فرآوری یا خام‌فروشی؛ مسئله این است
سهم ایران از بازار ۳۵ میلیارد دلاری سنگ چقدر است؟ ایران به‌عنوان یکی از ۱۰ بازیگر اصلی صنعت سنگ جهان، باید خود را برای تغییرات جدید آماده کند.
در شرایطی که به لطف افزایش میانگین رشد سالانه صنعت سنگ های ساختمانی به بیش از ۴ درصد، تا سال ۲۰۲۷ ابعاد این بازار جهانی به محدوده ۵۰ میلیارد دلار نزدیک می شود، ایران چه مسیری را برای بهبود سطح رقابت پذیری خود طی خواهد کرد؟ به گفته بسیاری از فعالان معدنی «فرآوری» حلقه اتصال زنجیره تولید تا صادرات است. باتوجه به اهمیت فرآوری در توسعه صادرات سنگ های ساختمانی، مرکز تحقیقات فـرآوری مواد معدنی ایران در نظر دارد با همـکاری دانشـگاه ارومیـه، سازمان فنـی و حرفه ای آذربـایجان غربی و خـانه معدن این استان، دوره آموزشی کارخانه های سنگبری را در نیمه دوم خرداد امسال برگزار کند. این اقدام در راستـای تحقق نقشه راه معـدن و با هدف توسعه آمـوزش های مهارتی و با تاکید ویژه بر تربیت پرسنـل فنی موردنیـاز واحدهای فرآوری صنایع معدنی به عنوان حلقه اتصال خدمات مهندسی و کارگری در بخش صنایع معـدنی کشور انجام می شود. صمت در این گزارش باتوجه به اهمیت فرآوری سنگ های ساختمانی به ظرفیت های صادراتی ایران در این حوزه پرداخته است.
ظرفیتی که نادیده گرفته می شود
به طورکلی، سنگ های طبیعی انواعی از سنگ های معدنی و ارگانیک هستند که به عنوان اشیای تزئینی و مصالح ساختمانی در ساخت منازل و ساختمان های اداری و تجاری استفاده می شوند. برخی از انواع رایج سنگ که در این بخش موارد استفاده بسیار چشمگیری دارند، عبارتند از: سنگ های آهکی، تراورتن، مرمر، گرانیت، تخته سنگ، کوارتزیت، ماسه سنگ، لاتریت، بازالت و... که ایران نیز از قضا منابع عظیمی در برخی از انواع سنگ در خاک خود دارد. این سنگ ها به دلیل برخورداری از چندین ویژگی سودمند مانند تراکم، استحکام، شدت رنگ، ظاهر زیبا، سختی، ترکیب رنگ، بافت، ساختار و مواردی از این دست، محبوبیت بالایی در بین معماران و مهندسان ساختمان دارند. علاوه بر این، سنگ های طبیعی بادوام و با محیط زیست سازگار هستند، ضمن اینکه نگهداری آنها آسان است و در انواع مختلف با اشکال، بافت ها، رنگ ها، اندازه ها و طرح های گوناگون تصویر متفاوتی از زیبایی را در منازل به منصه ظهور می گذارند، در نتیجه همین زیبایی و کاربردهای گسترده است که سنگ های تزئینی طبیعی در روکش های دیوار، کفپوش، رومیزی، مجسمه سازی، وسایل تزئینی، سقف، وان حمام، استخر و... مورداستفاده قرار می گیرند. بهره گیری از ظرفیت اقتصادی «اسلب» و «کوپ» نیاز به فرآوری دارد که متاسفانه کمتر موردتوجه قرار گرفته است، هرچند برخی نیز صادرات در قالب اسلب و کوپ را باصرفه تر می دانند.
استدلال موافقان و مخالفان خام فروشی
بارها مطرح شده است که وقتی خام فروشی می کنیم، سودی را که باید در داخل کشور به دست آوریم، مستقیم به خارج از کشور می بریم، در صورتی که اگر توانمندی خود را افزایش دهیم و دست از خام فروشی برداریم، می توانیم درآمدزایی و به رشد اقتصادی کشور هم کمک کنیم. این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان موافق با خام فروشی در این حوزه هستند. این گروه معتقدند که آنچه در حوزه سنگ به نام خام فروشی در قالب بلوک یا کوپ انجام می شود، در اصل خام فروشی نیست.
رامین قربان زاده، کارشناس و فعال بازار سنگ از مخالفان به کار بردن واژه خام فروشی در حوزه سنگ های ساختمانی است. وی بااشاره به اینکه تمامی کشورهای صاحبنام در صنعت سنگ دنیا، بلوک فروش یا خام فروش هستند، گفت: بهتر است، ما هم تافته جدابافته از دنیا نباشیم.
