جدا از مسائل سیاسی و نظامی مطرح‌شده درباره جنگ روسیه با اوکراین، مسئله بااهمیت، آینده تجاری ایران در مقابل روسیه و کشورهای اتحادیه اروپاست. آیا تحریم‌های کشورهای غربی علیه روسیه می‌تواند عاملی برای افزایش مبادلات تجاری بین ایران و روسیه باشد؟‌ و آیا ممکن است مناسبات ایران و اتحادیه اوراسیا دستخوش تغییر شود؟‌

برای بررسی این موضوعات، دیدگاه کارشناسان اقتصاد‌ را جویا شده است که در ادامه، شرح آن را می‌خوانید:

مدل واردات از روسیه تغییر می‌کند
در پی جنگ روسیه و اوکراین، بیشتر بازارهای جهانی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند و با نوسانات زیادی روبه‌رو بودند به‌طوری که نرخ نفت و گاز به‌شدت افزایش یافت، سهام بازارهای آسیایی و اروپایی رشد کرد و نرخ طلا نیز عقب‌نشینی کرد.
به گزارش ایرنا، جدا از موضوع نفت و گاز و نرخ جهانی این دو کالا که تحت تاثیر جنگ روسیه با اوکراین قرار گرفته‌اند، روسیه همراه با اوکراین ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم، ۸۰ درصد از صادرات روغن آفتابگردان و ۱۹ درصد از صادرات ذرت جهان را به خود اختصاص می‌دهد. از طرف دیگر، آمارهای صادراتی محصولات غذایی این کشور نشان می‌دهد خاورمیانه و افریقا مقصد ۷۰ درصد از صادرات گندم روسیه بوده است. کارشناسان معتقدند تنش بین این دو کشور نرخ مواد غذایی را به بالاترین حد خود خواهد رساند. از طرف دیگر، نرخ گندم و سویا به بالاترین سطح در ۹ سال گذشته رسیده است. به عبارت دیگر، معاملات آتی گندم و ذرت امریکا با محدودیت‌های معاملاتی روزانه خود افزایش یافت، در حالی که دانه سویا به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۱۲ رسید و عمدتا به دلیل نگرانی‌ها درباره عرضه جهانی غلات بوده است، به همین دلیل باید در روزهای آینده شاهد افزایش ۳۰ درصدی نرخ گندم و ۲۰ درصدی نرخ ذرت باشیم. از این رو، بسیار محتمل است در کنار صادرات به روسیه که می‌تواند به دلیل جنگ رونق بگیرد، واردات محصولات کشاورزی از جمله غلات و گندم با توجه به مصرف ۱۵ میلیون تنی گندم در ایران، وارد مراحل جدیدی شود.

میزان تاثیر هنوز نامعلوم است
سیدمرتضی افقه، اقتصاددان: جنگ‌ها در طول تاریخ اگرچه همواره پیرو دیدگاه‌های سیاسی شکل گرفته‌اند اما تجربیات تاریخی نشان داده همواره تاثیرات تجاری آنها در کشورهای طرف جنگ و حتی کشورهای دیگر بسیار فراوان بوده و حتی تا سال‌ها نیز ادامه داشته است.
نخستین نکته‌ای که می‌توان درباره اتفاقات اخیر بین روسیه و اوکراین گفت این است که فعلا برای اظهارنظر و بررسی درباره پیامدهای اقتصادی این جنگ برای ایران کمی زود است زیرا هنوز ابعاد این وقایع به‌درستی روشن نیست.
در واقع براساس اینکه جنگ روسیه و اوکراین تا چه زمانی و به چه شکلی ادامه خواهد داشت و واکنش کشورهای اروپایی و امریکایی در برابر آن چگونه خواهد بود گزینه‌های مختلفی برای تجارت ایران با روسیه مطرح می‌شود.
جدا از این موضوع هنوز تکلیف تحریم‌های اقتصادی ایران نیز به‌درستی روشن نیست و باید دید مذاکرات ایران درباره این موضوع که اتفاقا روسیه نیز از کشورهای موثر در آن است به کجا خواهد کشید.
به‌طور کلی می‌توان پیش‌بینی کرد اگر تحریم‌های اروپا و امریکا علیه روسیه عملی شود، این موضوع می‌تواند به نفع تجارت ایران با روسیه باشد زیرا سهم بیشتری از کالاهای مورد نیاز روسیه قابلیت تامین از طریق کشور ما را خواهد داشت؛ البته در این موضوع باید دید موضع‌گیری ایران در قبال تحریم‌های اروپایی علیه روسیه چه خواهد بود.
جدا از این موضوعات باید توجه داشت که جنگ روسیه و اوکراین حتی ممکن است بر توافقات ایران در برجام نیز تاثیر بگذارد و تجارت کشور را باز هم دچار چالش کند؛ بنابراین همه این موارد تجاری به اتفاقات روزها و هفته‌های آینده جنگ روسیه با اوکراین بستگی دارد.
در هر حال آنچه امروز می‌توان گفت، این است که به‌طور قطع تجارت منطقه و ایران و اوراسیا تحت تاثیر این جنگ قرار خواهد گرفت و آنچه تا‌کنون می‌توان به آن اشاره کرد این است که به احتمال زیاد، تمایل روسیه در صورت اعمال تحریم‌های اروپایی به مبادلات تجاری با ایران افزایش خواهد یافت.

