هیچ مسیری میانبر نیست
به گفته رئیس انجمن آهن و فولاد ایران به‌تازگی بااشاره به ضرورت استفاده از فناوری‌های نوین هوش‌مصنوعی در تمامی کارخانه‌ها قابل‌استفاده است.
عباس نجفی زاده افزود: با این هدف باید ابتدا انقلاب نسل چهارم به طورگسترده ایجاد و فرهنگ سازی شود و بعد واحدها آرام آرام وارد مرحله پنجم و استفاده از هوش مصنوعی شوند.نجفی زاده درباره تاثیر هوش مصنوعی در از دست دادن برخی مشاغل گفت: هرچند ممکن است هوش مصنوعی در گام اول برخی مشاغل را حذف کند، اما در ادامه فرصت های جدیدی را ایجاد می کند، به همین دلیل بالانس چندان منفی نیست و تولید و بهره وری را افزایش می دهد.اما چرا و چگونه باید وارد مرحله پنجم تحول شد، این مرحله چه پیش نیازهایی دارد و چه مزایایی برای کشور به دنبال خواهد داشت و... . صمت برای بررسی بیشتر این موضوع با سعید باستانی، نماینده پیشین و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس دهم گفت وگویی داشته است که در ادامه می خوانید.
موج چهارم چیست و آن را با چه شاخه هایی می توان تعریف کرد.
موج اول تحولات در زمینه کشاورزی، موج دوم در حوزه صنعت، موج سوم در حوزه فناوری اطلاعات و موج چهارم همگرایی فناوری ها است که همه آنها به قصد ایجاد شرایط بهتر برای انسان و ارتقای کیفیت زندگی بشر از دل هم بیرون آمدند و امروزه به حوزه های فناوری نانو، فناوری زیستی یا بایو، فناوری اطلاعات و همچنین فناوری شناختی رسیده است که به مرزهای هم نزدیک می شوند و حوزه های میان رشته ای ایجاد می کنند تا این همگرایی فناوری در نهایت باعث شود، ابزار و تکنیک های جدیدی در اختیار بشر قرار گیرد و کیفیت زندگی وی را ارتقا دهد.
ویژگی های موج پنجم چیست و چه برتری هایی نسبت به مرحله پیش از خود دارد؟
درباره ویژگی های موج پنجم باید گفت این مرحله با موج چهارم تفاوتی مبنایی، ماهوی و شناختی دارد. در این موج، برخلاف مراحل پیشین که تغییرات در حوزه های عملیاتی اتفاق افتاد، بیشترین تغییر در شرایط انسانی رخ می دهد. به عبارت ساده تر، عمده انقلاب های قبلی در زمینه ابزار بود و تغییراتی در بیرون چارچوب انسان شکل گرفت، اما در انقلاب پنجم که از دل مرحله قبل خارج شده است، انسان نقش پررنگ تری دارد. در این دوره، ماشین و ابزار می تواند مدیریت انسان را برعهده بگیرد و زندگی بشری ترکیبی از همزیستی انسان و ماشین می شود و فناوری ها در نزدیک ترین موقعیت نسبت به انسان قرار می گیرد.
این ویژگی تاثیرات شگرفی در شرایط مالوف زندگی بشری ایجاد می کند. برای مثال، در سطح کلان مدیریتی، استخدام نیروی کار برعهده هوش مصنوعی گذاشته می شود و در این فرآیند، ماشین باید قابلیت های انسان را بسنجد. بنابراین، افراد باید تلاش کنند تا توانمندی های علمی و فنی خود را تقویت کنند و ارتقا دهند و کارآمدی خود را به ماشین ها ثابت کنند.البته همزمان فرصت مغتنمی هم در اختیار جامعه بشری قرار می دهد تا در راستای ارتقای خلاقیت، دانش و مهارت خود فعالیت کند، زیرا امروزه بخش مهمی از زمان فعالیت بشر صرف امور عادی روزمره یا به قول معروف کار گل می شود و از پیشرفت باز می ماند، اما به این ترتیب، جا برای خلاقیت باز می شود تا نوآوری های بیشتری پدید آید، پس هرچند انقلاب صنعتی پنجم فرصت انجام کارهای روزمره و تکراری را از بشر می گیرد، اما راهی برای کنجکاوی، خلاقیت، همدلی و قضاوت را برای اطمینان از حفظ تعادل بین مردم و فناوری باز می کند.بنابراین می توان پیش بینی کرد باتوجه به اینکه وضعیت انسان تغییر می کند و به سمت فعالیت های خلاقانه تر سوق داده می شود، نقش زنان بسیار پررنگ تر خواهد شد. به عبارت دیگر، در انقلاب پنجم زنان اولویت بیشتری پیدا می کنند و از توانایی های ذهنی و فکری آنها بیشتر استفاده خواهد شد.