تجربه های موفق خام فروشی
این فعال بازار سنگ بااشاره به تجربه های موفق خام فروشی در دنیا اظهار کرد: سنگ با زمینه رنگی سفید همیشه در بازار بین الملل از استقبال خوبی برخوردار بوده است. کشورهای ایتالیا، یونان، ترکیه، ایران، افغانستان و ویتنام بیشترین و بهترین معادن سنگ سفید دنیا را در اختیار دارند. در این بین ایتالیا، یونان و ترکیه صادرات بلوک سنگ سفید را در برنامه خود دارند، اما کشورهای افغانستان و ویتنام صادرات بلوک سنگ را ممنوع کرده اند. بهتر است، ما در این مهم از نقشه راه ایتالیا، یونان و ترکیه پیروی کنیم، نه از افغانستان و ویتنام.
وی بااشاره به خریداران سنگ بلوک گفت: ۵ بازار هدف صادراتی و بزرگ در دنیا تقسیم بندی شده است که چین بزرگ ترین خریدار سنگ به شکل بلوک در دنیا به شمار می رود. ۴ کشور امریکا، ژاپن، کره جنوبی و آلمان نیز بزرگ ترین خریداران سنگ بریده دنیا هستند. ایران بنا بر دلایل مختلفی نمی تواند با ۴ خریدار بزرگ و قدرتمند سنگ بریده شده، تجارت چشمگیری داشته باشد؛ بنابراین بهتر است، بازار چین را که بزرگ ترین خریدار سنگ بلوک به شمار می رود، دودستی تقدیم رقیبی به نام ترکیه نکنیم.
فرآوری، نیازمند رشد دانش است
قربان زاده درباره اینکه چقدر فرآوری در حوزه سنگ به رشد اقتصادی کمک می کند، گفت: فرآوری نیازمند رشد دانش، تکنولوژی و تخصص نیروی انسانی است. بنابراین، در صورت داشتن رشد کلی اقتصادی، می توان به رشد فرآوری در صنعت سنگ کشور دست یافت، اما عکس این فرمول صادق نیست، یعنی رشد فرآوری در صنعت سنگ کشور، تاثیر زیادی بر کلیت رشد اقتصادی کشور ندارد.
وی با تاکید بر اهمیت توجه به بازار چین بیان کرد: اگر فقط اقتصاد صنعت سنگ را به طورمجزا بررسی کنیم، باز هم باید یک فاکتور مهم در نظر گرفته و در گام بعد، نقش این فاکتور در رشد صنعت سنگ ایران بررسی شود. این فاکتور چیزی جز بازار چین و میزان تقاضای کارخانجات تولیدی این کشور برای خرید سنگ خام ایران نیست.
قربان زاده ادامه داد: برای اینکه متوجه نقش چین در بازار سنگ بین الملل شویم، شایسته است، توجه کنیم که ۵۰ درصد حجم دلاری صادرات سنگ ترکیه برای صادرات سنگ خام، فقط به کشور چین اختصاص دارد و مابقی صادرات ترکیه در ترکیبی از سنگ خام و بریده به سایر کشورها صورت
می گیرد. باتوجه به مشکلات و محدودیت های ناشی از تحریم ایران، تمرکز صرف بر فروش سنگ بریده در افزایش رشد اقتصادی چشمگیر نخواهد بود.
جایگاه ایران در ذخایر سنگ های ساختمانی
ذخایر سنگ های ساختمانی در جهان حدود ۱۵ میلیارد تن برآورد می شود و ایران هم با حدود ۷ میلیارد تن ذخیره سنگ های ساختمانی در جایگاه هفتم دنیا قرار دارد. انواع سنگ های ساختمانی مهمی که در ایران تولید و صادر می شوند شامل گرانیت ها، مرمریت ها، تراورتن ها، مرمرها و سنگ چینی و کریستال هستند. به دلیل تنوعی که سنگ های ایرانی در رنگ، نوع سنگ و وجود کیفیت های مختلف دارند، در بین تجار دنیا به نوعی منحصر به فرد شناخته می شوند،زیرا تنوع رنگ در سنگ ها یک ویژگی مهم است. در برخی مناطق ایران این تنوع رنگ حتی به بالای ۳۰ رنگ مختلف نیز می رسد. این نشانگر ظرفیت بسیار بالای ایران در این محصول برای فعالیت در بازارهای بین المللی است. مهم ترین معادن سنگ های ساختمانی ایران شامل ۴۴ درصد سنگ مرمری، ۲۵ درصد سنگ چینی، ۲۰ درصد گرانیت ها، ۱۰ درصد تراورتن و در حدود ۲ درصد سنگ مرمر می شوند. قطب تولید سنگ ایران، استان اصفهان است که بیشترین سنگ و بیشترین تنوع سنگ را دارد. علاوه بر آن، استان مرکزی، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، یزد، زنجان، قزوین و همدان در رده های بعدی قرار دارند.
