به گزارش، بسیاری از کارشناسان معتقدند رونق گردشگری بین‌المللی در یک کشور بیش از آنکه بیانگر جاذبه‌های گردشگری آن کشور باشد، نشانگر تعامل با کشور‌های دیگر بر مبنای منافع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است که در برنامه‌ها و اسناد فرادستی سیاست‌گذاری، هدف‌گذاری و عملیاتی شده است. کارشناسان در ریشه‌یابی این مهم معتقدند در ایران بستر قانونی و قانون‌گذاری در اسناد و قوانین پایه و فرادستی گردشگری به‌خوبی فراهم نشده و این بخش دارای ضعف، ابهام و چالش‌های اساسی است. آنچه در ادامه می‌خوانید نظر کارشناسان درباره نقش گردشگری در اقتصاد مقاومتی و زمینه‌های توسعه این بخش است.

گردشگری در ۶ برنامه توسعه
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان اساسنامه و مهم‌ترین سند زیربنایی کشور که بخش عمده‌ای از مفاد آن، سازکار‌ها و نحوه اداره امور کشور را تعیین می‌کند، هیچ‌گونه اشاره‌ای به گردشگری، ایران‌گردی، جهانگردی، میراث‌فرهنگی و نظایر آن نکرده است. در سند چشم‌انداز ایران در افق ۱۴۰۴ نیز به‌عنوان مهم‌ترین سند توسعه ا‌یران در یک دهه اخیر، هیچ‌گونه اشاره‌ای به گردشگری و مفاهیم پیرامون آن نشده است. برنامه‌های پنج‌ساله توسعه یکی دیگر از اسناد فرادستی مهم در ایران هستند که به‌صورت کلی به مقوله صنعت گردشگری پرداخته‌اند. برای مثال در برنامه اول توسعه در بخش خط‌مشی‌ها در بند سوم به تقویت و توسعه ایران‌گردی و جهانگردی برای تبادل تجربه و دانش و شناساندن میراث تمدن و فرهنگ اسلامی و ایران اشاره شده است. در برنامه دوم هیچ اشاره مشخصی به گردشگری و مسائل پیرامون آن نشده است. در برنامه سوم، نسبت به دو برنامه قبلی، مطالب مهمی درباره گردشگری ذکر شده است. در ماده ۱۶۴ برنامه سوم قیدشده در دوره اجرای این برنامه، بانک مرکزی مقرراتی به‌منظور خرید ارز گردشگران در مبادی ورودی و فروش ارز به گردشگران برای مقاصد خارجی ایجاد کند. علاوه بر آن، در ماده ۱۶۶ بیان شده که در شهر‌های دارای بافت تاریخی ارزشمند به‌منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافت تاریخی، سازکار مدیریتی مناسب در شهرداری‌ها ایجاد شود و شورای شهر درصدی از درآمد‌های شهرداری را در اختیار مدیریت ذی‌ربط قرار دهد. در برنامه چهارم توسعه، مفاد بیشتری درباره میراث‌فرهنگی و گردشگری ذکر شد که مهم‌ترین آنها، ایجاد و توسعه موزه‌های پژوهشی و تخصصی از قبیل دهکده‌های گردشگری، موزه و نمایشگاه بود.
در برنامه پنج‎ساله پنجم توسعه، دولت موظف شد به کمک شهرداری‌ها زیرساخت‌های لازم را برای زائران شهر‌های مشهد، قم و شیراز فراهم کند و فعالیت‌های فرهنگی و خدمات زیارتی را در قطب‌های زیارتی توسعه دهد. همچنین براساس این سند، سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری مجاز به ایجاد مرکزی برای نظارت بر اقامتگاه‌ها و دفاتر خدمات گردشگری، حمایت مالی از راه‌اندازی موز‌ه‌های تخصصی و ایجاد مراکز حفظ آثار و فرهنگ عشایری و روستایی از سوی بخش غیردولتی شد. با این همه، از ظرفیت‌های گردشگری آن‌طور که باید بهره نمی‌بریم. در ادامه نظر کارشناسان را درباره ظرفیت‌های مغفول‌مانده گردشگری تخصصی می‌خوانید.

