چراغِ خاموش گردشگری در ایران
صنعت گردشگری جزو ۱۰ صنعت تاثیرگذار در توسعه اقتصادی در بیشتر کشورها است، به‌همین‌منظور تلاش‌های زیادی از منظرهای مختلف در رابطه با این صنعت در تمام سطوح بین‌المللی، ملی و منطقه‌ای انجام می‌گیرد.
در گردشگری مانند هر صنعت دیگری عواملی مهمی وجود دارد که توجه به آنها برای ادامه حیات این صنعت درآمدزا، بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد. میزان موفقیت در توسعه گردشگری نیز تابعی از کیفیت و نحوه دخالت عوامل متعددی نظیر کیفیت راه‌ها، تعداد هتل‌ها، سیستم حمل‌ونقل، توسعه زیرساخت‌ها و... است که برای این صنعت پولساز مهم بوده و همگی از ارکان گردشگری محسوب می‌شوند.جاذبه‌ها در گردشگری به ۲ دسته جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی یا انسان‌ساخت تقسیم می‌شوند که هرکدام طیف متنوع و گوناگونی از پدیده‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌هایی را شامل می‌شوند که انسان دخالتی در ایجاد آنها ندارد، اما جاذبه‌های فرهنگی با تفکرات انسانی و در نتیجه تلاش او به‌وجود آمده‌اند. وجود جاذبه‌ها مهم‌ترین دلیل مسافرت مردم به یک مقصد خاص است. جاذبه‌های گردشگری به‌عنوان عامل جذب و باتوجه به ویژگی‌های خاصی که دارند، می‌توانند گردشگران را از نقاط مختلف و سرزمین‌های دور به‌سمت خود بکشانند. صمت در این گزارش ضرورت تقویت زیرساخت‌های کشور برای توسعه صنعت گردشگری را موردبررسی قرار داده است.
نقش گردشگری در توسعه همه‌جانبه
صنعت گردشگری بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین صنعت به‌حساب می‌آید و به‌عنوان یکی از پیشروترین فعالیت‌های در حال رشد محسوب می‌شود، در زمان حاضر بسیاری از کشورها منافع اقتصادی و اجتماعی خود را از گردشگری دریافت می‌کنند و درآمدهای گردشگری را برای توسعه زیرساخت‌ها به‌کار می‌برند؛ اما کشور ما در ردیف ۱۰ کشور برتر دنیا از نظر وجود جاذبه‌های گردشگری است که تاکنون نتوانستیم از این جایگاه شایسته، حداکثر استفاده را داشته باشیم. سهولت دسترسی (زمینی، هوایی و دریایی)، آب‌آشامیدنی و تاسیسات فاضلاب، خدمات بهداشتی و فوریت‌های پزشکی، تامین انواع انرژی و ارتباطات (سیستم مخابرات، پست و اینترنت) در حوزه زیرساخت‌ها قرار می‌گیرند و در توسعه گردشگری نقش ویژه‌ای دارند. آنچه در توسعه زیرساخت‌ها و فعالیت‌های گردشگری بسیار مهم است، استفاده جامعه میزبان از تسهیلات است، چراکه بسیاری از این زیرساخت‌ها با هدف توسعه گردشگری ایجاد می‌شوند، اما مردم ساکن در جامعه میزبان نیز، از این امکانات استفاده می‌کنند و می‌توان گفت که توسعه گردشگری منجر به توسعه فرابخشی، به‌ویژه در مناطق روستایی می‌شود و میزان رضایت مردم بومی از زندگی را افزایش می‌دهد. یکی از مهم‌ترین منافع توسعه مناسب و اصولی زیرساخت‌های گردشگری، استفاده از آنها در حفاظت از محیط‌زیست و پیشگیری از آلودگی‌ها است. بنابراین، وجود جاذبه‌های گردشگری در یک منطقه، شرط لازم برای فعالیت‌های مربوط به آن است، اما کافی نیست، چراکه شرط کافی برای این مهم، وجود تاسیسات و خدمات رفاهی و همچنین وجود سیستم حمل‌ونقل و شبکه راه‌های استاندارد است که می‌تواند نیازهای مسافران را در حد مطلوب برآورده سازد.
رابطه مستقیم گردشگری با اشتغالزایی
امید زارعی‌نژاد، کارشناس گردشگری درباره اهمیت رشد صنعت توریسم در کشور به صمت گفت: توجه به گردشگری، همراه با توسعه اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت، وظیفه‌ای است که با ایجاد اشتغال، نیروی انسانی را در بخش‌های مختلف به‌کار می‌گیرد. گردشگری، مانند بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی دیگر، برپایه تقاضا و عرضه استوار است و هرچه رونق بیشتری داشته باشد، کسب‌وکارهای مرتبط به‌ویژه در صنایع کوچک و متوسط را به فعالیت وادار می‌کند. این امر به‌شکلی زنجیروار، تاثیر خود را بر دیگر بخش‌های اقتصادی نیز می‌گذارد.
