میلیون مترمکعب ذخیره سد زاینده‌رود، هیچ آبی به تالاب گاوخونی رهاسازی نشد و این در حالی بود که بارها و بارها آب با احجام قابل‌توجه برای کشاورزان شرق و غرب اصفهان رهاسازی شد.

معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در ادامه گفت: نگاه انسانی و اراده وزارت نیرو برای تالاب گاوخونی می‌بایست دست‌کم در این زمان محقق شود که درصدی از حقابه زاینده‌رود به تالاب گاوخونی برسد اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

وی یادآور شد: اسفند سال ۱۴۰۱ که آب برای نخستین بار برای کشاورزی پس از مدت‌ها رهاسازی شد، با پیگیری‌های عدیده‌ای که در جلسات مختلف و مطالبه‌گری زیادی که در جهت هم‌افزایی و هماهنگی در جهت نجات تالاب گاوخونی داشتیم، تنها در ۲ مرحله خیلی گذرا ۲ بار آب از سد رودشتین به سمت تالاب رهاسازی شد.

اکبری تصریح کرد: منظور از گذرا این است که شاید چند ساعت یک دبی چند مترمکعبی به ایستگاه شاخه کنار و درمجموع حدود ۸ میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی رسید؛ این اما درحالی بود که در این سال آبی به نسبت مناسب، ذخیره سد زاینده‌رود به ۶۰۰ میلیون مترمکعب رسید و رودخانه شور هم حدود ۲ ماه با دبی قابل‌توجه جاری بود.

اکبری یادآور شد: رودخانه شور متعلق به پایداری زاینده‌رود، پایین‌دست آن و تغذیه تالاب است که متاسفانه سهم تالاب گاوخونی از این آب هم داده نشد.

این مقام حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان افزود: آخرین بندی که آب برای کشاورزی توزیع می‌شود، سد رودشتین است و ۸۰ کیلومتر تا تالاب گاوخونی فاصله دارد اما این سد همیشه بسته است و این نشان می‌دهد که وزارت نیرو کاری به ترسالی و خشکسالی ندارد.

وی ادامه داد: سوال ما این است که چرا باید ۸۰ کیلومتر از طول یک رودخانه به سمت تالاب و پایاب از دستور کار خارج شود، این‌یک سؤال قابل‌تأمل و مطالبه عموم مردم است.

دو دهه محروم از حقابه

احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با تاکید به اینکه براساس قانون حفاظت از تالاب‌ها تعیین میزان آب مورد نیاز تالاب‌ها بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست و تامین حقابه‌ آن بر عهده وزارت نیروست، گفت: درحال‌حاضر ۲ معضل، یکی تبدیل تالاب گاوخونی به کانون گرد و غبار به‌دلیل عدم تخصص حقابه آن و دیگری موضوع فرونشست زمین، پیش روی استان قرار دارد که راه‌حل هر دو مشکل به جریان دائم زاینده‌رود وابسته است.

وی ادامه داد: در صورت بی‌توجهی دولت به این دو معضل بزرگ و واگذاری مدیریت آن به وزارت مربوطه، در ۱۰ سال آینده باید منتظر حدوث یک فاجعه زیست‌محیطی ناشی از فرونشست زمین و ایجاد کانون گرد و غبار در اصفهان باشیم.

لاهیجان‌زاده گفت: با وجود اینکه حجم ذخیره آب پشت سد زاینده‌رود به ۶۵۰ میلیون مترمکعب رسیده اما سهمی برای تالاب گاوخونی در نظر گرفته نشده است.

وی با اشاره به اینکه حدود ۱۸ سال هیچ حقابه‌ای به تالاب گاوخونی تخصیص نیافته است، گفت: ۱۷۶ میلیون متر مکعب حقابه برای این تالاب در برنامه منابع و مصارف وزارت نیرو اختصاص یافته اما راه ورود این آب از سمت «سد رودشتین» بسته شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به برخورد دوگانه مسئولان بالادست در مواجهه با حقابه تالاب گاوخونی اضافه کرد: قول رهاسازی آب از سد زاینده‌رود داده می‌شود اما برخی دستگاه‌های زیر مجموعه وزرات نیرو مانع ورود و رهاسازی آب به سمت تالاب گاوخونی می‌شوند.

