صادرات نفت در حاشیه خطر
به‌دنبال جنگ اوکراین و تحریم واردات نفت روسیه از سوی امریکا و اروپا، خاورمیانه به‌عنوان مهم‌ترین منبع جایگزین نفت روسیه محسوب می‌شد. پیش‌بینی کمبود عرضه نفت در غرب سبب شد رئیس‌جمهوری امریکا طی سفری که به عربستان داشت، خواستار افزایش تولید نفت شود. آمارهای منتشرشده تاکنون نشان می‌دهد که همراه با کاهش صادرات نفت روسیه به اروپا، شاهد افزایش صادرات نفت برخی کشورهای خاورمیانه هستیم. از طرفی، روسیه، اروپا را به‌خاطر تامین گاز طبیعی تحت‌فشار قرار می‌دهد و اروپا برای تحریم نفت روسیه آماده می‌شود، برخی به‌دنبال کمک گرفتن از ایران هستند. برای تحقق این موضوع البته باید توافق میان تهران و واشنگتن صورت بگیرد و تحریم‌های سخت اقتصادی علیه ایران که توانایی کشور را در صدور انرژی محدود ساخته است، لغو شود. اما حتی اگر همین فردا توافق صورت گیرد، اجرایی کردن این کار پیچیده خواهد بود. احتمالا چند ماه طول می‌کشد تا تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود. کارشناسان می‌گویند که ممکن است تاثیر کوتاه‌مدت این مسئله بر بازار نفت در آرامش اذهان تاثیرگذار باشد، اما تامین تدارکات برای تسکین بازارهای جهانی به زمستان امسال نخواهد رسید.
بازار به نفت ایران نیاز دارد
صادرات نفت ایران به کشورهای دیگر باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود. ایران چهارمین ذخایر نفتی دنیا را دارد و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید روزانه خود را بالا ببرد و تا مرز ۲ میلیون بشکه نفت خام در روز برساند؛ اتفاقی که به برنامه‌ریزی و استفاده از دانش روز نیاز دارد. ایران می‌تواند با کاهش نفت روسیه به آرامش بازار جهانی کمک کند. کارشناسان می‌گویند که ایران می‌تواند به‌سرعت صادرات روزانه ۸۰۰ هزار بشکه‌ای خود را افزایش دهد. طی چند ماه آینده، ایران احتمالا می‌تواند هر روز بیش از ۴۰۰ هزار بشکه به تولید خود اضافه کند و در چند ماه آینده به تولید روزانه 3.8میلیون بشکه برسد. افزایش ۱.۳ میلیون بشکه‌ای در روز، کمابیش یک درصد تقاضای کنونی جهان است، اما می‌تواند تفاوت ایجاد کند. به‌گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، گروه تولید اوپک‌پلاس، باوجود لابی‌گری دولت بایدن و دیگر کشورها برای افزایش تولید، روزانه حدود ۲.۷ میلیون بشکه کمتر از اهداف این گروه تولید می‌کنند. ورود مجدد نفت ایران به بازار، بخشی از این کمبود را جبران می‌کند و باعث خنثی شدن اثر کاهش تولیدات روسیه می‌شود. در صورت تسهیل تحریم‌ها، ایران می‌تواند به یک تامین‌کننده مهم انرژی تبدیل شود؛ اگرچه بازگشت به بازار یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد. ایران در کوتاه‌مدت و از طریق نفت و فرآورده می‌تواند در تامین انرژی اروپا نقش داشته باشد، اما در بلندمدت باید رابطه ایران و اروپا منطقی باشد تا جذب سرمایه صورت گیرد. صادرات ایران در کشورهایی مانند چین، با رقابت روسیه روبه‌رو و باعث شده است که ایران قیمت‌های پیشنهادی را مرتبا بازبینی کند و آنها را رقابتی نگه دارد. از زمانی که دولت ترامپ، معافیت از تحریم‌ها برای واردات نفت ایران را برای مشتریان این کشور تمدید نکرد، برآوردهای مختلفی از میزان صادرات روزانه نفت ایران وجود دارد و چین بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران مانده است.
