بازار غذاهای حلال باتوجه به گستره کشورهای مسلمان‌نشین، بازار بسیار بزرگی را شامل می‌شود. این بازار، باتوجه به افزایش سالانه ۲.۲ درصدی جمعیت تا سال ۲۰۵۰ حداقل ۳۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از پررونق‌ترین بازارهای رو به رشد محسوب می‌شوند. این موضوع در حالی است که بسیاری از کشورهای غیرمسلمان سهم چشمگیری از بازار جهانی غذای حلال به‌دست آورده‌اند، اما ایران سهمی از این بازار که ارزش آن در حال‌ حاضر به حدود ۲ تریلیون دلار می‌رسد، ندارد. در حالی که سهم ایران از بازار غذای حلال جهان ناچیز است، شماری از کشورهایی که مسلمانان کمتری در آنها زندگی می‌کنند و اسلام دین رسمی آنها نیست، حضور پررنگی در این بازار دارند. هند، چین، امریکا، فیلیپین، فرانسه، آلمان، انگلیس و کانادا شناخته‌شده‌ترین این کشورها هستند. اصلی‌ترین عوامل محرک صنعت غذای حلال؛ جمعیت بالای مصرف‌کننده، سیاست‌های دولتی و نوآوری‌های شرکت‌های فعال در بخش خصوصی است. فارغ از جایگاه جهانی غذای حلال نام ایران در جایگاه کشوری که بیش از ۹۰ درصد مردم آن مسلمان هستند و صنایع غذایی آن در چارچوب قوانین اسلامی فعالیت می‌کنند، در فهرست ۱۰ کشور برتر صادرکننده مواد غذایی حلال دیده نمی‌شود. صمت در رابطه با ظرفیت کشور برای صادرات غذاهای حلال با سیدابراهیم ابراهیمی، مدیرکل دفتر تخصصی امور بین‌الملل و حلال سازمان ملی استاندارد به گفت‌وگو پرداخته است.

ظرفیت بالای صادرات محصولات غذایی حلال

باوجود آنکه ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مسلمان تمامی محصولات غذایی و دامی خود را به شیوه حلال تولید می‌کند و از ظرفیت بالایی برای صادرات غذای حلال برخوردار است، اما متاسفانه سهم اندکی از تجارت غذای حلال در دنیا را به خود اختصاص داده است. محصولات غذایی حلال برای نخستین‌بار در مالزی پیگیری و انجام شد. در ادیان مختلف، باورهایی نسبت به غذاهای مجاز و غیرمجاز وجود دارد که در اسلام با نام حلال و حرام از آنها نام برده می‌شود. اصطلاح حلال به‌عنوان برندی خاص و فراگیر در کشورهای مسلمان و غیرمسلمان قدمت زیادی ندارد. در چند سال اخیر، علامت تجاری غذایی به‌‎صورت علامت جهانی از سوی کشورهای مسلمان معرفی شده است که کشورهای غیراسلامی هم استقبال خوبی از آن داشته‌اند.برند حلال در سطح جهان در حال توسعه است. کشورهای غیرمسلمان نیز علاقه‌مندی خود در ورود به تجارت در محصولات غذایی حلال را نشان داده‌اند؛ به شکلی  که در بازارهای اروپا محصولات حلال در حدود ۳۰ درصد گران‌تر از سایر محصولات مشابه به فروش می‌رسند. در حال‌ حاضر کشورهایی مانند تایلند، انگلیس و امریکا نیز که دین رسمی آنها اسلام نیست، برای کسب بازار و درآمد به شناخت بازار کشورهای اسلامی و محصولات حلال توجه جدی پیدا کرده‌اند.آمارها نشان می‌دهد که گردش پولی و مالی تجارت حلال بسیار بالا است که باوجود اقلیم 4فصل و منابع متعدد در کشور، سهم ایران کمتر از یک درصد است. از این‌رو وزارتخانه‌های ذی‌ربط باید برای افزایش حضور خود در بازارهای هدف، تلاش جدی داشته باشند و تمام توان خود را به کار گیرند.

