اطلس یا کاداستر؛ مسئله این است
استاندار تهران هفته گذشته در جلسه شورای معادن استان تهران با بیان اینکه معادن باید مهم‌ترین مولفه جلوگیری از اسراف منابع کشور باشند، اظهار کرد: باید اطلس معادن استان تهیه شود.
استاندار تهران هفته گذشته در جلسه شورای معادن استان تهران با بیان اینکه معادن باید مهم ترین مولفه جلوگیری از اسراف منابع کشور باشند، اظهار کرد: باید اطلس معادن استان تهیه شود.علیرضا فخاری این اقدام را برای تعیین وضعیت و برآورد معادن ضروری دانست و خواستار آن شد که این مهم با بهره گیری از نظر نخبگان، تهیه شود. وی در بخش دیگری از سخنان خود نقش دولت را در عرصه معادن؛ کنترل، ارزیابی و راهنمایی معرفی کرد.به این بهانه گزارش امروز صمت را به موضوع اطلس معدنی و ضرورت تهیه آن اختصاص داده ایم و علی سلگی، دبیر کل انجمن سنگ و امین صفری، معاون شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات به پرسش های ما در این زمینه پاسخ داده اند.
اطلاعاتی برای همه
علی سلگی ـ دبیر کل انجمن سنگ و فعال معدن: اطلس معدن مجموعه ای است که مشخصات کامل ظرفیت های معدنی کشور را در بر داشته باشد و همه بتوانند با مراجعه به این اطلس اطلاعات موردنیاز خود را درباره معادن کشور به دست بیاورند و بدانند هر کجای ایران چه ظرفیت های معدنی دارد و در چه مرحله ای از اکتشاف است و به طورکلی بتواند مشخصات کاملی از همه محدوده های معدنی ایران و ویژگی ها و مختصات آن به دست آورد؛ به چنین مجموعه ای اطلس معدنی گفته می شود. برای اینکه بتوانیم در کشور سیاست گذاری داشته باشیم و سرمایه گذار جذب و اهداف و برنامه های توسعه را تعریف کنیم، وجود اطلس معدنی به عنوان پایه این تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها ضرورت دارد. بنابراین، تهیه اطلس معدنی ضرورتی است که هم باید در گذشته برای تهیه آن همت گماشته می شد و هم در حال حاضر و هم آینده به آن نیاز است تا بتوان برنامه ریزی های درستی در حوزه معدن تعریف کرد و چشم انداز خوبی برای این حوزه در نظر گرفت،از این رو تهیه اطلس معدن ایران از ضروریات به شمار می رود.
اطلس یا آمایش
ممکن است بخش زیادی از اطلاعاتی که در اطلس معدنی جمع آوری می شود با اطلاعات مربوط به آمایش سرزمین مشترک باشد، اما در اطلس معدنی تنها با ویژگی ها و مختصات ظرفیت های معدنی روبه رو هستیم،اما در آمایش سرزمین با طیف وسیعی از ظرفیت های کشور؛ چه از نظر معدنی و چه غیرمعدنی مواجهیم، بنابراین در اطلس معدنی داده هایی تخصصی تر و شامل جزئیات بیشتر و اطلاعات جامع تر از مسائل و پارامترهای مرتبط با معدن است. به عبارت دیگر، در سند آمایش سرزمین، تنها اطلاعات و داده های عمومی تر از معادن کشور گنجانده می شود. بنابراین، از نظر من، برای متخصصان معدن، اطلس معدنی جامع تر و تخصصی تر از مطالعات بخش معدن آمایش سرزمین است.
متولی اصلی
بدون تردید متولی تهیه اطلس معدنی، وزارت صنعت، معدن و تجارت است که می تواند با همراهی و همفکری سازمان نظام مهندسی معدن و سازمان زمین شناسی چنین مجموعه ای را تهیه کند، اما باتوجه به اینکه برخی سازمان ها مثل منابع طبیعی و محیط زیست هم در حوزه معدن نقش بزرگی ایفا می کنند، بنابراین برای تهیه اطلس معدنی می توان کار را به صورت «تیم ورک» پیش برد، اما متولی آن همواره باید سازمان صنعت، معدن و تجارت باشد تا بتواند از ظرفیت سایر نهادهای درگیر اتحادیه ها و انجمن ها و همین طور ظرفیت بخش خصوصی استفاده و به این ترتیب مجموعه ای جامع و کامل با اطلاعات دقیق و متنوع فراهم کند. پس به نظر من، این کاری جمعی و گروهی است، اما باید به طورحتم یک متولی در رأس آن وجود داشته باشد تا مدیریت و برنامه ریزی تهیه این اطلس را ساماندهی کند و به این منظور وزارت صمت بر همه نهادها و ارگان های دیگر ارجحیت و اولویت دارد.