گردشگری مذهبی، متولی مشخصی ندارد
رضا خادم‌الرضا، عضو جامعه تورگردانان ایران: متاسفانه متولیان گردشگری متعدد هستند و دعوای بین این متولیان و انجمن‌های بخش خصوصی و عدم‌هدف‌گذاری لازم در زمینه رونق گردشگری مذهبی سبب شده در این مقوله رشد لازم محقق نشود. به‌درستی مشخص نیست چه کسی مسئول و متولی این‌گونه مسافرت‌ها و برنامه‌هاست. البته این مشکل فقط به کشور ما مربوط نمی‌شود و مهم‌ترین مکان‌های جذاب گردشگری دنیا بیش از چند میلیون گردشگر هم ندارند، چه رسد به اینکه یک نوع خاص گردشگر داشته باشند. امروز بیشتر گردشگران مسلمان گرایش زیادی برای زیارت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) دارند؛ به همین دلیل اماکن زیارتی کشور ظرفیت بالایی دارند تا با اطلاع‌رسانی مناسب گردشگران مسلمان را به سمت این اماکن مقدس گسیل دهیم. اگر به‌درستی به تبلیغ و معرفی مکان‌های مذهبی کشور بپردازیم، آن دسته از افرادی که دنبال محیط مذهبی سالم هستند را می‌توانیم جذب کنیم که در این راستا کشور‌های مسلمان حاشیه خلیج‌فارس فرصت مغتنمی برای ایران به‌شمار می‌آیند.
امروز با حضور آقای ضرغامی در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می‌توان امید داشت این مشکلات به‌صورت فرابخشی حل وفصل شود. نهاد‌های دیگر باید همسو با وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای رونق حداکثری گردشگری مذهبی وارد عمل شوند.
آنچه بیش از هر چیز، ضرورت توجه به مقوله گردشگری مذهبی را حائز اهمیت می‌سازد، فرصت‌های مادی، معنوی و فرهنگی است که توسعه گردشگری دینی و جذب گردشگران مذهبی برای هر کشوری به ارمغان می‌آورد و به همین علت، لزوم سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی درست در این حوزه بسیار اهمیت دارد. رونق گردشگری مذهبی میان کشور‌ها و جوامع اسلامی و گشت‌وگذار مسلمانان گردشگر در سایر کشور‌های اسلامی موجب نزدیکی و آشنایی ملل مسلمان با یکدیگر شده و شناخت مشکلات و ویژگی‌های فرهنگی جوامع مسلمان و یافتن نقاط اشتراک و اختلاف میان فرهنگ‌ها را در پی خواهد داشت که این امر کمک شایانی در رسیدن به فرهنگ مشترک اسلامی، برقراری پیوند و اتحاد میان مسلمانان و احیای دوباره مفهوم امت واحد اسلام خواهد کرد.

ضرورت شناسایی ظرفیت‌های گردشگری حلال
سلمان رفتاری، عضو هیات‌مدیره جامعه تورگردانان ایران: براساس تعاریف بین‌المللی، گردشگری حلال در واقع همان گردشگری اسلامی است که در آن خدمات و محصولاتی مانند هتل، رستوران، بازار و مکان‌های تفریحی در سفرها، مطابق با احکام شریعت ارائه می‌شوند.
به علاوه اینکه، ایران محصولات و خدمات حلال زیادی برای گردشگران به‌ویژه گردشگران مسلمان دارد اما به‎دلیل نداشتن تبلیغات مناسب جهانی، مسلمانان سایر کشور‌ها از این ظرفیت‌ها آگاهی ندارند و به همین دلیل، درآمد حاصل از صنعت گردشگری ایران در مقایسه با بقیه کشور‌های اسلامی مانند مالزی، اندونزی و امارات بسیار کمتر است.
باید بپذیریم گردشگری نوعی تجارت است و در تجارت، فروش مهم‌ترین بخش است. اطمینان از فروش، با تبلیغات به‌دست می‌آید. در واقع هر قدر هم محصولات خوبی تولید شوند، بدون آگاهی دادن به مردم امکان فروش آن پایین خواهد بود. این اتفاق در صنعت گردشگری نیز به همین شکل است؛ یعنی نمی‏‌توان بدون تبلیغات در زمینه گردشگری، تعداد گردشگران را افزایش داد. ظرفیت‌های زیادی در ایران وجود دارد که می‌تواند کشور ما را به مقصد مهم گردشگری حلال و اسلامی در منطقه خاورمیانه تبدیل کند.
به علاوه اینکه، ایران در رقابت با کشور‌های گردشگری مانند امارات‏ متحده ‏عربی، شرایط آسانی ندارد. به‎عنوان نمونه در این سال‌ها دوبی تلاش زیادی کرده تا جایگاه خود را در منطقه به‌عنوان مقصد گردشگری حلال به‌دست آورد اما می‌توانیم با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه خود، نگاه گردشگران مسلمان را از دوبی به سمت کیش معطوف کنیم.
ایران باید استاندارد‌های بهتری برای خدمات اسلامی ‏‏خود به مسلمانان پیشنهاد ‏دهد. خدماتی مانند غذای حلال، محل نماز و امکانات خاص گردشگران مسلمان که تنها با توسعه زیرساخت‌های گردشگری امکان‌پذیر است. اگرچه به‎دلیل اسلامی بودن ایران، گردشگران به‌صورت پیش‏‌فرض همه‌چیز را حلال فرض می‌کنند اما باید گواهی استاندارد حلال بودن محصولات و مراکز اقامتی وجود داشته باشد که شک گردشگران را درباره حلالیت به‌یقین تبدیل کند.