*باوجود اینکه در کشور ما تمامی محصولات غذایی و دامی به‌صورت حلال تولید می‌شوند، چرا از ظرفیت‌های صادرات محصولات حلال بهره کافی برده نمی‌شود؟

سازمان ملی استاندارد طبق قانون تقویت و توسعه نظام استاندارد، تنها مرجع رسمی اعطای نشان حلال در ایران است. سازمان ملی استاندارد ایران براساس قانون تقویت و توسعه نظام استاندارد مصوب سال ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی، تنها سازمان و مرجع رسمی برای صدور نشان حلال در ایران است و تنها این سازمان می‌تواند نشان حلال صادر کند؛ در حالی که قبل از تصویب این قانون، سازمان‌هایی بودند که نشان و گواهینامه حلال صادر می‌کردند؛ اما با بازنگری در دستورالعمل صدور نشان حلال در سازمان ملی استاندارد و با برنامه‌ریزی بسیار منسجم و خوبی که انجام شد، صدور این نشان تسهیل و تسریع شده است. خوشبختانه در ۳ ماهه آخر سال ۱۴۰۱، صدور نشان حلال حدود ۷۰۰ درصد رشد داشت و امسال نیز صدور ۱۰ هزار نشان حلال هدف‌گذاری و تا این لحظه ۳۰۰ نشان حلال صادر شده است. ایران به‌تازگی در نمایشگاه‌های محصولات حلال در کشورهای مختلف شرکت کرده و در بخش صادرات حلال گام‌های مثبتی را در راستای رشد و توسعه برداشته است، به‌طوری که نه‌تنها در محصولات غذایی و دامی بلکه در بخش لوازم‌ آرایشی و بهداشتی، خدماتی، گردشگری و بانکداری حلال نیز پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شده است.

*همکاری بخش‌های مختلف نظیر سازمان صمت برای افزایش صادرات محصولات حلال به چه نحوی است و آیا موانع خاصی در این زمینه وجود دارد که قابل ذکر باشد؟

اگر بخواهیم به‌طوری کلی صحبت کنیم، موانع خاصی وجود ندارد، چرا که سازمان توسعه و تجارت، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان ملی استاندارد؛ هم در تدوین استانداردها و هم در بحث همکاری‌های چندجانبه، مساعدت‌های مناسبی برای تشویق و ترغیب تولیدکنندگان برای دریافت نشان حلال انجام داده‌اند. البته تعارضاتی در قوانین مربوطه وجود داشت که از طریق مراجع ذی‌صلاح در حال رفع و رجوع است. در حال‌ حاضر سازمان ملی استاندارد درصدد است که به تمام کسانی که درخواست خدمات و محصولات نشان حلال دارند، در کوتاه‌ترین زمان رسیدگی شود. اقدامات انجام‌گرفته نشان می‌دهد که تمامی سازمان‌های ذی‌ربط عزم خود را برای جهش صدور نشان حلال محصولات مختلف جزم کرده‌اند، اما با تمام این اقدامات مثبت و سازنده، هنوز فاصله زیادی با کشورهایی نظیر ترکیه و مالزی وجود دارد و راه درازی برای جبران کمبودها و مشکلات این بخش پیش‌رو است که امیدواریم در سال جاری جبران شود و بتوانیم به اهدافی که برای بخش صادرات هدف‌گذاری شده، دست پیدا کنیم.

* با رفع موانع موجود می‌توان به پیشرفت جهانی صنعت حلال ایران در آینده کمک کرد؟

مسئولان، نهادها و دستگاه‌های مختلف در داخل و سازمان‌هایی که با محصولات حلال سروکار دارند، باید به این اجماع برسند که نباید نگاه‌مان بخشی باشد؛ بلکه باید با نگاه فرابخشی و ملی پیش برویم و نشان حلال را ترویج کنیم. قانون به ما می‌گوید که این نشان باید از سوی یک سازمان واحد ترویج و تبلیغ شود و آن سازمان، سازمان ملی استاندارد است، اگر اقدامات متفرقه در این زمینه متوقف شود و همه ما حول یک محور که همان نشان ملی حلال است، گردهم‌آییم و اجماع نظر داشته باشیم، به پیشرفت‌های موردنظر خواهیم رسید و طی یکی، دو سال آینده، نشان حلال جمهوری اسلامی ایران در جهان، جایگاه و شأن خود را خواهد یافت. اگر این اتفاق بیفتد، هم در حوزه حلال و هم در بحث تجارت منطقه‌ای و جهانی حلال، اتفاق بسیار خوبی برای کشورمان خواهد افتاد.همچنین تولیدکنندگان محصولات حلال در داخل کشور باید در حوزه صادرات فعال شوند و به خریدارانی که در جست‌وجوی محصولات حلال هستند، اما نمی‌دانند که ایران نیز در این حوزه فعال است، خدمات ارائه دهند، این افراد و گروه‌ها باید خواهان دریافت نشان حلال باشند تا به خارج از کشور صادرات داشته باشند.مسئله دیگر، ترویج و تبلیغ نشان حلال ایران در خارج از کشور است که نقش رایزنان فرهنگی و اقتصادی ما در این عرصه بسیار مهم است، سفارتخانه‌های ما نیز می‌توانند به کمک ما بیایند و سازمان ملی استاندارد به‌عنوان تنها مرجع رسمی نشان حلال نیز باید از طریق ادارات کل خود وارد عمل شود و در مجامع بین‌المللی حضور فعال‌تری داشته باشد تا این نشان حلال در میان خریداران و مشتاقان محصولات حلال جای خود را باز کند.استانداردی که برای حلال وجود دارد، استانداردهای مطرح‌شده در اسمیک است که اعضای اسمیک آنها را مطرح و تصویب کرده‌اند و ایران هم یکی از این اعضا است، در طول یک هفته رویداد و همایش حلال در استانبول که سال پیش برگزار شد، یکی از رویدادها، تشکیل مجمع عمومی انجمن صادرکنندگان نشان حلال بود که ایران یکی از ۲۲ کشور این انجمن است، بنابراین ایران به‌عنوان کشور صادرکننده حلال به‌رسمیت شناخته شده و یکی از اعضای فعال این انجمن و مورداحترام سایر کشورها است و این انجمن نشان حلال ایران را مانند نشان حلال سایر کشورها پذیرفته است.