سهم ایران در تجارت روسیه
محمد محمدپور عمران، کارشناس اقتصاد بین‌الملل: موضوع تجارت ایران و طرفین این درگیری از این قرار است که ما با روسیه، به نسبت اوکراین هم به‌طور مستقل و هم در قالب اتحادیه اقتصادی اوراسیا تجارت بیشتری داریم زیرا روسیه با توجه به قرابت مرزی و عضویت در اتحادیه اوراسیا -که اوکراین در آن عضویت ندارد- شریک تجاری بهتری برای ایران است. صرف‌نظر از اینکه مقصر این جنگ کیست، روابط اقتصادی ما با روسیه در این شرایط قابل تعمیق است.

البته در این باره چند نکته وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد؛ مهم‌ترین نکته اینکه باید دید این جنگ تمام‌عیار در روزها و هفته‌های آینده به کجا می‌رسد و روسیه در آن، چه موضعی اختیار می‌کند؛ یعنی این کشور پس از چند روز به مواضع گذشته خود بازخواهد گشت یا اینکه پافشاری بر جنگ موجب واکنش‌ کشورهای دیگر ‌خواهد شد. با توجه به اظهارنظرهای مقامات سیاسی دوم، فعلا به نظر می‌رسد حالت دوم در این جنگ محتمل‌تر باشد و احتمالا غرب پاسخ‌های اقتصادی خود را در قالب‌هایی مثل تحریم بر روسیه اعمال خواهد کرد. طبیعی است در صورت بروز این شرایط موضع‌گیری ایران در قبال روابط روسیه و اروپا تعیین‌کننده خواهد بود.

گزینه اول نیستیم
بسیاری عقیده دارند اگر برخوردهای تحریمی اروپا علیه روسیه اعمال شود، این کشور برای تامین نیازهای تجاری خود، روابط تجاری بیشتر و بهتری با کشورهای هم‌پیمان از جمله ایران برقرار خواهد کرد. اما باید توجه داشت که در صورت گرایش روسیه به سوی تجارت با هم‌پیمانان خود، کشورهایی مثل چین، هند و حتی ترکیه مقدم بر ایران خواهند بود زیرا ما همچنان ساز کارهای مناسب و بسترهای مطلوب افزایش بلندمدت حجم تجارت با روسیه را نداریم. اگرچه در سال‌های اخیر اقدامات مطلوبی در این زمینه انجام شده اما حجم تجارت ما هنوز در مقایسه با میزان نیاز روسیه بسیار ناچیز است.

تجارت با روسیه می‌تواند به ۱۰ میلیارد دلار برسد
با توجه به زیرساخت‌های موجود در تجارت کشور، در صورت تمایل و برنامه‌ریزی برای تجارت با روسیه، چنانچه تحریم‌ها علیه این کشور اعمال شوند، ایران می‌تواند تجارت خود را با روسیه حتی از مرز ۱۰ میلیارد دلار نیز بگذراند.
ما به‌راحتی می‌توانیم از این فرصت برای بهبود تجارت کشور استفاده کنیم و با برنامه‌ریزی و مذاکرات فنی درباره تجارت با روسیه، توسعه تجارت کشور را در حوزه‌های مختلف تامین کنیم. در صورت تحقق چنین شرایطی بی‌شک می‌توان به‌تدریج به گسترش زیرساخت‌ها و تحول در نظام تجاری کشور نیز فکر و برای آن برنامه‌ریزی کرد.