ناهماهنگی بین متولیان گردشگری سلامت
مصطفی عباسی‌سروی، عضو انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران: نوع دیگر گردشگری، سلامت است که هرگونه مسافرت برای ارتقای سلامت را دربرمی‌گیرد و به‌عنوان یکی از ابعاد گردشگری، به توسعه پایدار و پویایی اقتصاد کشور کمک می‌کند. گردشگری سلامت، یک استراتژی ملی در راستای افزایش درآمد کشور و یک بازوی امنیت ملی به‌شمار می‌رود.
برای توسعه این نوع گردشگری، ایران دارای نقاط قوت متعددی از جمله پزشکان حاذق، تکنولوژی به‌روز و مناطق درمانی طبیعی برای جذب گردشگران سلامت است. این در حالی است که با نقاط ضعف و چالش‌هایی مانند هماهنگی نامناسب متولیان گردشگری پزشکی و برنامه‌ریزی نامناسب نیز همراه است. با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های موجود برای توسعه گردشگری در ایران باید توجه جدی و بنیادی‌تری به گردشگری سلامت انجام شود و از طریق سرمایه‌گذاری بیشتر و مؤثرتر و دنبال کردن برنامه‌های بلندمدت و جامع در این زمینه، راه توسعه جهانگردی و گردشگری را هموار کرد تا بتوان به سهمی قابل‌توجه در این زمینه دست یافت. در بحث گردشگری سلامت چند نوع آسیب وجود دارد که سبب‌شده تا حدی گردشگری سلامت ایران بدنام شود؛ به این شکل که شرکت‌های غیرمجاز بدون مجوز که اغلب در شهر تهران مستقر هستند در مقوله گردشگری سلامت هر تخلفی که می‌خواهند انجام می‌دهند و پاسخگو نیستند.
همچنین یکسری از شرکت‌های غیررسمی براساس رانت موجود ستاره گردشگری دریافت کردند و به‌صورت غیرمجاز ویزای سلامت را دو روزه صادر می‌کنند. بر همین اساس، آمار ورود گردشگر سلامت را به‌صورت غیرواقعی بالا می‌برند، در صورتی که نصف مقدار اعلام‌شده نیز گردشگر وارد کشور نشده است و همین سبب می‌شود اطلاعات نادرستی از میزان گردشگران ورودی به کشور داشته باشیم.
امروز سیستمی برای نظارت بر مراکز گردشگری سلامت وجود ندارد؛ یعنی نظارتی بر نوع عمل‌های جراحی یا مکان‌هایی که عمل‌ها در آن انجام می‌شود، وجود ندارد و مرجع مشخصی نیست که مقدار هزینه‌کرد این مسافران را مشخص کند تا میزان درآمد ارزی حاصله برای کشور محاسبه شود. در شرایط اپیدمی کرونا نیز امروزه کشوری مقصد گردشگری می‌شود که از نظر سلامت و بهداشت در مقابله با کرونا ایمن شده باشد و ۷۰ تا ۸۰ درصد واکسیناسیون عمومی در آن انجام شده باشد تا به‌عنوان مقصد گردشگری انتخاب شود.

سخن پایانی
گزارش‌ها حاکی است که خسارت مالی صنعت گردشگری ایران در دوران کرونا فراتر از ۳۲ هزار میلیارد تومان شده و آمار بیکاری در این صنعت، طبق اعلام معاونت گردشگری، به بیش از ۴۴ هزار نفر رسیده است. براساس گزارش معاونت گردشگری، بیشترین آمار بیکاری و خسارت مالی به مراکز اقامتی می‌شود. این آمار‌ها از اسفند ۹۸ که سرایت ویروس کرونا در ایران تایید شد تا بهار ۱۴۰۰ را دربرمی‌گیرد. بر این اساس، بیش از ۲۸ هزار میلیارد تومان زیان مالی فقط به مراکز اقامتی وارد شده است و بیش از ۲۱ هزار نفر در این بخش بیکار شده‌اند. دفاتر خدمات مسافرتی نیز با بیش از هزار میلیارد تومان خسارت و بیش از ۶ هزار نفر بیکار، دومین گروه زیان‌دیده در صنعت گردشگری از دوران کرونا بوده است. مراکز بین‌راهی، مراکز پذیرایی، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، راهنمایان گردشگری و مؤسسات آموزشی به ترتیبِ میزان زیان مالی و بیکاری، از دیگر گروه‌های خسارت‌دیده در صنعت گردشگری به شمار
می‌آیند. گردشگری در دنیا به‌عنوان یک ابزار توسعه‌دهنده در اقتصاد به‌شمار می‌رود، به این مفهوم که این صنعت نه‌تنها می‌تواند در کوتاه‌مدت خود را احیا کند، بلکه به ترمیم اقتصاد کشور هم کمک می‌کند.