ضرورت ارتباط غیررسمی بین فروشندگان نفت
بهروز محبی نجم‌آبادی، نماینده مجلس یازدهم و عضو کمیسیون برنامه بودجه در رابطه با این موضوع به می‌گوید: روسیه در شرایط تحریمی و فشار قرار گرفته و همین امر موجب شده است که با نرخ نازل‌تری نفت خود را به‌فروش برساند، اما باید ارتباط غیررسمی بین فروشندگان نفت وجود داشته باشد. نجم‌آبادی در حالی از نازل بودن نرخ نفت سخن به‌میان آورده که کارشناسان امر بر این باورند که روسیه به‌دلیل تکنولوژی بالایی که دارد، از فروش نفت‌خام متضرر نمی‌شود، زیرا هزینه تولید نفت و گاز در این کشور بسیار ناچیز است. نماینده مردم سبزوار با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌های ونزوئلا و ارتباط با روسیه توضیح داد: باید از رابطه مثبت ایران و روسیه، استفاده و هماهنگی و همراهی بین این 2 کشور به‌وجود آید، زیرا براساس اطلاعات به‌دست‌آمده، فروش نفت حتی با این نرخ نازل می‌تواند مشکلات عدیده‌ای را برای روسیه به‌همراه داشته باشد، همان‌طور که در کاهش صادرات نفت کشور هم موثر بوده است. همچنین، با رایزنی‌ها و روابط دیپلماتیک خوبی که با روسیه وجود دارد ،باید هماهنگی‌هایی انجام بگیرد و از ظرفیت ونزوئلا در این مسئله استفاده شود و ما بتوانیم از این بحران عبور کنیم.
درآمد حاصل از نفت کجا می‌رود؟
نماینده دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی در رابطه با این موضوع که درآمد حاصل از نفت به کجا می‌رود، به صمت گفت: ما به‌عنوان نمایندگان مردم از دولت درخواست کرده‌ایم که درآمدهای نفتی شفاف‌سازی شوند. البته قرار بر آن است که در نیمه دوم امسال شفاف‌سازی انجام بگیرد. فروش نفت و میعانات گازی ما کمابیش از یک میلیون بشکه در روز عبور و فرصت خوبی را فراهم کرده تا بسیاری از اهدافی که سال گذشته به‌دست نیامد، تحقق پیدا کند. بنابراین، می‌توان شرایط فعلی را رو به بهبود ارزیابی کرد، زیرا هم صادرات غیرنفتی به‌صورت جدی در حال افزایش و هم رویکرد دولت سیزدهم در این زمینه متفاوت است. وی در خاتمه اضافه کرد: دولت جدید نگاه متفاوتی به کشورهای منطقه دارد که شناسایی ظرفیت‌های منطقه و ارتباطات مناسب با کشورهای همسایه نظیر ترکمنستان، عراق، پاکستان و ترکیه را در پی دارد. همگی فرصت‌های مناسبی در اختیار کشور ما قرار می‌دهند که حتما در نیمه دوم سال اجرایی و اوضاع بهتر و صادرات نفتی کشور وارد فاز تازه‌ای می‌شود.
ایران، جایگزینی مناسب برای انتقال انرژی
حسن مرادی، کارشناس انرژی و استاد دانشگاه در رابطه با این موضوع به می‌گوید: ایران و روسیه هردو ظرفیت‌های بسیار خوبی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی دارند؛ خوشبختانه در این مدت نزدیک به 4میلیارد دلار قرارداد در بحث توسعه میدان‌ها و ۴۰ میلیارد دلار در حوزه احداث خطوط صادراتی گاز و واحدهای ال‌ان‌جی تفاهمنامه امضا شده است. اکنون شرایطی وجود دارد که ایران می‌تواند جایگزین مناسبی برای انتقال انرژی به کشور غربی باشد، اما نیازمند بررسی عواملی است که باید موردتوجه قرار بگیرد. به‌عنوان‌مثال، حجم صادرات کشور چقدر است و آیا تکنولوژی و فناوری به‌نحوی هست که امکان صادرات وجود داشته باشد یا خیر. وی در ادامه افزود: در صورتی که تمام زیرساخت‌های موجود برای صادرات انرژی وجود داشته باشد، امکان جایگزینی نیز ممکن است. البته در این جایگزینی