وی در ادامه افزود: یکی از مزیت‌های برتر گردشگری، توانایی ایجاد توازن منطقه‌ای و دستیابی به توسعه پایدار و جامع با ظرفیت رشد است. از این نظر، گردشگری یکی از بهترین راهکارها برای پوشش نیازهای مناطق دورافتاده و جبران عقب‌ماندگی‌ها است. به‌علاوه، آمارها نشان می‌دهند که هر فعالیت و پروژه گردشگری به‌طورمیانگین، برای ۱۰ نفر اشتغال فراهم می‌کند. در بسیاری از کشورها، درآمدهای حاصل از گردشگری حتی بیشتر از مجموع درآمدهای مالیاتی است.
این کارشناس تصریح کرد: صنعت گردشگری در ایران در جایگاه یکی از صنایع استراتژیک و مهم اقتصادی مطرح قرار دارد. باوجود ظرفیت‌ها و منابع غنی طبیعی و فرهنگی، ایران به‌عنوان یک مقصد گردشگری جذاب شناخته می‌شود. با این حال، توسعه صنعت گردشگری در ایران با موانعی مواجه است که از جمله آنها می‌توان به ضعف زیرساخت‌ها اشاره کرد.
چالش‌های صنعت گردشگری
زارعی‌نژاد با بیان اینکه در برخی مناطق گردشگری، مشکلاتی مانند کمبود آب، قطعی برق و نقص در تامین انرژی وجود دارد، افزود: نقص در حمل‌ونقل عمومی و عدم‌توسعه و بهبود بنادر، فرودگاه‌ها و شبکه جاده‌ای در مناطق گردشگری، می‌تواند مانع راحتی و دسترسی آسان گردشگران به مقاصد گردشگری شود.از طرفی، محدودیت در تامین تسهیلات رفاهی مانند هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و تجهیزات تفریحی در مناطق گردشگری، می‌تواند تجربه گردشگران را تحت‌الشعاع قرار دهد و باعث کاهش جذابیت مقصدها شود. نبود سیستم‌های جامع و قوی اطلاعات گردشگری، مانند وب‌سایت‌ها، نرم‌افزارها و راهنماهای الکترونیک، از مشکلاتی است که برای گردشگران در به‌دست‌آوردن اطلاعات دقیق و به‌روز از جاذبه‌ها و سرویس‌ها وجود دارد.
این فعال حوزه گردشگری خاطرنشان کرد: بی‌شک جذب گردشگر و توسعه گردشگری تنها متکی به جاذبه‌های گردشگری کشورها نیست، بلکه داشتن سیستم گردشگری است که باعث توسعه گردشگری، به‌ویژه گردشگری بین‌المللی می‌شود. کشور ما دارای ظرفیت‌های بی‌شمار گردشگری در تمامی گرایش‌ها است، باید با ایجاد گردشگری مدرن، نقش گسترده‌ای در پویایی اقتصادی کشور ایفا کرد، اما لازمه بهره‌مندی از مزایای گردشگری، توجه ویژه به متغیرهای سیستمی و زیر ساخت‌های فعال است. استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی، توانمندسازی و ارتقای ظرفیت بخش خصوصی در تعامل و جذب گردشگران، تولید محتواهای قابل‌ارائه در سطح بین‌المللی، ایجاد ارتباط پایدار و مستمر، از دیگر اقدامات قابل‌اجرا در توسعه گردشگری ایران است.
این کارشناس در پایان گفت: به‌طورکلی نداشتن برنامه‌ریزی جامع و مدیریت کارآمد در حوزه گردشگری، منجر به بی‌توجهی به نیازها و تقاضاهای بازار، ناکارآمدی در ارائه خدمات و نبودتوازن در توسعه مناطق گردشگری شده است. این ضعف‌ها نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری در زمینه بهبود زیرساخت‌ها و تامین تسهیلات مناسب در صنعت گردشگری است. اقدامات در راستای توسعه و بهبود زیرساخت‌ها می‌تواند ارتقای صنعت گردشگری و افزایش تعداد گردشگران را تسهیل کند.
شرایط کشور ما متفاوت است
غلامعلی اخلاقی، فعال صنعت گردشگری به صمت گفت: باید از مقایسه شرایط کشورمان با کشورهای همسایه خودداری کنیم. باید توجه داشت که شرایط کشورهای همسایه از هر جنبه‌ای با کشور ما تفاوت دارد. گاهی اوقات شاهد گزارش‌هایی هستیم که اظهار می‌کنند، کشوری مثل ترکیه در حوزه گردشگری رشد قابل‌توجهی داشته است یا عربستان در حوزه اقتصادی و گردشگری رکوردهایی را ثبت کرده است. با این حال، باید در نظر داشت که این کشورها در شرایط سیاسی خاصی قرار دارند و ما نیز در شرایط خودمان قرار داریم. وی در ادامه افزود: کشور ما تحریم‌های ناعادلانه‌ای را متحمل شده و حتی برخی کشورهای منطقه، در این مناسبات، مخالف ایران ایستاده‌اند. برخی از این کشورها حتی رفتارهای تبعیض‌آمیزی از خود نشان می‌دهند. گاهی اوقات شاهد می‌شویم که برخی دولت‌های همسایه اعلام می‌کنند ما دوست ایران هستیم اما به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که به کشورمان برای توریست‌های خارجی مفید نباشد و ورود گردشگران خارجی به ایران را محدود کند. باید در تمامی زمینه‌ها در کشور، یک صدای وحدت را به جهان نشان دهیم تا دیگر کشورها بتوانند از ما در زمینه امنیت گردشگری، سرمایه‌گذاری را در حوزه اقتصادی دریافت کنند و ما بتوانیم در راستای پیشرفت قدم برداریم.
