رسالت خبرنگار در جامعه
امین دلیری_مدرس دانشگاه
شهادت به مدد جامعه خبرنگاری آمد و رنگ و بوی تازهای به آن داد. ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ مصادف است با شهادت محمود صارمی، خبرنگار ایرنا که در مزارشریف افغانستان بههمراه دیپلماتهای کنسولگری جمهوری اسلامی ایران، به شهادت رسید. به همین مناسبت، ۱۷ مرداد را «روز خبرنگار» نامگذاری کردهاند. مناسبت روز خبرنگار با شهادت خبرنگاری عجین شده که وظیفه خطیر خبرنگار را در ایفای ماموریت و وظایف آن، سنگینتر کرده است.
خون شهادت همیشه مثل چراغ پرفروغی است که در راه و رسالت مهم خبرنگار در انعکاس حقایق تلخ و شیرین همواره میدرخشد. البته خدای حافظ خون شهدا، درختان این باغ مقدس را آبیاری کرده و از باغ بهشتی آن میوههای رنگارنگ و خوشگوار نصیب جامعه همیشه مشتاق حقیقت خواهد کرد. با وجود موفقیتها و دستاوردهای انقلاب اسلامی در ارتقای شاخصهای گوناگون توسعه نسبتبه پیش از انقلاب، که به اذعان سازمانهای مستقل بینالمللی، آن را در ردیف کشورهای مطرح جهان قرار داده اما عواملی مانند نبود برنامههای راهبردی دائمی، ضعف مدیریت کلان اقتصادی و نیز تحریمهای یکجانبه از سوی کشورهای غربی، هنوز مشکلات اقتصادی مانند رشد تورم، رشد بیرویه نقدینگی، کسری مزمن بودجههای سالانه دولتها، رشد اندک تولیدات صنعتی و کشاورزی، تشکیل و رشد اندک سرمایههای ثابت با وجود ظرفیت بالقوه کشور داریم که باید اصحاب رسانه، علل ناکامیهای اقتصاد را در اولویت کاری خود قرار دهند و با واکاوی و انعکاس مشکلات به جامعه و مسئولان، نقد منصفانه داشته باشند. خبرنگار بهمثابه نرونهای ارتباطی احساس و ادراک وقایع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بهعنوان مغز دریافتکننده حقایق اتفاق افتاده جامعه در حال پویاست. مسئولان با اطلاعات رسیده از این راه ارتباطی، نابترین و خالصترین اطلاعات حاصل از بازخورد تصمیمات اتخاذشده در حوزه مسئولیت خود را کسب میکنند و نگرش و جریان تصمیمسازی و تصمیمگیری خود را اگر بهنفع جامعه باشد، تقویت میکنند و چنانچه بهضرر جامعه باشد، در آنها تجدیدنظر خواهند کرد. بنابراین رسانهها در جریان ارتباط خبرنگاران با جامعه، حقایق جامعه را انعکاس میدهند، آینه تمام نمای عملکرد مسئولان ارشد نظام و سازمانهای تحت مسئولیت آنها به قاطبه مردم، هستند. در این میان، قانون اساسی که انتخاب همه ارکان و امور حکومتی را مستلزم آراء مردم کرده، رسالت و نقش خبرنگار در ارتباط با قاطبه مردم را بیش از پیش سنگینتر میکند. تجربه نشان داده چگونه مسیر انتخاب مسئولان منتسب به جناحی خاص با آرای مردم تغییر یافته و قدرت اجرایی و تقنینی کشور را از یک گروه به گروه دیگر به کلی جابجا شده است. بهاین ترتیب، مشاهده میشود خبرنگار ضمن اینکه در انعکاس حقیقت وقایع و موضوعهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نقشی برجسته دارد، باید اصولی را سرلوحه کارخود قرار دهد. قاعده واقعیتنگری و نیز قضاوت عینی باید جزو اصول تفکیکناپذیر وظایف خبرنگاری قرار گیرد؛ یعنی اولا خبرنگار باید خبرهای جمعآوری شده را بر امور واقعی متمرکز کند و از انتشار خبرهای غیرواقعی، مبهم و جهتدار که به اصالت خبر و خبرنگار، آسیب وارد میکند، اجتناب کند. دوم اینکه، خبرنگار باید میزان قضاوت خود را آنچه میبیند، قرار دهد. بهعبارتی برای جمعآوری اطلاعات از روش عینی استفاده کند. در مقابل روش عینی، روش ذهنی قرار دارد، که خبرنگار باید در مراحل اولیه از جمعآوری اطلاعات با استفاده از این روش پرهیز کرده و از یافتههای ذهنی زمانی استفاده کند که بخواهد با استفاده از دانش حرفهای خود، اطلاعات جمعآوری شده را تجزیهوتحلیل کند و البته با تاکید بر این مهم که دخالت دانش تخصصی ذهنی در کمال بیطرفی باشد. خبرنگار علاوهبر موارد ذکرشده، باید دارای ویژگیهای حرفهای خاص یک خبرنگار باشد، تا آنچه از سوی وی انتشار مییابد، موردتوجه جامعه هدف قرارگرفته و از پشتیبانی افکار عمومی برخوردار شود. عمده این صفات به این شرح است:
۱- خبرنگار تبیینکننده مشکلات مبتلا به موضوعهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است به نحوی که با انعکاس آنها در رسانه، بتواند در تصمیمسازی و تصمیمگیری مسئولان ارشد نظام اثر بگذارد.
۲- خبرنگار با توجه به نقش تبیینکننده خود، وظیفه مهم و خطیری در بیان حقایق پنهان درباره معضلات مردم به مسئولان دارد.
۳- ریسک و خطرآفرینی همواره در رسالت خبرنگاری وجود دارد، بدون آگاهی و پذیرفتن این ریسک، در واقع رسالت اصیل خبرنگاری دچار خدشه خواهد شد.
۴- استقلال، دوری از تعصب، واقعیتنگری و انعکاس واقعیتهای عینی از ارکان رسالت خبرنگاری است.
۵- خبرنگار مثل یک کارآگاه مبرز حرفهای، در موشکافی حوادث و اتفاقات جامعه نقش دارد.
۶- خبرنگار باید مصمم در ایفای وظایف، واقعبین و دور از جناحبندیهای سیاسی و صنفی رسالت خود را بهانجام رساند.
۷- آگاهیبخشی، روشنگری، انتقال درست وقایع و موضوعات به مخاطب باید در سرلوحه کاری خبرنگار قرارگیرد.
۸- سرانجام، مطالبهگری حقوق عمومی، طرفداری مظلومان، افشای ظالم و مفاسد درهم تنیده نظامهای فاسد شکل گرفته و اینکه باید وجدان بیدار جامعه باشد.
ضمن تبریک روز خبرنگار، به این جماعت کمتوقع اما زحمتکش، خداقوت میگویم و موفقیت همگان را در ایفای نقش خبرنگاری از خداوند متعال مسئلت دارم.