قوانین می‌تواند مانع از قانون‌شکنی‌ها و ایجاد رقابت سالم میان فعالان این عرصه شود. همچنین ارائه خدمات پزشکی آنلاین مرزها را در نوردیده و خدمات درمانی را منوط به دسترسی فیزیکی به پزشک نمی‌داند. این امر می‌تواند موجب بکارگیری دانش پزشکی در هر جغرافیایی باشد.

محبوبیت پزشکی آنلاین میان مردم

امروز زندگی بدون اینترنت ممکن نیست و این یک ادعای بزرگ نیست، چرا که باوجود توسعه و کاربرد اینترنت در دنیا می‌توان گفت نزدیک به واقعیت است. دنیا با پیشرفت فناوری و پدید آمدن اینترنت، دچار تغییرات زیادی شده است، آنچنان این تغییرات زیاد است که می‌توانیم دنیا را به قبل از به‌وجود آمدن اینترنت و بعد از آن تقسیم کنیم. اکنون که شما مشغول مطالعه این گزارش هستید، تعداد بی‌شماری از اطلاعات در اینترنت بارگذاری می‌شود و به‌طورحتم شما هم از خدمات آنلاین برای اهداف مختلفی از جمله خرید کالا، مشاهده ویدئو، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و همچنین خدمات پزشکی در حوزه سلامت استفاده کرده‌اید. حوزه سلامت الکترونیک در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری‌های زیادی را به خود جذب کرده است، به‌طوری که در سال ۲۰۲۱، بیش از ۷۶ استارت‌آپ سلامت یونیکورن شده‌اند. همچنین همه ما به‌احتمال زیاد با خدمات آنلاین پزشکی توسط وب‌سایت‌ها آشنایی داشته و از آن استفاده کرده‌ایم. حوزه پزشکی آنلاین در جهان سابقه بیشتری داشته و از سال‌های گذشته بین کاربران محبوب بوده است. در ایران نیز بعضی شرکت‌ها اقدام به راه‌اندازی سیستم آنلاین پزشکی از طریق سایت و اپلیکیشن کرده‌اند که نمونه‌های موفق ایرانی در این زمینه هستند، اما وضعیت حوزه سلامت الکترونیک در ایران چگونه است؟ این پرسشی بود که برای پاسخ به آن در این گزارش سراغ فعالان عرصه ارائه خدمات پزشکی آنلاین رفتیم. صمت در این گزارش به بررسی نقش استارت‌آپ‌ها در توسعه خدمات آنلاین و چالش‌های موجود در این عرصه پرداخته است.

فرقی ندارد کجا باشید؛ درمان می‌شوید

محمد مجددی، مدیرعامل یک شرکت خلاق در زمینه ارائه خدمات سلامت آنلاین در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت ارائه این نوع خدمات در نظام درمانی کشور گفت: پاندمی کرونا فرصت گرانبهایی برای خلق و توسعه استارت‌آپ‌هایی بود که بتوانند فناوری را در بخش سلامت به‌کار گیرند و به آنها خدمت‌رسانی کنند. همچنین این پاندمی باعث شد عموم مردم تا حد مطلوبی با روند بکارگیری سلامت آنلاین آشنا شوند، اما با فروکش کردن کرونا، میزان کاربرد خدمات سلامت آنلاین هم کاهش پیدا کرد و مردم ترجیح می‌دهند به‌صورت حضوری درمان شوند، اما در کل حضور استارت‌آپ‌ها در این عرصه باعث شد، روندهای جدیدی ایجاد شود و با استفاده مداوم مردم به آن عادت کنند که این امر شرایط خوبی را برای پیشرفت و توسعه استارت‌آپ‌ها خلق کرد.

وی بااشاره به فواید توسعه فرآیند پزشکی آنلاین افزود: نخستین و مهم‌ترین امکانی که پزشکی آنلاین به مردم می‌دهد، بهره‌گیری از دانش پزشکی فراتر از مرزها است؛ اینکه در شرایط نبود پزشک در یک شهر یا روستای دورافتاده مردم می‌توانند به پزشک مربوطه دسترسی داشته باشند و مولفه مهمی برای آنها به‌شمار می‌رود. به‌همین دلیل مردم نگاه متفاوت‌تری نسبت به 5 سال اخیر در پزشکی آنلاین دارند. این روند منجر به کاهش هزینه برای مراکز درمانی و کاربران می‌شود. به‌عبارت دیگر مراکز درمانی می‌توانند از خدماتی که در بستر اینترنت به مردم ارائه می‌دهند، نهایت استفاده را کنند و هزینه‌های خود را کاهش دهند. همچنین از آنجایی که در روش سلامت آنلاین گفت‌وگوی میان بیمار و پزشک ضبط می‌شود، امکان بهتری را به هردو می‌دهد تا روند درمان با کیفیت بهتری انجام شود، چرا که از یک‌سو احتمال خطای پزشکی را در روند درمان کمتر می‌کند و از سوی دیگر اگر اشتباهی از هر دوطرف رخ دهد، امکان پیگیری آن از هر دوطرف وجود دارد.