تصمیمات سلیقه‌ای
اخلاقی با انتقاد از رفتارها و تصمیمات سلیقه‌ای دولت‌ها در ادوار مختلف، اضافه کرد: تصمیمات سلیقه‌ای به اعتماد گردشگران در سطح بین‌المللی ضربه می‌زند و امیدواریم حداقل در حوزه گردشگری، برای حل این مسئله، اقدامات جدی انجام شود. در برنامه پنجم توسعه، برنامه‌ریزی جامعی برای توسعه گردشگری انجام گرفته بود، اما متاسفانه به این برنامه عمل نشد، در حالی‌که هدف آن، قرار دادن کشورمان در صدر فهرست کشورهای منطقه از نظر جذب گردشگر بود. امیدواریم صنعت گردشگری در برنامه توسعه هفتم موردتوجه بیشتری قرار گیرد.این فعال حوزه گردشگری بیان کرد: اگر قصد توسعه گردشگری در کشور را داریم، باید با مردم جهان به‌خوبی همکاری کنیم و اگر نگرش سیستمی در این زمینه نداشته باشیم، به‌طورقطع با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد. برنامه‌ریزی در زمینه گردشگری آن هم به‌عنوان یک مسئله فرهنگی، بسیار پیچیده است و سیاستمداران ما باید در این زمینه اتفاق‌نظر داشته باشند؛ هم از نظر حفظ امنیت وقتی گردشگران به کشور وارد می‌شوند و هم از نظر فراهم کردن زیرساخت‌ها و شرایط مناسب برای جذب گردشگران.
وی در پایان گفت: بیش از ۵۰ درصد از عوامل موثر در عدم‌توسعه گردشگری در کشور، عوامل خارجی هستند، زیرا این عوامل باعث می‌شوند محدودیت‌ها بیشتر شود. با این حال، باید به این نکته توجه کنیم که زیرساخت‌های ما نیز برای گردشگران خارجی کافی نیستند و باید فکری برای‌شان کرد.
سخن پایانی
ایران نیز از جمله کشورهایی است که دارای جاذبه‌های جهانی بی‌نظیر در حوزه گردشگری است و جزو ۵ کشور بالقوه توانمند جهان محسوب می‌شود، اما تاکنون این ظرفیت مغفول مانده و رتبه ایران، چنگی به دل نمی‌زند. توسعه اقتصادی ایران بیشتر براساس اتکا به نفت بوده و تنها در چند سال گذشته تلاش شده است تا از اتکا به نفت کاسته شده و نگاه به توسعه اقتصادی با گردشگری فراهم شود، اما هنوز هم باوجود همه فعالیت‌ها و کارهای انجام‌شده، ایران جزو کشورهایی است که گردشگری در آن نادیده گرفته می‌شود. کارشناسان معتقدند که گردشگری در رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی سهم ناچیزی دارد که بر این اساس اهداف ترسیم‌شده محقق نشده است. گردشگری سهم بسزایی در اشتغالزایی دارد که از این ظرفیت نیز کمتر در بخش اشتغال استفاده شده است و به‌گفته کارشناسان در عمل رشد چندانی ملاحظه نمی‌شود.
صنعت گردشگری در ایران به چندین حوزه از جمله زیارتی، سلامت، طبیعت‌گردی، بوم‌گردی، فرهنگی، تاریخی و ورزشی تقسیم می‌شود که کشور به‌دلیل داشتن تنوع اقلیمی بالا، پوشش گیاهی مناسب، زندگی جانوری مطلوب، آثار فرهنگی، تاریخی و مذهبی جهانی می‌تواند به یکی از کشورهای مطرح در حوزه جاذبه‌ها و جذب گردشگر تبدیل شود، اما فرصت‌سوزی‌های انجام‌شده اجازه چنین موضوعی را نداده است.یکی از مهم‌ترین مشکلات حوزه گردشگری کشور، مشکلات مربوط به ساختاری است که هنوز کشور ما در بخش‌های اقامتی، پذیرایی، حمل‌ونقل، خرید و تورگردانی برای گردشگران دچار عقب‌ماندگی است و در تهران به‌عنوان پایتخت ایران، تنها ۶ هتل ۵ستاره وجود دارد و به‌نظر می‌رسد در سایر استان‌های کشور نیز در حوزه اقامت، کمبودهای جدی وجود دارد. کارشناسان معتقدند سرمایه‌گذاری خارجی ضرورت توسعه گردشگری است، چراکه برخی کشورهای جهان با سرمایه‌گذاری در این زمینه، منافع اقتصادی کسب و درآمدهای بسیاری را نصیب کشور خود کرده‌اند.
