بعد از اعمال تحریم‌ها، این صنعت اگرچه دچار مشکلات زیادی شد، اما به‌طور جدی به سمت داخلی‌سازی بیشتر حرکت کرد. در این مسیر مشکلات داخلی از کمبود نقدینگی گرفته تا نوسانات نرخ ارز هم گلوگاه بودند و این صنعت را وارد دوران سختی از تلاش برای ادامه حیات کردند. در حال‌حاضر متولیان این صنعت ضمن تلاش برای رفع موانع در مسیر حرکت صنعت خودرو به‌دنبال این هستند که این صنعت را به دنیای خودرو جهانی نزدیک کنند و در همین راستا صحبت از تولید خودروهای برقی و تلاش برای بروزرسانی صنعت خودرو می‌شود. این صنعت در حال‌حاضر وضعیت چندان مناسبی ندارد، اما نمی‌توان تلاش‌های که برای بقا و گذر این صنعت از مسیر سخت کنونی می‌شود را نادیده گرفت. صمت در این گزارش از کارشناسان این حوزه کم و کیف توان تولید خودرو در کشور را جویاشده که در ادامه می‌خوانید.

ارتقای تولید خودرو امری شدنی است

رضا آریاراد، پژوهشگر حوزه خودرو درباره روند کلی تولید خودرو به صمت گفت: ارتقا و افزایش تولید خودرو برای کشور با توجه به دانش و توان فنی و نیروهای متخصصی که دارد، امری شدنی است. البته برای حرکت در این مسیر، راه دشوار است. در این مسیر باید موانع برطرف شده و درباره مولفه‌های تاثیرگذار بر صنعت خودرو به خوبی تصمیم‌گیری شود. ارتقای تولید با حمایت دولت امکان‌پذیر است. در دوره‌هایی نیز این میزان تولید وعده داده شده محقق شده بود که بعدها به دلایلی شاهد کاهش تولید خودرو بودیم. به اعتقاد من توان تولید بالا را داریم و می‌توانیم به نقطه مطلوبی در تولید خودرو در کشور برسیم. کارشناس صنعت خودرو در پاسخ به این پرسش که آیا ما از مونتاژ خودرو عبور کرده و تولیدکننده خودرو شده‌ایم ‌یا خیر، گفت: هر خودروسازی در هر جایی برای شروع فعالیت خود از مونتاژکاری شروع می‌کند، این رویکرد نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام کشورهای جهان دنبال می‌شود. در نهایت هم کشور باید صنایع تکمیلی موردنیاز خودروسازان را ایجاد کند تا بتوانند به تولید در مقیاس مشخصی برسند. این روند در کشور ما دنبال شده و خوشبختانه توان فنی و تخصصی لازم ایجاد شد تا در بخش‌هایی از صنعت خودرو بتوانیم تولید داخلی‌سازی داشته باشیم.

وی ادامه داد: در صنعت خودرو، مونتاژ انجام می‌شود تا صنعتگر، تولیدکننده، قطعه‌ساز و مهندسان با نوع خاصی از یک خودرو آشنا شوند و در تولید آن به تبحر کافی برسند و به‌نوعی می‌توان گفت خودروسازان از مونتاژ به تولید می‌رسند. در این مسیر، خودروساز معمولا بین ۳ تا ۵ سال مونتاژکاری می‌کند تا به بلوغی برسد که بتواند در مرحله تولید قطعه و طراحی مهندسی فعالیت کند. با طی این مراحل، خودروساز در مرحله سوم به تولید برند می‌رسد و محصولات خود را در قالب یک برند عرضه می‌کند؛ مانند ایران‌خودرو و سایپا که برندهای خود را تولید و عرضه می‌کنند. این‌گونه است که یک خودروساز از مرحله مونتاژکاری خارج و وارد مرحله تولید می‌شود.

آریاراد افزود: به‌عنوان مثال، ترکیه در زمینه تولید خودرو برند ملی، تاکنون توفیقی نداشته، اما سالانه چندین میلیارد دلار فروش خودرو دارد، چون مونتاژ خودرو دارند، در زمینه قطعه‌سازی فعالیت می‌کنند و در تولید قطعه و مونتاژ خودروهای روز با ژاپن و امریکا قراردادهایی منعقد کرده‌اند و در این زمینه‌ها، سال‌هاست تجربه کسب می‌کنند. خودروسازان ترکیه در چند سال اخیر باتوجه به توانایی که در مونتاژ خودرو به‌دست آورده‌اند، رفته‌رفته از مرحله مونتاژ گذر کرده و به سمت تولید خودرو ملی حرکت کرده‌اند.