پزشکی آنلاین و عدالت‌درمانی

این فعال در عرصه ارائه خدمات پزشکی آنلاین افزود: یکی از امکانات مهمی که روش پزشکی آنلاین به مردم می‌دهد برقراری عدالت‌درمانی در کشور است که می‌تواند برای دولت به‌عنوان یک برگ برنده به‌حساب بیاید. پزشکی آنلاین علاوه بر اینکه برای مراکز خدمات‌درمانی می‌تواند به‌صرفه باشد، برای بیماران و مراجعه‌کنندگان هم دارای صرفه اقتصادی است، چرا که هم هزینه کمتری بابت ویزیت درمان پرداخت می‌کنند و هم هزینه برای رفت‌وآمد پرداخت نمی‌شود.

وی فرهنگ‌سازی را یک مولفه مهم در توسعه پزشکی آنلاین دانست و گفت: راه‌حلی که فعالان عرصه سلامت آنلاین ارائه می‌دهند باید به‌گونه‌ای باشد که هرکدام از جوامع و قشرهای متفاوت در سنین گوناگون بتوانند از بخش‌های متنوع استفاده کنند. به‌همین دلیل ارائه خدمات در بستر آنلاین می‌تواند سناریوهای گوناگونی را شامل شود و برمبنای آن خدمات مشخصی را ارائه دهد. به‌عبارت روشن‌تر، راه‌حل‌هایی که از سوی استارت‌آپ‌ها ارائه داده می‌شود، می‌تواند در سطوح مختلف کاربرد خود را نشان دهد تا همه آحاد جامعه بتوانند به فراخور نیازشان از این امکانات بهره بگیرند.

سکوت قانون برای رفع موانع

مجددی درباره اصلی‌ترین چالش موجود در توسعه و فراگیر شدن خدمات سلامت آنلاین گفت: به‌طورکلی چالش‌های زیادی برای مجموعه‌هایی که می‌خواهند از فناوری اطلاعات برای سلامت و درمان بهره بگیرند، وجود دارد. این چالش‌ها عبارتند از: عقب‌ماندگی نظام‌های دولتی از سرعت فناوری. از آنجایی که همواره ساختار دولتی از فناوری‌ها عقب‌ترند، به‌طورمعمول نبود قوانین برای اجرایی کردن دقیق‌تر این جریان به‌عبارت دیگر سکوت قانون مانع از رفع این معضلات می‌شود. همین امر منجر می‌شود که رقابت ناسالم شکل بگیرد و زمینه فروپاشی فعالان این عرصه به‌راحتی فراهم شود. به‌طورعلنی دست قانون‌شکنان باز است و امکان پیگیری هم برای دیگر فعالان فراهم نیست. همواره در نظام‌های سنتی مقاومت در برابر نوگرایی‌ها و فناوری‌های نوین امری رایج و طبیعی است.

وی بااشاره به اهمیت جلب اعتماد کاربران و بیماران برای ورود به دنیای خدمات سلامت آنلاین گفت: با توجه به اینکه یکی از دغدغه‌های بیماران بی‌اعتمادی آنها نسبت به اطلاعات درج‌شده خود در پلتفرم‌ها است، خوشبختانه سازکار قوانین آن در کشور وجود دارد که هم از حقوق بیمار و هم از حقوق پزشک دفاع می‌کند.

دولت تصدی‌گری نکند، بهتر است

مجددی گفت: تنها انتظاری که از دولت می‌رود این است که در بخش سلامت آنلاین تصدی‌گری نکند و اجازه دهد که فعالان این عرصه در راستای توسعه سلامت آنلاین اقدامات لازم را پیش ببرند. تجربه ثابت کرده است وقتی جریانی با حاکمیت دولت پیش می‌رود در عمل خلاقیتی در آن وجود نخواهد داشت، موردمطلوب مصرف‌کننده هم نخواهد بود. به‌اعتقاد من دولت نباید تصدی‌گری کند و تنها به قانون‌گذاری و ارائه چارچوب بسنده کند.

در شرایط ورود دولت به این عرصه رقابت و ارائه خدمات مطلوب‌تر به جامعه از بین می‌رود، چرا که مشتری گزینه دیگری برای استفاده از خدمات بهتر ندارد و مجبور است از همان خدماتی بهره بگیرد که دولت از آن حمایت کرده است. در واقع خوب است دولت در ارائه گواهینامه‌ها و چینش استانداردها و ارائه قوانین دخالت کند و تصدی‌گری همه‌جانبه نداشته باشد. ارائه خدمات و محصولات سلامت آنلاین بازار خوبی در خارج از کشور دارد و می‌تواند در حوزه صادرات نقش مهمی را ایفا می‌کند و افراد را به درآمد دلاری بالایی برساند، اما امیدواریم مانند بسیاری از محصولات که در داخل کشور عرضه نمی‌شوند، شاهد ارائه و فروش آنها فقط به خارج از کشور نباشیم، چرا که این نوع خدمات و محصولات ابتدا باید در داخل کشور توزیع شوند و مورد استقبال قرار گیرند.

