افزایش مصرف بنزین در کشور جدی است
سال گذشته مصرف بنزین کمی بیشتر از میزان تولید بود و بررسی‌ها نشان می‌دهد امسال شکاف بین تولید و مصرف بنزین بیشتر خواهد شد.
واقعیت این است که نمی توان بدون وجود زیرساخت ها و برنامه ریزی درست و تخصیص منابع بر چنین مصرف بالایی که گفته می شود بیش از ۲ برابر جهانی است، غلبه کرد. حتما باید یک تحول اساسی رخ دهد و برنامه های مربوط به بهینه سازی مصرف سوخت صنعت به طور جدی تر دنبال شود تا افزایش افسارگسیخته مصرف انرژی در کشور را تا حدودی مهار کند. بهینه سازی مصرف سوخت در بخش حمل و نقل به عنوان شریان اصلی اقتصاد باید دستورکار اصلی باشد تا از ابربحران افزایش مصرف سوخت، افزایش آلودگی و در ادامه کمبود انرژی عبور کنیم. صمت در این گزارش وضعیت بهینه سازی مصرف سوخت (بنزین و گازوئیل) و گام هایی که تاکنون در این زمینه برداشته شده را از کارشناسان این حوزه جویا شده که در ادامه می آید. با صمت همراه باشید.
چرا طرح «گواهی صرفه جویی انرژی» اجرایی نمی شود؟
سید امیر احمدی، دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو درباره مصرف بهینه سوخت به صمت گفت: متاسفانه در چند سال گذشته در زمینه بهینه سازی مصرف سوخت، هیچ تحرک جدی را ازسوی وزارت صمت و دیگر نهادهای متولی امر شاهد نبوده ایم. البته در حال حاضر برنامه هایی با موضوع بهینه سازی مصرف سوخت در دستور کار است و یکی از موضوعات مهمی که امسال ازسوی مجلس مطرح شد، میزان سوختی بود که به طور بهینه مصرف می شود. احمدی افزود: اینکه از خودکفایی در تامین بنزین به جایی رسیده ایم که به دنبال واردات آن هستیم، یک زنگ هشدار است و باید به دنبال راهکارهایی برای مقابله با این وضعیت باشیم. در این میان، یکی از راهکارهایی که تاثیر قابل توجهی بر میزان مصرف بنزین دارد، خروج خودروهای فرسوده از سیستم حمل ونقل و جایگزینی آنها با خودروهای نو است که علاوه برکاهش مصرف سوخت، کاهش آلودگی را هم به دنبال خواهد داشت. وی ادامه داد: یک سال ونیم پیش طرحی را تقدیم ریاست جمهوری کردیم که تاییدیه نهادهای گوناگونی مانند وزارت صمت، سازمان استاندارد، وزیر اقتصاد و... را هم دارد، اما متاسفانه پیگیری نشد و در دست معاون اول رئیس جمهوری مانده و برای انجمن این سوال مطرح است که چرا طرحی که وزارتخانه ها و نهادهای دولتی و حتی وزارت نفت آن را تایید کرده اند، اجرایی نمی شود. وی افزود: اسم طرح را «گواهی صرفه جویی انرژی» گذاشته بودیم و براساس آن، جایگزینی خودرو فرسوده برای مالک آن به صرفه بود. مالک خودرو فرسوده که توان مالی جایگزینی خودرو خود را ندارد، باید محرکی داشته باشد تا خودرو خود را با نرخ مناسب به فروش برساند. این طرح ناتمام ماند. البته در حال حاضر باتوجه به اینکه وزارت نفت و فرماندهی ناجا پای کار آمده اند، امیدواریم خودروهای فرسوده، این ارابه های مرگ، از سیستم حمل ونقل کشور خارج شوند. دبیر انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو در پاسخ به این پرسش که خودروهای فرسوده یکی از دلایل افزایش مصرف سوخت در کشور است. در این معضل به طور خاص از چه عوامل دیگری هم می توان نام برد، اظهار کرد: یکی از موضوعات اساسی دولت ها این است که متاسفانه تمام ظرفیت را به تولید بیشتر اختصاص می دهند، در حالی که باید توازن برقرار باشد و به فکر خروج خودرو هم باشند. واقعیت این است که کلانشهرهای ما گنجایش این همه خودرو را ندارند، چون تولید خودرو بسیار زیاد است و در مقابل خروج خودروهای فرسوده را نداریم. در سال ۱۳۹۳ حدود ۳۵۰ هزار خودرو از رده خارج شده که انقلابی در خروج خودروهای فرسوده بود، اما بعد از آن دیگر این اتفاق نیفتاده است. به نوعی می توان گفت دیدگاه دولت ها در این زمینه تغییر کرده و حدود ۸ سال است که به موضوع خروج خودروهای فرسوده پرداخته نشده است. ضمن اینکه خودروهایی که به تازگی تولید و به بازار عرضه می شوند نیز مصرف سوخت بالایی دارند. بنزین مصرفی ما هم که باید یورو ۶ باشد، یورو ۴ است که روی کارکرد موتور و آلودگی هوا تاثیر زیادی دارد و در این بخش نیز با استانداردهای جهانی فاصله داریم.