مسئله دیگر درباره صادرات محصولات حلال این است که مواد تولیدی در صنایع غذایی ایران ابتدا باید نیاز داخل را تامین کنند و سپس به فاز صادرات وارد شوند. در شرایطی که نرخ اقلام خوراکی در ایران به‌دلیل نوسان در تولید و عرضه با تورم شدید دست به گریبان است و کشور ما در بین ۱۰ کشور واردکننده محصولات غذایی حلال رتبه هفتم را دارد، آیا صحبت از صادرات دور از ذهن نیست؟

صادرات و واردات مواد غذایی حلال هیچ تضادی با هم ندارند. در بین ۱۰ کشور برتر صادرکننده نشان حلال حتی یک کشور اسلامی وجود ندارد و عمدتا کشورهای غیراسلامی هستند که برای کسب رضایت در بازار حلال کشورهای اسلامی در حال تلاش هستند. برای مثال، اکنون کشورهای هلند و برزیل برای صادرات فرآورده‌های دامی پیشتاز هستند. کشورهای اسلامی نیز با ایجاد انجمن صادرکنندگان نشان حلال که حدود ۳۰ کشور در آن عضو هستند، چند سالی است که در این حوزه فعال هستند. بیشتر کشورهایی که از استانداردهای حلال استفاده می‌کنند، کشورهای اهل سنت هستند و تنها کشور شیعه که در حوزه نشان حلال فعالیت می‌کند، کشور ایران است که توانسته مسائل و دستورات شرعی را لحاظ کند و همکاری‌های خوبی را صورت دهد. به‌نظر می‌رسد با توسعه صادرات و افزایش انگیزه واحدهای تولیدی اتفاقات خوبی در زمینه صادرات نشان حلال در آینده برای کشورمان رخ خواهد داد.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که امروزه صنعت حلال نه‌تنها در میان جمعیت ۱.۸ میلیاردی مسلمانان جهان، بلکه کشورهای غیراسلامی از اهمیت بالایی برخوردار است که با فراهم شدن زیرساخت‌های صادراتی می‌توان سهم کشور در بازار غذای حلال را افزایش داد، چرا که ۶۵ درصد این صنعت به غذای حلال اختصاص دارد که ایران در این‌‎باره از ظرفیت بالایی برخوردار است.موضوع غذای حلال، ارائه کالا و خدمات حلال به‌دلیل اثرات اجتماعی و اقتصادی از جایگاه بالایی برخوردار است، چرا که جمعیت حدود ۱.۸ میلیاردی مسلمانان جهان تقاضای بالایی برای محصولات و غذاهای حلال که با اصول اسلامی تهیه شده است، دارند. ضمن آنکه، مابقی جمعیت جهان به‌دلیل آشنایی با مزایای غذاهای حلال، خواهان استفاده از این محصولات هستند. باتوجه به تنوع غذایی و کالاهای مختلف تولیدی، ایران می‌تواند سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی و تجارت حلال را به خود اختصاص دهد، به همین دلیل این فرصت گرانبهایی است که به‌‎درستی باید از آن استفاده کرد.