بی‌توجهی به طرح‌های آمایش سرزمین، احداث صنایع آب‌بر در مناطق کویری، اصلاح نشدن الگوهای کشت و...، از مهم‌ترین عوامل بروز چنین چالش‌هایی هستند. با این وجود، اقدام عملیاتی درستی برای رفع این مشکلات اندیشیده نمی‌شود. احداث صنایع فولاد در مناطق مرکزی و کم‌آب و توسعه این صنعت در مناطق یادشده، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات مسیر توسعه صنعتی کشور بوده‌اند. با این وجود باید تاکید کرد که این صنایع از اهمیت و اثرگذاری ویژه‌ای در این مناطق برخوردار هستند. از یک‌سو سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی برای احداث آنها انجام‌شده و از سوی دیگر، فعالیت این صنایع به‌منزله ایجاد موقعیت‌های شغلی متعدد برای مردم است. به‌عبارتی زندگی و معیشت مردم با این صنایع گره خورده و درنتیجه تعطیلی تولید در واحدهای فولادی یادشده، راه‌حل رفع این مشکل نیست و انتظار می‌رود صنایع فولاد موظف شوند بیش از پیش به کاهش مصرف آب، بازچرخانی آن، استفاده از پساب‌ها و... متعهد باشند. در همین حال هر ساله بخشی از سود خود را به اصلاح مدیریت منابع آب در کشور اختصاص دهند.

کم‌آبی، چالشی فراگیر

آنوش رحام، دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی در گفت‌وگو با درباره مسئولیت فولادسازان در ایجاد و رفع بحران‌های آبی کشور، گفت: بحران کم‌آبی در طول سال‌های گذشته به چالشی اساسی و فراگیر در سطح جهان تبدیل شده، با این وجود، این بحران با شیوه‌های کارآمدی مدیریت می‌شود.

وی افزود: ایران نیز در منطقه خشک قرار دارد و بروز بحران و تنش آبی در کشور از قبل قابل پیش‌بینی بود، با این وجود، تاکنون راهکاری اساسی برای مقابله با این شرایط اندیشیده نشده است. رحام درباره نقش صنعت فولاد در تشدید مشکلات آبی کشور، گفت: انتقادهای بسیاری به احداث و توسعه صنعت فولاد در مناطق مرکزی و کم‌آب وارد می‌شود. البته کشف مقصر در موقعیت کنونی، مشکلات حاکم بر این بخش را برطرف نمی‌کند، بلکه باید به‌دنبال راه‌حل برای اصلاح شرایط موجود بود. به بیان دیگر باید اصلاح سیستم مصرف آب را در حوزه‌های گوناگون در اولویت قرار داد.

رحام راه‌حل اصلی برای مقابله با این شرایط را جذب سرمایه و احداث آب‌شیرین‌کن‌های متعدد در آب‌های آزاد عنوان کرد. در ادامه نیز باید برای اصلاح الگوی مصرف آب در تمامی بخش‌ها از کشاورزی گرفته تا صنعت و بخش خانگی تلاش شود.

وی افزود: تولید فولاد جزو صنایع آب‌بر است، با این وجود، توقف تولید در این بخش راه‌حل مقابله با بحران کم‌آبی نیست. توقف تولید فولادسازی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی متعددی برای کشور به همراه خواهد داشت، چراکه از یک‌سو این صنعت اشتغالزایی بسیار گسترده‌ای در سطح کشور ایجاد کرده و از سوی دیگر، فولادسازی، جزو صنایع مادر است، مواد اولیه موردنیاز برای سایر صنایع را تامین می‌کند و توقف تولید در این بخش، به‌منزله توقف در سایر حوزه‌های تولید خواهد بود.