مورد بعدی این است که معمولا در انقلاب های پیشین رخداد مکث انگلس ( Engel pause ) بود. یعنی وقتی انقلابی صورت می گرفت تا مدت مدیدی میزان دریافتی و میزان درآمد عددی ثابت بود. به عبارت دیگر، اگرچه بازده هر کارگر افزایش یافت، اما حقوق واقعی آنها برای حدود ۵۰ سال راکد ماند و این سکون مکث انگلس نامیده شد، اما در انقلاب جدید چنین وضعیتی وجود نخواهد داشت و متناسب با خلاقیت و توانایی فکری نیروهای کار، درآمد افزایش پیدا می کند.ویژگی بعدی این است که شیوه کار به کلی تغییر می کند. به عبارتی، با هوش مصنوعی امکان فعالیت از راه دور میسر می شود و نظارت بر بازده نیروی کار عمدتا از این طریق انجام خواهد شد.موضوع قابل توجه دیگر به گسترش عدالت در مدیریت منابع انسانی کمک می کند. با استفاده از فناوری های نسل پنجم رانت ها حذف می شود و در مجموع، منابع انسانی لایق تری به کمک بخش صنعت یا معدن می آیند.در نهایت، ارتباطات بدون کاغذ شکل خواهد گرفت. یعنی از طریق ماشین لرنینگ، مواردی مانند چاپ، اسکن، امضای دیجیتال، پرینت سه بعدی و... همه به کمک می آیند، به این صورت که دیگر دفاتر کاغذی وجود ندارد و جای آن را یادگیری ماشینی (ماشین لرنینگ)، امضای دیجیتال، پرینت سه بعدی و فناوری های مدرنی از این دست خواهد گرفت. بنابراین، انقلاب پنجم با چهار انقلاب قبلی تفاوت های ماهوی خواهد داشت.
این تغییرات چه معنا و مفهومی در معدن و صنایع وابسته دارند؟
این تغییرات درباره فعالیت هایی مانند معدن مشهودتر و کاربردی تر است. روشن است که دسترسی به نیروی انسانی ماهر و استفاده از نیروی متخصص در این حوزه به واسطه شرایط مکانی معدنکاری، دشوارتر از حوزه هایی است که در داخل شهرها قرار دارند. از آنجایی که این حوزه نیاز به متخصصانی دارد که بر مراحل گوناگون اکتشاف، استخراج بهره برداری و فرآوری نهایی نظارت داشته باشند، با فناوری نسل پنجم و امکان استفاده از هوش مصنوعی، کار از راه دور و ماشین لرنینگ و استفاده از منابع انسانی و نگهداری نیروی متخصص معدن تسهیل خواهد شد. به این ترتیب، تحولات نسل پنجم، معدنکاری را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و به سرعت جایگزین روش های فعلی می شود و معدنکاری را حرفه ای تر خواهد کرد و بازدهی را بالاتر خواهد برد.
برخی کارشناسان بر این باور هستند که ایران همچنان در کش و قوس انقلاب دوم است، این گزاره چه معنایی دارد و علت آن چیست؟
انقلاب دوم، انقلابی صنعتی بود. اگر این تحول را با دوره انقلاب کشاورزی مقایسه کنیم، می توانیم بگوییم در حال سپری کردن دوران انقلاب صنعتی هستیم و هنوز به طورکامل به مرحله سوم وارد نشده و به این ترتیب، انقلاب چهارم را هم، که ترکیبی از همگرایی فناوری ها است، تجربه نکرده ایم.در واقع، باید انقلاب دوم که انقلاب صنعتی است، به طورکامل سپری می کردیم تا اهمیت فناوری اطلاعات خود را نشان دهد و بعد به طورطبیعی وارد مرحله همگرایی فناوری ها یا انقلاب چهارم شویم، زیرا این تحولات به طورطبیعی از درون هم زاده می شوند. به عبارت دیگر، تحولات در کشورهای صنعتی براساس نیاز و قدم به قدم اتفاق افتاده و پیش رفته است، اما کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته، چون واردکننده این تحولات هستند، مراحل آن را به صورت طبیعی از سر نگذرانده اند. برای مثال، انقلاب کشاورزی در کشور ما، تنها در برخی بخش ها محقق شد، همین طور انقلاب صنعتی که مشخصه آن صنعت خودروسازی کشور است.