وی اظهار کرد: خودروسازان این کشور بیشتر با هدف عرضه خودرو در بازارهای صادراتی، در این مسیر حرکت می‌کنند و حالا پس از سال‌ها از مرحله مونتاژ عبور کرده و به سطحی رسیده‌اند که بتوانند خودرو ملی تولید و صادر کنند. البته تحقق این هدف با توسعه مشترک بین‌المللی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین‌المللی امکان‌پذیر شده است. آنها برای تولید خودرو ملی خود، با بیش از ۱۷۵ شرکت تحقیق و توسعه مشترک بین‌المللی و خودروسازان برتر دنیا قراردادهایی را منعقد کرده‌اند. این رویه یک چرخه استاندارد است که هر خودروسازی باید طی کند تا به نتیجه نهایی که می‌تواند تولید برند ملی باشد، برسد.

کلید موفقیت، تحقیق و توسعه است

این کارشناس صنعت خودرو با بیان اینکه حرکت از مونتاژکاری به سمت تولید واقعی در شرایط عادی برای صنعت خودرو احتمالا ۱۰ سال طول می‌کشد، گفت: معتقدم ایران این مسیر را طی کرده و حالا بیشتر از آنکه بر خروج از مونتاژ تمرکز کند، بر تحقیق و توسعه مشترک بین‌المللی متمرکز است؛ اینکه روی یک برند ملی کار کنیم و ارتقای این صنعت از مونتاژکاری به تولید واقعی، براساس تحقیق و توسعه مشترک با برندها و غول‌های خودروساز دنیا اتفاق بیفتد تا به سرآمدی برسیم و محصولی طراحی و تولید کنیم که مانند محصولات ترکیه رقابت‌پذیر باشد و در بازارهای صادراتی حرفی برای گفتن داشته باشیم.

آریاراد ادامه داد: به‌نظر من، صنعت خودرو کشور به هدف اصلی خود که تولید واقعی است، نزدیک شده و می‌توان گفت سال‌هاست از مونتاژ خارج شده و دو شرکت خودروسازی بزرگ یعنی ایران‌خودرو و سایپا که به‌نوعی غول‌های خودروسازی خاورمیانه به‌شمار می‌روند، تولیدکننده برند خودشان هستند که البته در بخشی هم مونتاژکاری دارند. در این میان، تحقق هدف نهایی که تولید خودرویی برند با قابلیت فتح بازارهای بین‌المللی و به‌روز است، نه‌تنها در ایران که در تمام دنیا، نیازمند سرمایه‌گذاری و تحقیق و توسعه مشترک بین‌المللی است. وی در پایان تاکید کرد: صنعت خودرو ما با طی کردن این مراحل در واقع به نتیجه می‌رسد و امکان صادرات خودروهای تولید داخل به تمام کشورهای دنیا را خواهد داشت. ضمن اینکه استانداردهای خودرویی جهان را به‌خوبی خواهد گذراند که این خود امکانی برای صادرات‌محور کردن تولید یک برند است.

تولید کمی صرفا منجر به ثبات بازار نمی‌شود

مسیح فرزانه، کارشناس حوزه خودرو نیز درباره اینکه صنعت خودرو ما چقدر توان و ظرفیت بالقوه برای تولید و ارتقای تیراژ تولید خودرو دارد به صمت اظهار کرد: واقعیت این است که در این صنعت توانمندی‌های بالقوه فراوانی داریم، اما در بزنگاه‌هایی تصمیم‌گیری‌های نادرست و تداوم اجرای آنها باعث شده توانمندی‌های این صنعت به محاق برود. باید براساس استانداردهایی که در دنیا دنبال می‌شود برنامه‌ریزی کرده و در مسیر تحقق برنامه‌های تولید خودرو باید از مسیری که دنیا رفته و آن را تجربه کرده حرکت کنیم. اتفاقی که باید بیفتد اصلاح مدیریت صنعت خودرو است تا در نهایت شاهد تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مناسبی در این صنعت باشیم که به ارتقا و ساماندهی آن منجر شود. درست این است که با نگاه به خودروسازان موفق دنیا، الگوهای درستی برای حرکت در این مسیر داشته باشیم تا بتوانیم موفق باشیم. واقعیت این است که درحال‌حاضر بیش از اینکه تولیدکننده باشیم، مونتاژکننده هستیم. البته در بحث مونتاژ هم نتوانسته‌ایم خیلی موفق عمل کنیم. برای تبدیل شدن به یک خودروساز باید توان تولید تکنولوژی را داشته باشیم و بتوانیم در مقیاس بالا تولید کنیم. همان‌طور که می‌دانید در سطح کلان تولید و مونتاژ از هم جدا هستند و براساس شواهد در حال‌حاضر ما مونتاژکننده خودرو هستیم و نه تولیدکننده و به اشتباه مونتاژ خودرو در کشور به‌عنوان تولید جا افتاده است.