مسئولیت فولادسازان

بنابراین دولت باید با نگاهی بسیار دقیق به سودهای بالایی که فولادسازان ازآن خود می‌کنند و در همین حال، با تکیه به یارانه قابل‌توجهی که این صنایع از دولت می‌گیرند و همچنین معافیت‌ها و تخفیف‌های مالیاتی که در اختیار این صنایع قرار می‌گیرد، آنها را مکلف به سرمایه‌گذاری در حوزه آب و مدیریت منابع آبی کشور کند. به بیان دیگر، مسئولیت اجتماعی این شرکت‌ها را درباره مدیریت منابع آب، افزایش دهد.

رحام افزود: در طول سال‌های گذشته و با حمایت یک‌جانبه دولت از حلقه‌های میانی زنجیره فولاد، شاهد بودیم که سود این بخش تمرکز یافته اما حلقه‌های انتهایی این زنجیره، با حداقل سود تولید می‌کنند یا در مواردی به ضرردهی رسیده‌اند. این در حالی است که فولادسازان بیشترین یارانه را ازآن خود می‌کنند و درنتیجه انتظار می‌رود این شرکت‌ها نگاه خود به مدیریت منابع آب را تغییر دهند و با تکیه بر سودآوری، به رفع مشکلات بحران آب نگاه نکنند. درواقع برای ورود به حوزه مدیریت منابع آبی ، سودآوری را به‌عنوان یک اصل، ارزیابی نکنند.

دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی گفت: این صنایع در طول سال‌های گذشته بخش بزرگی از منابع آب و آب‌های زیرزمینی کشور را مصرف کرده‌اند و بدون تردید جبران این کمبود آب، به‌راحتی ممکن نیست. در چنین شرایطی، این واحدها نمی‌توانند با تکیه بر استفاده از پساب، از مسئولیت خود مبنی بر جبران مسئله کم‌آبی کشور شانه خالی کنند. این واحدها به سبب سابقه خود در مصرف آب‌های زیرزمینی، اکنون مسئول هستند. بدین‌ترتیب از یک‌سو باید تجهیزات بازچرخانی خود را به‌روز کنند و مصرف آب خود را کاهش دهند و از سوی دیگر، با نگاهی جامع‌تر و عمومی‌تر نسبت به مشکلات کم‌آبی کشور مسئول باشند.

وی گفت: در ادامه انتظار می‌رود فولادسازان بزرگ در حوزه تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کنند. حوزه‌های کم‌آب کشور، مزیت‌های بسیاری برای تولید برق از منابع تجدیدپذیر همچون نور خورشید یا باد دارند.

رحام خاطرنشان کرد: البته تا زمانی‌که دولت این صنایع را به تغییر و اصلاح الگوی مصرف و تغییر عملکرد در حوزه انرژی مکلف نکند، تحول جدی رخ نمی‌دهد. درنتیجه از دولت انتظار می‌رود با راهکارهایی مانند اخذ عوارض صادراتی از فولاد، این هزینه را به اصلاح شرایط انرژی و آب در کشور اختصاص دهد. بدین‌ترتیب از یک‌سو زنجیره تولید ارتقا می‌یابد و از سوی دیگر، امکان اصلاح شرایط فراهم می‌شود.

نگاه تخصصی نداریم

دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی گفت: در کشور ما، نگاه تخصصی به مسئله آب و مدیریت بحران کم‌آبی ، در هیچ سطحی وجود ندارد. بر همین اساس، کالاهایی که در کاهش مصرف آب موثر هستند، جزو کالاهای لوکس طبقه‌بندی و واردات آنها به کشور، با موانع متعددی روبه‌رو می‌شود. ازجمله مهم‌ترین این کالاها که در زندگی روزمره مصرف دارند، می‌توان به کولر گازی یا ماشین ظرفشویی اشاره کرد. طبیعتا در چنین شرایطی، مدیریت منابع آب، کارآیی خود را از دست خواهد داد.

برآورد می‌شود شستن ظرف یک خانواده در شبانه‌روز، به حدود ۴۰۰ لیتر آب نیاز دارد. این درحالی است که ماشین ظرفشویی همان میزان ظرف را با ۱۶ لیتر آب می‌شوید. یک ماشین‌ظرفشویی وارداتی، حدود هزار دلار است و جزو کالاهای با دوام طبقه‌بندی می‌شود؛ یعنی دست‌کم ۱۰ سال عمر می‌کند.