نخستین حلقه فرآوری
در کارخانه ، سنگ ها در واحدهای فرآوری سنگ کوپ، ورق می شوند و فرآوری های بعدی روی آنها انجام می گیرد. این فرآیندها شامل براق کردن، برشکاری مناسب صنایع مختلف و... است. سنگ کوپ یا بلوک سنگ، بلوک های بزرگی هستند که از به اصطلاح سینه معدن جدا می شوند و معمولا از ۶ ضلع برش می خورند. سنگ ها به صورت تک کوپ، دوکوپ، سه کوپ یا به صورت سنگ لاشه برای صادرات آماده می شوند یا اینکه به کارخانه ارسال می شوند و به ورقه های نازک برای استفاده در صنعت ساختمان تبدیل می شوند. برخی کشورها سنگ را به صورت کوپ یا همان بلوک سنگ به کشور خود وارد و خودشان آن را به ورق سنگ تبدیل می کنند. برخی نیز علاقه دارند که سنگ های آماده و فرآوری شده را وارد کنند. جالب است، بدانید که در ایران، ۸ هزار و ۸۰۰ معدن و کارخانه فلزات رنگی، خاک های صنعتی، سنگ های نما و ساختمانی وجود دارند و از این تعداد، فقط ۵۰ کارخانه قادر هستند تا استانداردهای جهانی را رعایت کنند. باقی آنها تولیدات ناچیزی دارند و با کیفیت پایین انواع سنگ ها را تولید می کنند.
صادرات سنگ ایران به کشورهای مختلف
کشورهای زیادی از خرید سنگ های ایران استقبال می کنند و این صنعت بازار فعالی در کشورهای مختلف مثل کشور چین و امارات متحده عربی دارند. برای مثال، فقط در قاره اروپا، سنگ های ایران به کشورهای ایتالیا، آلمان، انگلستان، فرانسه، بلژیک، لهستان، کانادا و حتی کشورهای امریکای جنوبی، استرالیا و ژاپن صادر می شود. کمابیش می شود گفت که ما محصولات کمی داریم که بتوانیم اینچنین در کشورهای اروپایی برای صادرات آنها اقدام کنیم. حتی می توان گفت ما محصولی با این وسعت صادرات به کشورهای مختلف دنیا نداریم، هرچند حجم این صادرات کم و رقم آن بسیار پایین است، چرا که ما در حال حاضر به دلیل تحریم بودن، امکان مراودات بانکی مستقیم با این کشورها را نداریم و اگر این مشکلات سیاسی حل شوند، به طورقطع ما جایگاه بسیار ایده آلی در بازار سنگ در جهان خواهیم داشت. کیفیت ها و استانداردهای موردنظر بازارهای اروپایی به راحتی در کارخانه های سنگ ایران قابل تولید است و اصلا مشکلی از این لحاظ در کشور وجود ندارد، اما متاسفانه تعداد تجاری که بتوانند در بازارهای بین المللی تلاش مفید و حرفه ای انجام دهند و بتوانند سنگ ایران را به کشورهای مختلف صادر کنند، خیلی محدود است و به نظر می رسد ایران نتوانسته جایگاه مناسب خود را در این صنعت حتی در بین کشورهای منطقه به دست آورد.
سخن پایانی
در کشورهای توسعه یافته، به دلیل ظرفیت بالای تولید ارزش افزوده در صنایع فرآوری، توجه ویژه ای به این صنایع می شود. به عنوان مثال، کشور ایتالیا و چین سنگ های ساختمانی را از معادن ایران به صورت بلوک خریداری و پس از فرآوری، به بازارهای جهانی عرضه می کنند یا به کشور ژاپن که بدون داشتن منابع و ذخایر سنگ آهن و زغال، دومین تولیدکننده بزرگ فولاد در دنیا است. در ایجاد صنایع فرآوری مواد معدنی در یک کشور یا منطقه، دسترسی به ذخایر معدنی و انرژی ارزان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ایران نیز از هردو این ظرفیت ها برخوردار است. به علاوه اینکه با بهره گیری از نیروی متخصص جوان در کشور، استفاده از ظرفیت شرکت های دانش بنیان در حوزه صنایع معدنی و جهت دهی تحقیقات دانشگاه های بزرگ در مسیرهای تخصصی و ویژه برای رفع مشکلات صنایع فرآوری کشور می تواند گامی موثر در راستای ارتقای سطح کمی و کیفی تولیدات صنایع معدنی کشور باشد.