سیاست ها متفاوت است
احمدی در پاسخ به اینکه چرا در نهایت برنامه های مرتبط با بهینه سازی مصرف سوخت به نتیجه نمی رسند، اظهار کرد: قوانین و مصوبات زیادی داریم که به طور مستقیم و غیرمستقیم به بهینه سازی مصرف سوخت منتهی می شود. به عنوان نمونه، قوانین زیادی برای خروج خودروهای فرسوده، بهینه سازی مصرف سوخت، دادن وام به مالکان خودروهای فرسوده، نوسازی ناوگان حمل ونقل، واردات خودروهای هیبرید، کم مصرف و برقی و... داریم، اما در عمل اتفاقی نمی افتد. سیاست دولت ها متفاوت است که باعث شده برخی برنامه ها در دوره هایی دنبال نشود یا کم رنگ باشد و تحت تاثیر همین موضوع هم بهینه سازی مصرف سوخت به معنای واقعی محقق و برنامه های آن دنبال نمی شود. به عنوان نمونه در حال حاضر یکی از موضوعات اصلی در کلانشهرها ایجاد کمربند سبز است. کوه ها را می تراشند تا بزرگراه ها زیاد شوند که این خود باعث تخریب محیط زیست می شود و بخش زیادی از منابع طبیعی ما به خطر می افتد، اما عملا باتوجه به ترافیک های شدیدی که داریم و تردد تعداد زیادی خودرو و... همچنان شاهد احداث کمربندهای سبز هستیم که دردی را هم دوا نمی کند. فقط بودجه کلانی را تخصیص می دهند تا موضوع ترافیک حل شود، اما در عمل اتفاق خاصی نمی افتد.
با ادامه روند فعلی ناترازی عمیق تر می شود
حسین آب نیکی، مدیرعامل و نایب رئیس هیات مدیره شرکت بهینه سازی مصرف سوخت درباره علل افزایش صعودی مصرف سوخت و اجرایی نشدن برنامه های بهینه سازی مصرف سوخت به صمت گفت: باوجود اینکه حرف های جدی درباره بهینه سازی مصرف سوخت زده می شود، در عمل توجهی که باید و میزان فعالیت لازم در راستای این موضوع را شاهد نیستیم و کاهش مصرف بنزین و گازوئیل بسیاربسیار کمتر از افزایش آن است. در سال هایی که دولت باید بر رفع ناترازی تولید و مصرف بنزین و گازوئیل تمرکز می کرد، عمدتا بر افزایش تولید متمرکز بوده، نه بهینه سازی. در زمینه بهینه سازی کار زیادی انجام نشده و این گونه است که هر سال، نه تنها مصرف سوخت کاهش پیدا نکرده که افزایش هم داشته، چراکه اهتمام لازم برای بهینه سازی وجود ندارد. به عنوان نمونه، در بحث بنزین آیا اولویت کشور در حوزه تولید خودرو، کاهش مصرف سوخت بنزین و رفتن به سمت خودروهای هیبرید و برقی است یا فقط هدف افزایش تعداد و تیراژ بوده؟ به بحث هایی که پیرامون خودرو در یک سال گذشته مطرح شده توجه کنید؛ آیا بیشتر این بحث ها درباره افزایش تولید و تیراژ، واردات و... است یا دغدغه ها و برنامه ها پیرامون کاهش مصرف سوخت؟ به وضوح مشخص است که بیشتر بحث های خودرو درباره تولید کمی خودرو و افزایش تیراژ است و میزان مصرف سوخت در اولویت های بسیار پایین تر قرار دارد؛ بنابراین هر قدر جلوتر می رویم، خودروهای بیشتری تولید می شود با میزان مصرف قبلی یا حتی ماشین های شاسی بلند و پرمصرف تر وارد ناوگان حمل ونقل کشور می شوند.
