«ایمنی» الفبای ساخت‌وساز
اگرچه تقسیم‌بندی کیفیت ساختمان‌ها و مسائل مرتبط با آن، از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران مختلف، متفاوت است، اما این موضوع انکارناپذیر است که یکی از عناصر کلیدی کیفیت زندگی افراد در محیط شهری، همان کیفیت ساختمان‌ها است.
سرپناه مناسب تنها به‌معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست، بلکه مسئله آسایش مناسب، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مالکیت، امنیت و دوام سازه‌ای، بهداشت و آموزش و مکان مناسب وجود دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد. در ساختمان‌سازی، باید اطمینان داشته باشیم که ساخت‌وساز، به عموم مردم در اطراف ساختمان و کارگرانی که در آن مشغول به کار هستند، خطری نمی‌رساند. برای این منظور، باید تسهیلات و امکاناتی مهیا شود تا ضمن استفاده از آنها، عوارض خطرات و تهدیدات را به‌حداقل برساند. البته در ساختمان‌سازی برای رعایت ایمنی، یک‌سری اصول و قوانین وجود دارد که در صورت اجرای آنها به‌ویژه در نردبان‌ها، پلکان، سقف و آسانسورها می‌توان امنیت را تامین کرد؛ علاوه بر این، کارگران هم با میل و رغبت بیشتر کار خواهند کرد. صمت در این گزارش، ضرورت توجه به ایمنی‌سازی در ساخت‌وساز را بررسی کرده است.
خطر در کمین ساخت‌وساز
چندین‌بار، شاهد آن بودیم که زلزله‌های کوچک، ساختمان‌های زیادی را در شهرهای مختلف کشور ویران کرده است. رعایت نکردن نکات ایمنی در زمان ساخت، یکی از علت‌هایی است که باعث می‌شود بسیاری از ساختمان‌ها در اثر زلزله‌های کوچک تخریب شوند. بارها توسط سازمان آتش‌نشانی گفته شده که به ساختمان‌های در حال ساخت به دفعات هشدار رعایت نکات ایمنی صادر شده است. سازندگان ساختمان‌ها، کمتر به نکات ایمنی توجه می‌کنند و ساخت‌وساز اصولی را در نظر نمی‌گیرند. باتوجه به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی و نظارت‌شان بر ساخت‌وسازهای اصولی، همچنان شاهد آن هستیم که تعداد ساختمان‌های پرخطر و در معرض ریزش بسیار هستند. تعدادی از سازندگان، به‌دلیل هزینه‌بر بودن ایمن‌سازی ساختمان‌ها، توجهی به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی نکرده و قوانین ساخت را نادیده می‌گیرند. همین امر سبب می‌شود تا با کوچک‌ترین زلزله، شاهد تخریب ساختمان‌های ناایمن باشیم. در کنار ابعاد مختلف کیفیت زندگی، مسکن یکی از مهم‌ترین این ابعاد تلقی می‌شود، زیرا دارای نقش اساسی در بهبود وضعیت ساکنان شهرها بوده و تامین‌کننده حس رضایتمندی برای افراد است. همچنین، تاثیر عمیقی در سلامت، کارآیی، رفتار اجتماعی، رضایتمندی و رفاه عمومی جامعه ایفا می‌کند. موضوع ساخت‌وساز باکیفیت و ایمن یکی از مهم‌ترین مسائل کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است؛ زیرا اگرچه سرعت گسترش و سرعت در ساخت‌وسازها تاحدودی جوابگوی نیازهای کمی و مادی شهروندان است، اما بی‌توجهی به جنبه‌های کیفی، چالش‌های فرهنگی و روانی را در پی خواهد داشت.
ضرورت مدیریت صحیح در افزایش ایمنی ساختمان
محمد کسائیان، کارشناس معماری و شهرسازی به صمت گفت: باتوجه به آمارهای منتشرشده در سال‌های اخیر، حوادث زیادی در کارگاه‌های ساختمانی رخ داده است. از این‌رو، همه ما دوست داریم ساختمان‌هایی با نماهای زیبا، مدرن و جذاب داشته باشیم؛ اما در عین حال، ممکن است در این حریم، به ایمنی و خطراتی که می‌تواند در زمان ساخت و اجرای ساختمان‌ها به شهروندان آسیب برساند، بی‌توجه شویم.
وی در ادامه گفت: در ساختمان‌سازی، باید اطمینان حاصل کنیم که ساخت‌وساز هیچ خطری برای عموم مردم اطراف ساختمان و کارگرانی که در آن مشغول به کار هستند، ایجاد نمی‌کند. برای این منظور، باید تسهیلات و امکانات مناسبی فراهم شود تا عوارض و تهدیدات احتمالی را به‌حداقل برساند. البته در ساختمان‌سازی، برای رعایت ایمنی، یک‌سری اصول و قوانین وجود دارد که با اجرای صحیح آنها، به‌ویژه درباره نردبان‌ها، پلکان‌ها، سقف و آسانسورها، می‌توان امنیت را تضمین کرد. مسلما با ایمنی‌سازی، کارگران نیز با انگیزه و رغبت بیشتری به کار خواهند پرداخت.