از فرصت‌ها چگونه استفاده می‌کنیم؟
موضوع دیگری که در قبال تجارت ایران با دنیا در خلال جنگ روسیه و اوکراین مطرح می‌شود، نیاز جهانی به نفت و گاز است. با توجه به نقش روسیه در بازارهای جهانی نفت و گاز، تحریم‌ها می‌تواند مشکلات فراوانی در این زمینه ایجاد کند.
طبیعتا اگر روسیه از بازار انرژی دنیا عقب رانده شود، چشم دنیا در تامین نفت به سمت عربستان خواهد بود و این مشکل را از طریق این کشور برطرف می‌کند اما درباره گاز، موضوع بسیار متفاوت است. مسئله گاز، امروز برای اروپا بسیار مهم است و اینکه گفته می‌شود ایران می‌تواند جایگزین مناسبی برای روسیه در این زمینه باشد به عوامل مهمی مانند موضع‌گیری ایران در قبال روسیه بستگی دارد.
نکته دیگر اینکه تا امروز برنامه عملیاتی چندان مفیدی روی خط لوله‌های انتقال گاز و همچنین کشتی‌های LNGبر نداشته‌ایم و سرمایه‌گذاری‌های مطلوبی انجام نداده‌ایم، به همین دلیل نمی‌توانیم در کوتاه‌مدت چنین اهدافی را محقق کنیم. اما اگر برنامه‌ای وجود داشته باشد می‌توانیم برای میان‌مدت و بلند‌مدت چنین کاری را انجام دهیم؛ یعنی همان کاری که روسیه در دوران تحریم صادرات نفت ایران انجام داد.

برجام را فراموش نکنیم
این جنگ ممکن است تا حد زیادی روی برجام نیز تاثیر بگذارد. باتوجه به اینکه ایران مذاکره مستقیم با امریکا را نپذیرفته و تا امروز روسیه در این میان در گفت‌وگو نقش‌آفرین بوده است، حالا با توجه به اختلافات سیاسی بین این دو کشور، ایران باید به شکلی برنامه‌ریزی و تعیین موضع کند که برجام تحت‌الشعاع قرار نگیرد و به صورت مستقل تا حصول نتیجه پیگیری شود.
در واقع برجام می‌تواند با دو دیدگاه مختلف تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین قرار گیرد؛ یکی اینکه به دلیل اهمیت این جنگ، برجام از مرکز توجه خارج می‌شود. دولت بایدن که کارنامه ناموفقی در سیاست‌های خارجی این کشور داشته، ممکن است سعی در زودتر به نتیجه رساندن برجام داشته باشد تا شکست‌های موجود در کارنامه خود را کمرنگ‌تر کند.
دیگر اینکه در مقابل، کاهش فشارهای اقتصادی تحریم‌ها به‌عنوان کمک اقتصادی به روسیه از طریق ایران تلقی شود. در این صورت این برنامه می‌تواند برای برجام نتیجه معکوس داشته باشد و نتیجه مذاکرات وین را به تعویق بیندازد.

سخن پایانی
با توجه به آنچه گفته شد، جنگ اوکراین و روسیه می‌تواند حالت‌های مختلف و متعددی برای تجارت خارجی ایران در پی داشته باشد. برخی از این عوامل طبیعتا مربوط به آینده این جنگ و موضع‌گیری‌های کشورهای مختلف در قبال آن است. در عین حال در برخی موارد، تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های درست سیاست‌گذاران تجاری کشورمان است که می‌تواند آینده تجارت ایران در قبال روسیه و دنیا را رقم بزند؛ بنابراین امیدواریم دست‌اندرکاران اقتصادی کشور، با در نظر گرفتن همه موارد و جوانب احتمالی پیش‌ رو، بهترین تصمیمات را که به نفع اقتصاد و تجارت است، در پیش بگیرند.