آب نیکی افزود: اسقاط خودروهای فرسوده و از دور خارج شدن این خودروها، راهکار دیگری است که برای بهینه سازی مصرف سوخت مطرح است. در حال حاضر روزبه روز وضعیت اسقاط خودروها بدتر می شود و اسقاط یک خودرو به ازای تولید هر ۴ خودرو هم به نوعی کمرنگ شده و کم کم قوانین و مقررات دیگری جایگزین آن می شود. به عنوان نمونه، خودروساز برای هر خودرو مبلغی پرداخت می کند و دیگر خودرو اسقاط نمی کند. در این رویکرد، از یک سو خودرو بیشتری تولید می شود و در چرخه حمل ونقل کشور قرار می گیرد و از سوی دیگر، خودروهای فرسوده کمتری از چرخه خارج می شوند که با این وصف روزبه روز تعداد بیشتری خودرو تردد می کنند و مصرف بنزین ما هم افزایش پیدا خواهد کرد. بهینه سازی، موضوع اصلی برای کاهش مصرف انرژی و ارتقای فناوری است، اما در اولویت نیست. تمرکز بر تولید بیشتر است و به این ترتیب شاهدیم که روزبه روز مصرف سوخت بیشتر و نابسامانی ها در این زمینه افزون تر می شود. به عنوان نمونه، در حوزه برق اولویت ما تولید برق است، نه اینکه نیروگاه ها، مصرف گازوئیل را کاهش دهند و بهینه کنند. چون ناترازی برق داریم، فشار روی وزارت نیرو زیاد می شود و در نهایت این وزارتخانه تلاش می کند تا جایی که امکان دارد، نیروگاه های بیشتری را به مدار بیاورد، اما توجهی به بهینه سازی مصرف سوخت در نیروگاه ها، صنایع فولاد، سیمان و.... نمی شود. چرا؟ چون اولویت تولید بیشتر است، نه بهینه سازی. در این رویکرد به طور خاص درباره دو فرآورده گازوئیل و بنزین هر قدر جلوتر می رویم، افزایش مصرف بیشتر و ناترازی عمیق تر می شود. چرا؟ چون سرعت افزایش مصرف از سرعت تولید، بیشتر است و بهینه سازی هم جزو اولویت ها نیست و به آن کمتر پرداخته می شود.
محدودیت منابع مالی
آب نیکی در پاسخ به این پرسش که چرا راهکارها و قوانین مربوط به بهینه سازی مصرف انرژی، اجرایی نمی شود، گفت: ما طرحی برای کاهش مصرف موتور خودروها و مصوبه ای برای جایگزینی خودروهای حمل ونقل درون شهری داریم که براساس آن تعداد قابل توجهی خودرو فرسوده باید اسقاط و جایگزین شوند یا اینکه برای حمل ونقل برون شهری در راستای بهینه سازی مصرف سوخت به دنبال گرفتن مصوبه هستیم؛ یعنی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت تلاش خود را می کند، اما مسئله تامین منابع مطرح است. منابع مالی ما محدود است. عمده منابع مالی که در اختیار شرکت بهینه سازی مصرف سوخت قرار می گیرد ذیل تبصره ۱۴ قرار دارد که اولویت آن پرداخت یارانه و... است و در آنجا بهینه سازی مصرف اولویتی ندارد؛ بنابراین عملا منابع مالی لازم را برای پیگیری و اجرای طرح های بهینه سازی نداریم. در حال حاضر ۵۰ درصد ناوگان حمل ونقل ما فرسوده هستند که باید جایگزین شوند، اما نه ما منابعی داریم که مردم را تشویق و از آنها حمایت کنیم تا اقدام به جایگزینی خودروهای فرسوده خود کنند، نه بخش های دیگر چنین منابعی در اختیار دارند. وی در پایان تاکید کرد: مسابقه بین تولید و مصرف انرژی در کشور ما تمامی ندارد. میزان مصرف ما ۲ . ۵ برابر میانگین جهانی است و هر قدر هم جلوتر می رویم، مصرف انرژی در کشور افزایش پیدا می کند و تنها راهکار هم مصرف بهینه و بهینه سازی است. با افزایش تولید، قطعا نه منطقی است که منابع مالی و در واقع منابع ارزی که داریم را کاهش دهیم یا صرف واردات بنزین و گازوئیل کنیم و نه این نعمت خدادادی را که استخراج می کنیم بسوزانیم و هدر بدهیم. تنها سازکاری که در زمینه رفع ناترازی باید به آن توجه کنیم، بهینه سازی است که باید اولویت ملی شود. مادامی که بهینه سازی اولویت نخست کشور نشود و صرفا به دنبال افزایش تولید باشیم، چالش ناترازی را خواهیم داشت که آن هم آلودگی زیست محیطی و از بین رفتن منابع ملی است و منابعی که می توانیم صادر و به ارزش افزوده بالاتر تبدیل کنیم به راحتی می سوزد و هدر می رود.بنا بر این گزارش و شرایطی که کشورمان در بحث تولید و مصرف سوخت با آن مواجه است باید بهینه سازی مصرف سوخت را جدی گرفت. این موضوع سال هاست در قالب برنامه ها و استراتژی های گوناگون برای مصرف بهینه انرژی دنبال می شود، اما به دلیل قوانین دست وپاگیر و نبود یک نهاد تنظیم گر و ناظر قوی، طرح بهینه سازی در کشور ناقص باقی مانده است. حال در شرایطی که مصرف بنزین در کشور فقط در چندهفته ای که از سال 1402 گذشته، آمارهای عجیب وغریبی را ثبت کرده، انتظار می رود دولت به طور جدی به موضوع بهینه سازی مصرف سوخت ورود و کارهای عملیاتی را شروع کند تا در کوتاه مدت و میان مدت شاهد نتایج آن باشیم و در بلندمدت کشور از این بحران خارج شود.