این کارشناس افزود: با افزایش جمعیت و تحولات قابل‌توجه در این صنعت، احتمال وقوع حوادث نمی‌تواند به‌طورکامل از بین برود. با این حال، با رعایت برخی نکات ایمنی و حفاظتی، می‌توان به‌طورمعناداری خطر حوادث را چه در ساخت‌وساز و چه در طول عمر ساختمان‌ها کاهش داد. این امر به این معناست که با استفاده از مدیریت صحیح، طراحی قبلی و کنترل روش‌های انجام کار، می‌توانیم به اهداف حفاظتی بسیار کارآمدی دست پیدا کنیم.
خطرات ناشی از نادیده گرفتن ایمنی در ساخت‌وساز
کسائیان خاطرنشان کرد: از آنجا که مسائل اقتصادی بر مسائل فنی غلبه کرده و تمرکز بر سودآوری بیشتر از ایمنی و کیفیت قرار گرفته است، خطرات ناشی از نادیده گرفتن ایمنی بیش از حد مشهود است. عدم‌رعایت ایمنی در بخش برقی و استفاده از ابزارهای اجرایی نامناسب و غیراستاندارد، می‌تواند باعث بروز مشکلات جزئی و در نهایت، تهدید کلیت ساختمان شود.
بحث ایمنی در ساختمان‌سازی بسیار جدی است و باید توسط سازندگان و ناظران موردتوجه قرار گیرد. متاسفانه، در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی، ما شاهد سقوط افراد از ارتفاع یا سقوط مصالح ساختمانی هستیم. کارگران معمولا از داربست‌های غیراستاندارد استفاده می‌کنند، چراکه به آنها آموزش کافی داده نشده است.
در بسیاری از موارد، صاحبکاران و ناظران پروژه‌ها همچنین از دانش و آموزش لازم درباره رعایت اصول ایمنی و کار در ارتفاع بی‌اطلاع هستند؛ بنابراین، لازم است برای افزایش ایمنی در ساختمان‌ها، تدابیر کاملی اندیشیده شود و دستگاه‌های مرتبط بیشتر نظارت کنند.
کارگران و ناظران باید آموزش کافی درباره ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی، استفاده صحیح از ابزارها، تجهیزات و دستگاه‌های ایمنی دریافت کنند.
نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها یکی از جوانب حیاتی در صنعت ساخت‌وساز است. این فرآیند شامل نظارت مستمر و بررسی‌های دقیق در طول فرآیند ساخت‌وساز است که به‌منظور اطمینان از رعایت استانداردها و مقررات ایمنی انجام می‌شود. باید مسئولیت‌های مربوط به نظارت بر ایمنی ساختمان را به‌شکل دقیق تعیین کرد.
وی در پایان گفت: ارتباط مستمر و همکاری بین کارفرما، مهندسان معمار، مهندسان سازه و کارگران برای رعایت ایمنی در ساختمان بسیار مهم است.هماهنگی مناسب بین اعضای تیم ساختمانی می‌تواند به پیشگیری از حوادث کمک کند. بهتر است از ابتدای فرآیند ساختمانی رویکرد پیشگیرانه در نظر گرفته و موارد ایمنی به‌طورکامل بررسی شود تا در طول عمر ساختمان هیچ خطر جدی وجود نداشته باشد. در کل، ایمنی در ساختمان‌ها بسیار حائزاهمیت است و همه باید مسئولیت خود را در این زمینه به‌خوبی درک کنند.
لزوم ارتقای تاب‌آوری شهری
اکبر رحمتی، کارشناس شهرسازی به صمت گفت: جلوگیری از وقوع حوادث‌طبیعی مانند زلزله، کاری بسیار دشوار است و هر ساله وقوع چنین حوادثی در سراسر جهان، خسارت‌های جدی را به‌همراه دارد؛ اما نباید از این حقیقت غافل شد که با استفاده از دانش، تخصص و تجربه قادریم، خسارت‌های جانی و مالی را در ساخت‌وساز به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهیم.
وی در ادامه افزود: بدیهی است که ساختمان‌ها از مهم‌ترین و اساسی‌ترین عواملی هستند که در هنگام وقوع بلایای طبیعی آسیب می‌بینند و بیشترین خسارت‌ها را به شهر و شهروندان وارد می‌کنند. به‌همین‌دلیل، در دهه‌های گذشته، استانداردها و مقرراتی برای ساخت ساختمان‌ها تدوین شده است. تدوین دستورالعمل‌ها، قوانین و مقررات ساخت، بهبود کیفیت مصالح ساختمانی، تغییر تکنولوژی ساخت، استفاده از روش‌هایی برای افزایش ایمنی ساختمان و طراحی ساختمان‌ها به‌نحوی که از انعطاف‌پذیری لازم برای جذب ارتعاشات برخوردار باشند، از جمله این روش‌ها هستند.