بنابراین با احتساب یارانه‌ای که دولت برای تامین آب در اختیار افراد قرار می‌دهد، استفاده از ماشین ظرفشویی هم از منظر اقتصادی و هم با توجه به کمبود منابع آب در کشور، به‌صرفه خواهد بود. یا ورود کولر گازی با هدف حمایت از صنایع داخلی که تولیدکننده کولرهای آبی هستند، ممنوع می‌شود.

نسل جدید کولرهای گازی، مصرف برقی مشابه کولرهای آبی دارند. با این تفاوت که کولرهای آبی که در سطح کشور استفاده می‌شود، روزانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند.

رحام در پایان خاطرنشان کرد: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که روش‌های مصرف آب در کشور با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است و اصلاح اساسی آن ضروری به‌نظر می‌رسد. البته در مواردی این‌گونه توجیه می‌شود که سهم مصرف خانگی آب یا آب صنعتی ناچیز است. البته بیشترین سهم مصرف آب کشور به بخش خانگی اختصاص دارد اما اصلاح الگوی مصرف در سایر بخش‌ها نیز ضروری خواهد بود.

سهم فولادسازان در چالش‌های آبی

سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو با و درباره سهم صنایع فولادی در بروز مشکلات آبی کشور، گفت: فعالیت در همه حوزه‌ها ازجمله معدن و صنایع معدنی به الزاماتی نیاز دارد که از جمله مهم‌ترین آنها باید به آب اشاره کرد. حال با توجه به بحران کم‌آبی که در کشور فراگیر شده، عملکرد صنایع تحت‌تاثیر این بحران قرار گرفته است. در چنین شرایطی، فعالیت بسیاری از فولادسازان موردانتقاد است.

وی افزود: بی‌توجهی به طرح‌های آمایش سرزمین در روند احداث و توسعه صنعت فولاد ، یکی از مهم‌ترین دلایلی است که این صنعت را متهم بخشی از مشکلات کم‌آبی کشور معرفی می‌کند. براساس مطالعات انجام‌شده بهترین مکان برای احداث صنعت فولاد در ایران، اطراف آب‌های آزاد است، چراکه به آب و در همین حال، به بنادر دسترسی سریع و آسان دارند و امکان تامین مواد اولیه موردنیاز آنها برای تولید، تسهیل می‌شود. همزمان هزینه حمل در این صنایع نیز به‌شدت کاهش خواهد یافت. این جانمایی درست حتی می‌توانست صادرات صنعت فولاد را با صرفه اقتصادی بیشتری همراه کند. با این وجود، در روند احداث صنایع به این موضوع‌ها توجه نشده است.

برزگر گفت: البته توجه به این نکته نیز ضروری به‌نظر می‌رسد که صنایع سهم محدودی از مصرف آب را در اختیار دارند؛ درنتیجه صنعت و به‌ویژه صنعت فولاد را نمی‌توان مقصر کم‌آبی دانست. در واقع گرفتن انگشت اتهام به سمت این صنایع نقشی در رفع بحران‌های آبی کشور ایفا نمی‌کند. درنتیجه همزمان با اصلاح الگوی مصرف آب در صنایع باید روی کمبودهای سایر حوزه‌ها تمرکز کرد.

سخن پایانی

با وجود آنکه، سهم صنعت از مصرف آب در کشور محدود برآورد می‌شود اما تمامی صنایع موظفند همین مصرف محدود را به حداقل ممکن کاهش دهند؛ یعنی با ارتقای سیستم‌های بازچرخانی آب و بهره‌گیری از پساب‌های تصفیه‌شده، میزان مصرف آب خام را به حداقل کاهش دهند. در ادامه نیز، توجه به منابع آب و مدیریت آن را، مسئولیت اساسی اجتماعی خود بدانند و در این بخش هزینه و سرمایه‌گذاری کنند.