استقبال پزشکان

وی بااشاره به استقبال پزشکان از ارائه خدمات آنلاین پزشکی گفت: این استقبال در دوران کرونا چندبرابر شد و حجم زیادی از پزشکان خواهان استفاده و خدمت‌رسانی به‌صورت آنلاین بودند، چرا که باوجود پاندمی، بیشتر پزشکان برای امنیت جان خود و بیماران ترجیح می‌دادند از خدمات سلامت آنلاین برای درمان بیماران‌شان بهره بگیرند.

در کل، حال استفاده کردن از خدماتی که باعث امنیت جانی بیمار و پزشک می‌شود، می‌تواند آنها را به استفاده از فناوری در بستر پزشکی و سلامت آنلاین ترغیب کند، اما این را هم باید در نظر داشته باشیم که حساسیت‌های موجود از سوی بیمار و پزشک در این زمینه به‌طورکامل بجا است، چرا که نباید منجر به کاهش درآمد پزشکان و درز اطلاعات بیماران شود.

بهبود نظام سلامت با خدمات آنلاین

الیار حبیبی، پزشک و از دیگر فعالان عرصه خدمات آنلاین پزشکی در گفت‌وگو با صمت گفت: سال‌ها طبابت در مناطق محروم باعث شد به‌خوبی جای خالی پزشکی آنلاین را درک کنم. همواره یک‌سری معضلاتی را می‌دیدم که در هنگام پزشکی متوجه شدم که نواقصی در نظام سلامت کشور ما وجود دارد که لازم است پزشکی آنلاین و ارائه خدمات درمانی از راه دور توسعه یابد.

بسیاری از بیماران در مناطق دورافتاده توانایی دسترسی به پزشکان را ندارند، به‌همین دلیل می‌توان با فرهنگ‌سازی و ارائه این خدمات، سطح درمان یک منطقه را بالا برد.

وی افزود: اینکه افراد در مناطق دورافتاده برای درمان بیماری‌های مزمن و... می‌توانند به‌جای چندین بار مراجعه به پزشک تنها یک الی 2 بار مراجعه کنند و در بقیه موارد، به‌صورت آنلاین در ارتباط باشند، می‌تواند به سیستم نظام بهداشت و سلامت کشور ما کمک کند. به‌طورکلی این 2 مقوله جدا از همدیگر نیستند. به‌اعتقاد من، ارائه خدمات پزشکی آنلاین و حضوری 2 عنصر تفکیک‌شده نیستند و می‌توانند در کنار همدیگر به ارتقای نظام سلامت کشور کمک کنند و به‌عبارتی مکمل همدیگر هستند.

حبیبی گفت: در ارائه خدمات‌پزشکی به‌صورت آنلاین نه‌تنها می‌توان خدمات شبانه‌روزی را به مردم در مناطق دورافتاده ارائه داد که در بسیاری از موارد از حضور این مردم در مراکز درمانی کاسته می‌شود، بلکه کاهش هزینه‌ها را هم به‌دنبال دارد.

یکی دیگر از بحث‌هایی که در پزشکی آنلاین می‌توان به‌خوبی آن را دنبال کرد، تغییر شیوه و سبک زندگی است. اینکه افراد بتوانند همیشه به مشاور و روان‌درمانگر دسترسی داشته باشند، می‌تواند کمک زیادی به درمان اعتیاد و حتی چاقی یا بیماری‌های روانی کند. همچنین اگر فردی نیاز به گروه‌درمانی یا مشاوره‌های طولانی‌مدت داشته باشد، می‌تواند از این روند بهره کافی را ببرد.

این فعال در عرصه خدمات آنلاین پزشکی، ارائه زیرساخت‌ها برای توسعه شهروند الکترونیک را مهم‌ترین اقدام پیشرفت خدمات آنلاین پزشکی در کشور دانست و گفت: الزام وجود زیرساخت‌ها از سوی نهادهای بالادستی دولتی نظیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌شدت احساس می‌شود، در حقیقت با شکل‌گیری و رشد شهروند الکترونیک در کشور خدمات آنلاین پزشکی هم رشد پیدا خواهد کرد.

به‌عبارت روشن‌تر، نیازمند قوانین بالادستی از سوی نهادهای دولتی هستیم، اینکه باید چارچوب‌های دقیقی در این زمینه طراحی شود و پزشکان باید بدانند که تا چه حد می‌توانند دارو تجویز کنند و از مواردی است که نیازمند شفاف‌سازی هستند.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده باید گفت ارائه محصولات و خدمات پزشکی به‌صورت آنلاین می‌تواند در کنار خدمات فیزیکی و حضوری باعث رشد و توسعه نظام سلامت کشور شود و وظیفه دولت در این زمینه نظارت حداکثری بدون تصدی‌گری است. همچنین فعالان این عرصه معتقد بودند لزوم تدوین قوانین برای توسعه بیشتر این امکان به‌شدت احساس می‌شود و این قوانین باید از سوی نهادهای بالادستی دولتی نظیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام و پیگیری شود.