فرزانه در ادامه درباره راهکارهایی که می‌توان در شرایط کنونی تیراژ تولید را افزایش داد، گفت: در ابتدا باید اشاره کنم که ضرر و زیان بالای صنعت خودرو به وضوح نشان می‌دهد که مدت‌هاست مسیر را اشتباه رفته‌ایم. در شرایط کنونی افزایش تولید یا به زعم من، مونتاژ خودرو به تنهایی نمی‌تواند کمکی به کاهش نوسانات بازار خودرو کند، چراکه در این بازار فاکتورها و عوامل گوناگونی وجود دارند که حتی بیش از مونتاژ خودرو تاثیرگذار هستند. در حال‌حاضر با چند معضل در صنعت خودرو روبه‌رو هستیم با عنوان تورم، نرخ واقعی ارز، عدم‌تناسب عرضه و تقاضا و وعده‌وعیدهایی که عملیاتی نمی‌شوند که صنعت خودرو را تحت فشار قرار داده و مانع از حرکت آن در مسیر درست می‌شوند؛ بنابراین تنها با تولید خودرو نمی‌توان بخش زیادی از نوسانات بازار خودرو را کنترل کرد.

وی ادامه داد: وقتی خودروسازان در شرایط بد مالی هستند، به آنها زمان داده شده تا به سمت خصوصی‌سازی بروند و در حالی که درخواست اصلاح نرخ محصولاتشان را دارند و... و در تمام این بخش‌ها شاهد بلاتکلیفی آنها هستیم نمی‌توان انتظار افزایش تولید خودرو را داشت. در این شرایط اعلام یک برنامه مشخص برای تولید خودرو و تحقق آن به نظر درست نمی‌رسد؛ از این‌رو انتظار می‌رود نخست مولفه‌های تاثیرگذار بر صنعت خودرو که اتفاقا گلوگاه‌های پیشرفت این صنعت هستند، برطرف شوند سپس برای افزایش تیراژ تولید خودرو برنامه‌ریزی کنیم.

کارشناس حوزه خودرو در پایان با اشاره به توان داخلی برای تحقق تیراژ تولید دلخواه در یک صنعت خودرو موفق اظهار کرد: نخست باید صنعت خودرو از چالش‌های وابسته به اقتصاد کلان رهایی یابد، سپس تعاملات گسترده با کشورهای صاحب‌نام در عرصه خودرو داشته باشیم تا بتوانیم برای رشد و توسعه این صنعت برنامه‌ریزی کنیم. تا تعاملات بین‌المللی برقرار نشود، امکان جذب سرمایه به این صنعت وجود ندارد و نمی‌توانیم انتظار ارتقای این صنعت را داشته باشیم. رفع تحریم‌ها و تعامل با جهان می‌تواند بزرگ‌ترین نقش را در توسعه صنعت خودرو داشته باشد. در حال حاضر توان تولید یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودرو در کشور از نظر کمی وجود دارد و تحقق اعداد بالاتر از این هدف شدنی است، البته با رفع مشکلاتی مانند کمبود نقدینگی، قیمت‌گذاری دستوری و ... در مسیر حرکت خودروسازان.

سخن پایانی

بنابراین گزارش، چنانچه داخلی‌سازی قطعات و حتی طراحی و تولید بدنه خودرو با موفقیت کامل در کشور اجرا شود، نیازهای خودروسازان هم توسط قطعه‌سازان داخلی تأمین شود و در نهایت تولید روزانه خودرو در تیراژ بالا انجام شود، نیازهای بازار خودرو با تناسب عرضه و تقاضا برآورده خواهد شد . در این میان، فعالیت و تلاش خودروسازان ما همواره قابل‌توجه بود و به‌نظر می‌رسد در صورت تداوم، بازار خودرو با عرضه قابل‌توجه خودرو روبه‌رو شود. همان‌طور که کارشناسان تاکید دارند عرضه کمی و کیفی بالا می‌تواند آرامش را برای بازار و صنعت خودرو ما به همراه بیاورد و اگر تولید داخل ارتقا یابد صنعت خودرو می‌تواند حتی در بازارهای صادراتی حرف‌های برای گفتن داشته باشد. تزریق خودرو در تیراژ بالا خیال مصرف‌کنندگان این بازار را هم راحت کرده و دست واسطه‌ها را از این بازار کوتاه می‌کند. در نهایت اینکه افزایش کمی و کیفی تولید خودرو با شرط و شروطی محقق شدنی است.