باید دید، نظر طرف مقابل چیست و بندهای قرارداد را موردبررسی قرار داد. اگرچه امریکا همواره چالش‌هایی با ایران داشته است، اما در صورت برداشته شدن تحریم‌ها دلیلی ندارد که مشکلی در این جایگزینی پیش بیاید، ضمن آنکه ایران یکی از کشورهایی است که از مناطق طبیعی بالایی برخوردار است. این کارشناس در ادامه افزود: باید در نظر داشت که کشور از فناوری لازم برای صادرات انرژی برخوردار است، اما در بعضی از موارد، نیاز به مداخله بیشتری داریم تا بتوانیم در این راستا موفق عمل کنیم، به‌طوری که دقت و موشکافی بیشتری وجود داشته باشد و کارشناسان ما ببینند که آیا می‌توانند به آن جامه عمل بپوشانند یا خیر. چنین صادراتی بستگی به پروژه دارد؛ ابتدا باید بررسی شود که توان ما چقدر است و متخصصان خارجی چه انتظاراتی از ما دارند؟
صادرات با دور زدن تحریم‌ها
مرادی بااشاره به اینکه در جای‌جای دنیا دور زدن تحریم‌ها امری مرسوم و برای درآمدزایی، رویه‌ای معمول است، به صمت توضیح داد: در صورتی که ایران بخواهد چارچوب‌های تحریم‌ها را رعایت کند، نباید هیچ‌گونه صادراتی داشته باشد، اما کشور ما نیز مانند کشورهای دیگر با نادیده گرفتن تحریم‌ها می‌تواند اقداماتی را انجام دهد. همان‌طور که پیش از این نیز اعلام کردند، در نفتکش‌های امریکایی، نفت جمهوری اسلامی ایران از طریق کشور واسط ریخته شده است؛ البته کشورهای آسیای‌شرقی، کشورهای مقصدی هستند که بیشترین خرید انرژی را از ما داشته‌اند.
سخن پایانی
پس از تصمیم اخیر گروه اوپک‌پلاس برای انجام بزرگ‌ترین کاهش تولید از سال ۲۰۲۰، میزان عرضه ممکن است محدودیت بیشتری پیدا کند. باوجود اینکه اوپک کاهش تولید به‌میزان 2 میلیون بشکه در روز را تصویب کرده است، اما کاهش واقعی تولید این گروه کمتر و حدود یک تا ۱.۱ میلیون بشکه در روز خواهد بود؛ زیرا بسیاری از تولیدکنندگان ماه‌ها است کمتر از سهمیه اختصاص‌یافته نفت تولید می‌کنند. اما باید توجه کرد که نفت مشکل واقعی اروپا نیست. روسیه مقادیر زیادی گاز طبیعی را از کشورهای اروپایی دریغ می‌کند، اگرچه ایران مقدار زیادی گاز طبیعی دارد، اما بیشتر آن را در داخل کشور از جمله برای مصرف بسیاری از خودروها مصرف می‌کند. همچنین، فاقد خطوط لوله برای ارسال گاز به اروپا و تاسیسات لازم برای مایع‌سازی گاز طبیعی است. ایران در کوتاه‌مدت، صادرات نفتی بیشتری خواهد داشت، اما چیزی که اروپا واقعا به آن نیاز دارد، گاز است. ایران در حال حاضر نمی‌تواند چنین صادراتی داشته باشد و بعید است که ایران به این زودی‌ها، بتواند بازار انرژی جهانی را متعادل کند. آنچه اروپا نیاز دارد، گاز است و هیچ راهی برای انتقال آن از ایران وجود ندارد. حداقل در بازه زمانی کنونی که تامین گاز برای زمستان اروپا اهمیت دارد، ایران نمی‌تواند کمکی به اروپا کند. گرچه کشورهای اروپایی نیز برای ایجاد منابع انرژی جایگزین تقلا می‌کنند،اما مقامات غربی همچنان اصرار دارند که مشکل انرژی این کشورها بر زمان‌بندی آنها برای رسیدن به توافق با ایران اثری ندارد. سیاست و تحریم؛ تنها مانع صادرات ایران نیستند. ایران زیرساخت‌های صادراتی ضعیفی دارد و فاقد خط لوله به اتحادیه اروپا و در تولید گاز طبیعی مایع نیز با چالش‌های بزرگی روبه‌رو است. بازگرداندن نفت ایران به بازار بخشی از این کمبود را جبران و از کاهش بالقوه تولید روسیه جلوگیری می‌کند.