یکی از علل این تغییرات ناقص، این است که ما پیش نیازهای لازم برای دریافت کامل تغییرات و سپری کردن طبیعی مراحل آن را نداشته ایم. لازمه تغییر کامل ۲ موضوع است؛ اول ارتباط مستمر با مبدأ و منشأ تحولات و دیگر سرمایه گذاری در این زمینه ها است. اما کشور ما در هر دو زمینه دچار چالش بوده ایم و به این ترتیب مسیر تحول چنان که باید و شاید پیش نرفته است. البته باید گفت تلاش قابل تقدیری صورت گرفته است تا خود را به پای کشورهای توسعه یافته برسانیم، اما فاصله مان تا جایی که باید در آن قرار گیریم، بسیار زیاد است.باید حوزه صنعتی کاملا پوست اندازی می کرد و همپای انقلاب صنعتی پیش می رفت. به همین ترتیب، در حوزه آی تی، نانو، بایو و فناوری های همگرا که به هم کمک می کنند. در حال حاضر ستاد مربوط به هر یک از این تحولات در کشور وجود دارد، اما اثرگذاری آن در زندگی جاری و عادی را نداریم.
مهم ترین مانع پیش روی کشور ما چه بوده و هست؟
مهم ترین مانع ارتباطات است. انقلاب ها در جای دیگری شکل گرفته و گسترش پیدا کرده اند و ما باید از روابط خود استفاده می کردیم تا تجربه های آنان را دوباره از سر نگذرانیم و سرعت تحولات را در کشور خود افزایش دهیم. از سوی دیگر، اینکه باید در زمینه های گوناگون سرمایه گذاری هایی پایدار و مانا انجام می شد تا علم، دانش فنی، تکنولوژی و فناوری جذب شود. البته این مهم در کشور بزرگی مانند ایران به سرمایه گذاری های عظیمی نیاز دارد و به همین دلیل تاکنون در اجرای آن چندان موفق نبوده ایم.یکی از این موانع مربوط به قوانین و دستورالعمل های رایج در کشور است. قوانین مضر و دستورالعمل های دست وپا گیر همواره جلوی پیشرفت را گرفته و در این باره هم موانعی ایجاد کرده است که اجازه نمی دهد فناوری های همگرا مورداستفاده قرار گیرد یا در محیط کسب وکار ساری و جاری شود. برای مثال درست است که در حال حاضر می توانیم در مدیریت صنعت خودرو از هوش مصنوعی استفاده کنیم، اما هنوز فرهنگ این تغییر و تحول جا نیفتاده است. به عبارت ساده تر، از نظر فنی می توان مدیریت خودروسازی ها را به جای افراد برعهده هوش مصنوعی گذاشت. در این صورت، شرایط به شکل قابل توجهی تغییر خواهد کرد. برای مثال راه هرگونه اعمال نفوذ بسته می شود، زیرا هوش مصنوعی به این موضوع توجهی نمی کند که وزیر چه می خواهد یا نماینده مجلس چه نظری دارد. هوش مصنوعی براساس اطلاعاتی که دارد، مسیری را که برای رشد صنعت درست تشخیص می دهد، مشخص می کند و کارکنان را برای رسیدن به نتیجه مطلوب هدایت می کند، اما روشن است تا زمینه های فرهنگی چنین تحولی ایجاد نشده باشد، موثر نخواهد بود، زیرا مدیری که حرف شنوی کافی نداشته باشد، به سرعت برکنار می شود، حتی اگر این مدیر هوش مصنوعی باشد!
در مجموع، نتوانسته ایم 3 انقلاب بعدی یعنی انقلاب صنعتی، فناوری اطلاعات و فناوری های همگرا را در کشور پیاده سازی کنیم و این مشکل در حال حاضر وجود دارد، اما چندان اعتقادی به این گفته ندارم که در انقلاب دوم مانده ایم.
آیا میانبری برای جهش به جلو و جبران عقب ماندگی ها وجود دارد یا باید این مراحل را پله به پله طی کرد؟
براساس آنچه گفته شد، مسائل فرهنگی، اجتماعی، قانونی و عرفی از جمله موانعی هستند که پیش پای تحقق انقلاب پنجم وجود دارند و به نظر من، تا زمانی که این موانع برطرف نشود، هیچ مسیر میانبری برای رسیدن به اهداف توسعه وجود ندارد، زیرا هوش مصنوعی فعالیت خود را در همین سطح موجود آغاز می کند و به این ترتیب، نمی توان از ظرفیت های خاص و پیشرو آن استفاده بهینه کرد.در واقع، وقتی دنبال پدیده ای مثل هوش مصنوعی یا کار از راه دور هستیم، باید ابتدا پیش نیازها و زیرساخت های آن را فراهم کنیم. اگر برای این مرحله توان و قدرت کافی نداشته باشیم، هوش مصنوعی هم روی همان ارکان ضعیف سوار می شود. به عنوان مثال در حالی که برنجکاری در کشور به شیوه کاملا سنتی انجام می شود، هوش مصنوعی نمی تواند تحولی اساسی در زمینه بهبود وضعیت انجام دهد، پس ابتدا باید ظرفیت پذیرش تحولات ایجاد شود تا بعد تغییرات خود را نشان دهند.