وی بیان کرد: مورد مشابه این مسئله نیز برای تالاب‌های جنوب‌غرب کشور و تشکیل کانون گرد و غبار در رودخانه کرخه مطرح بوده که مورد غفلت مسئولان قرار گرفته و در نهایت فاجعه زیست‌محیطی در آنجا اتفاق افتاده و تلاش دولت برای مهار گرد و غبار تالاب هورالعظیم هم بی‌نتیجه مانده است.

شاید نتوانیم همزمان همه حقابه‌های را تامین کنیم

حسن ساسانی، معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای اصفهان اما درباره چگونگی روند تامین حقابه زیست‌محیطی تالاب گاوخونی به ایرنا گفت: کلیه توزیع آب برای مصرف‌کنندگان در بخش‌های کشاورزی، آشامیدنی، صنعت و تالاب براساس برنامه منابع و مصارفی است که توسط وزارت نیرو ابلاغ می‌شود. این برنامه هم به‌طور عمده اوایل سال آبی یعنی پاییز ابلاغ می‌شود و ما هم براساس آن عمل می‌کنیم. میزان آبی که در این برنامه برای مصارف از جمله برای محیط‌زیست ابلاغ شده است، ماه به ماه مشخص است و ما تلاش می‌کنیم طبق برنامه‌ای که برای حقابه زیست‌محیطی تدوین شد از سد زاینده‌رود رهاسازی کنیم. این مسئول شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به آبی که هم‌اکنون در زاینده‌رود جاری است به‌عنوان حقابه زیست‌محیطی رودخانه، در خصوص چرایی توقف پسابی که به سوی تالاب گاوخونی از سد رودشتین رهاسازی می‌شد، گفت: مقادیری از این آب به سمت تالاب رفته است.

ساسانی گفت: یکی از دغدغه‌های مهم ما هم تالاب است. هم به‌عنوان شهروند و هم به عنوان همکار وزارت نیرو علاقه‌مند هستیم که وضعیت تالاب از آنچه هست بسیار مطلوب‌تر باشد. امید داریم در سال آبی بعد، با بارش‌هایی که صورت می‌گیرد بتوانیم سهم بیشتر و بهتری را برای تالاب منظور کنیم.

وی در پاسخ به اینکه چرا حقابه پیش‌بینی‌شده توسط وزارت نیرو برای ماه‌های فروردین و اردیبهشت بهار امسال محقق نشد، گفت: اینکه حقابه چه ماهی داده شود شاید کمتر مورد توجه است؛ اصل این است که این حقابه به تالاب داده شود. بعضی اوقات چون توزیع آب با توزیع حقابه‌های کشاورزی متقارن می‌شود و از سویی و به دلیل اینکه محدودیت خروجی آب از سد زاینده‌رود وجود دارد شاید نتوانیم همزمان همه حقابه‌های مصرف‌کنندگان را تامین کنیم.

به گفته ساسانی، آنها تلاش می‌کنند بیش از حقابه زیست‌محیطی که معین شده بتوانند از سد زاینده‌رود رها کنند. اشاره وی به حقابه پیش‌بینی‌شده برای تالاب گاوخونی متناسب با وضعیت بارش‌ها و حجم آورد سد زاینده‌رود است که در ابتدای سال آبی پیش‌بینی می‌شود در زمان حاضر به دلیل اینکه بارش‌ها طبیعی نیست حقابه کامل کشاورزان را هم نمی‌توانیم تامین کنیم اما اگر شرایط طبیعی باشد این برنامه‌هایی که تدوین می‌شود قابل تامین خواهد بود.

سخن پایانی

تالاب بین‌المللی گاوخونی واقع در شرق اصفهان، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تالاب‌های ایران محسوب می‌شود که در ۲ دهه اخیر به دلیل تحقق نیافتن حقابه محیط‌زیستی آن، صددرصد خشک ‌شده است. این تالاب به وسعت ۴۷۶ کیلومترمربع در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان و در کنار شهر ورزنه قرار دارد. کارشناسان برداشت‌ بی‌رویه و غیرقانونی در بالادست، کاهش آب ورودی، تغییر اقلیم و خشکسالی و تامین نشدن حقابه‌ طبیعی را از دلایل اصلی به خطر افتادن حیات این تالاب دانسته‌اند و به‌گفته آنها ادامه این روند تالاب گاوخونی را به کانون تولید گردوغبار تبدیل خواهد کرد؛ کانون گرد و غباری در مرکز فلات ایران که می‌تواند شهرهای شعاع ۵۰۰ کیلومتری اطرافش را تحت تاثیر آثار سوء قرار بدهد.