رحمتی بیان کرد: درباره شهر تهران، وجود گسل‌های فعال و خطرناک در پایتخت نشان می‌دهد که لازم است به مسئله ایمنی در این شهر بیشتر توجه شود. افزایش کیفیت ساخت‌وسازهای شهری، عامل اصلی و حیاتی برای کاهش خطرات ناشی از زلزله و ارتقای تاب‌آوری شهری است. به‌همین‌دلیل، این موضوع باید در اولویت کاری مسئولان قرار گیرد و با استفاده از توانایی کارکنان متخصص، خدمات مشاوره شرکت‌های تخصصی و دانشگاه‌ها و انجام بازدیدهای مکرر، تدوین دستورالعمل‌ها و اصلاح بخشنامه‌های گذشته، ایمنی ساختمان‌ها افزایش یابد.
کاهش خطرات زلزله با بهبود کیفیت ساختمان‌های قدیمی
این کارشناس شهرسازی اذعان کرد: به‌منظور کاهش خطرات ناشی از زلزله و بهبود کیفیت ساختمان‌های قدیمی که براساس آخرین ضوابط و آیین‌نامه‌های لرزه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند و بخش عمده‌ای از ساختمان‌های آسیب‌پذیر شهر تهران را تشکیل می‌دهند، برنامه‌های تقویت و بازسازی ساختمان‌های قدیمی باید جدی‌تر پیگیری شوند. رحمتی خاطرنشان کرد: در ضمن، افزایش آگاهی عمومی درباره ایمنی ساختمان‌ها و رفتار صحیح در مواقع بحران نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. برگزاری دوره‌های آموزشی و توزیع مطالب آموزشی در مدارس و سایر مراکز عمومی، آموزش مردم درباره رفتار صحیح در زمان خطرات، اقدامات ایمنی و نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند در کاهش خطرات ناشی از ضعف ایمنی سازه‌ها موثر باشند. وی در پایان گفت: ایجاد یک سیستم مدیریت بحران موثر و هماهنگ، شامل طرح‌ریزی مقاومت در برابر خطرات، تمرین‌های عملی و هماهنگی بین نهادهای مختلف مسئول در زمان بحران، از اهمیت بالایی برخوردار است. در نهایت، همکاری و هماهنگی بین نهادها، سازمان‌های مربوطه و جامعه در کلیه مراحل اجرای ایمن‌سازی ساختمان‌ها حائزاهمیت است. تعامل و همکاری بین دولت و نهادهای مرتبط می‌تواند به بهبود ساخت‌وساز و افزایش کیفیت خانه‌ها کمک کند.
سخن پایانی
متاسفانه باوجود الزامات و ضوابط موجود در مقررات ملی ساختمان در زمینه رعایت نکات ایمنی در حوزه ساختمان‌سازی، شاهد آن هستیم که همچنان مشکلاتی در این بخش وجود دارد و خسارت‌های ناشی از بی‌توجهی به این امر بر حوزه ساختمان وارد می‌شود. بدون شک مسئله ایمنی باید به‌صورت خاص نیز در تمامی بخش‌ها مانند کارگاه‌های ساختمانی، صلاحیت پرسنل و … مدنظر قرار بگیرد که متاسفانه ما در این حوزه دچار مشکل هستیم. تاکنون صنعت ساختمان‌سازی با تعداد زیادی از نیروهای ماهر و پاسخگو به عملیات ساختمانی مواجه نبوده و هرکسی که قادر به جمع‌آوری سرمایه‌ای برای خود بوده، به‌عنوان سازنده وارد عرصه ساخت‌وساز شده و بدون بهره‌گیری از پرسنل ماهر به کار خود ادامه داده؛ امری که نتیجه‌اش، شرایط امروز را به بار آورده است. ایمنی در ساخت یکی از مهم‌ترین عوامل در ساخت‌وساز است. با رشد روزافزون جمعیت، تحولات عظیمی در صنعت ساختمان‌سازی به‌وجود آمده است. در برخی پروژه‌های ساختمانی، کارگران و کارمندان مشغول به‌کار در ساختمان‌ها دچار جراحت می‌شوند. احتمال وقوع حوادث را به‌کلی نمی‌توان از بین برد، اما با رعایت بعضی از نکات ایمنی و حفاظتی می‌توان آن را به مقدار قابل‌توجهی کاهش داد. بدین‌معنی که به‌وسیله مدیریت صحیح و طرح نقشه از قبل و کنترل روش‌های انجام کار، می‌توانیم به هدف‌های حفاظتی خود برسیم. مسئله این است که زمان برای پرداختن به ساختمان‌های بسیار پرخطر حیاتی است. باید لیست ناایمن‌ها زودتر بروزرسانی و روند نظارت تشدید شود. کارشناسان حوزه ساختمان البته معتقدند که از دهه ۹۰ به بعد، وضعیت ساختمان‌های پایتخت از نظر کیفی نسبت به گذشته بهتر شده است و نباید نگاه تک‌بعدی به ساخت‌وساز در کلانشهر تهران داشت. با این‌همه، همچنان کیفیت ساختمان‌ها در تهران یکی از کلیشه‌ای‌ترین دغدغه‌هایی است که ساکنان این ابرشهر را آزار می‌دهد.