تهیه داده ها
خوشبختانه بخشی از داده هایی که برای اطلس معدنی نیاز است، وجود دارد. یعنی ما در حال حاضر بانک های اطلاعاتی از اطلاعات معدنی کشور در نهادهای مختلف داریم، به ویژه در سازمان صنعت، معدن و تجارت. بنابراین، بخشی از مسیر پیموده شده است و با جمع آوری و گردآوری این داده ها که در آرشیوهای پراکنده وجود دارد، می توان چارچوب اولیه اطلس را تهیه کرد، اما به طورقطع به داده های بیشتری احتیاج است که نیاز به جمع آوری دارد. به عبارت ساده تر، 2 نوع داده برای تهیه اطلس نیاز داریم. داده های پراکنده ای که پیش تر به صورت فنی و تخصصی تهیه شده و موجود و نوع دوم داده هایی است که باید تولید و تهیه آن باید مطالعات جدیدی انجام شود که هردو آنها در کنار هم اطلس جامع و خوبی برای کشور به ارمغان می آورد.
پهپاد و اهمیت آن
برای تهیه اطلاعات و داده های جدید استفاده از روش نقشه برداری پهپادی هم ضروری است. حتی اگر تهیه اطلس معدنی مدنظر نباشد، باز باید از این روش استفاده کرد تا وزارت صمت بتواند داده های دقیقی از حجم استخراج را در هر سال احصا و میزان حقوق دولتی را محاسبه کند. بنابراین، استفاده از پهپاد یک ضرورت است. این روش از جهت آنکه می تواند منابع استفاده هرساله از معادن را به طور دقیق در اختیار ما قرار دهد، بسیار مفید و ضروری است، اما اطلاعات حاصل از آن تنها یکی از شاخه هایی است که باید در اطلس معدن به آن پرداخته شود. به طورقطع این اطلاعات مهم و ارزشمند است، اما همان طور که اشاره شد، درصد کمی از اطلاعات مربوط به اطلس را تامین می کند و اگر داده های لازم را ۱۰۰ در نظر بگیریم، داده های پهپادی در نهایت بین ۵ تا ۱۰ درصد از این اطلاعات را در اختیار ما قرار می دهد. البته همان طور که اشاره شد، کمیت، بیانگر ارزش داده ها نیست. این اطلاعات بسیار مهم و ارزشمند است و باید تهیه شود و اقدام وزارت صمت برای استفاده از نقشه برداری پهپادی پیشرفتی قابل توجه به شمار می رود. وقتی اطلس معدنی تهیه شد، می توان آن را در کاداستر در اختیار عموم مردم، شرکت ها و مجموعه های معدنی بتوانند از آن استفاده کنند، بنابراین رابطه بین اطلس و کاداستر پیچیدگی چندانی ندارد. می تواند سامانه کاداستر محلی برای نمایش اطلس باشد و همه بتوانند با مراجعه به سامانه کاداستر از اطلاعات موجود در آن استفاده کنند.
اطلس معدن نداریم
امین صفری ـ معاون شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات: در حال حاضر اطلس زمین شناسی در کشور وجود دارد که در آن نقشه ها و اطلاعات زمین شناسی گردآوری شده، برای مثال نقشه یک پانصدهزار به کتاب جامعی تبدیل شده و باکیفیت مناسب در اختیار عموم قرار گرفته است.اما هنوز مجموعه ای با عنوان اطلس معادن نداریم. آنچه در حال حاضر در اختیار فعالان حوزه معدن قرار دارد، سامانه کاداستر است که در آن شرایط هر محدوده ای شکل مدون روزآمد شده و مشخص است که کدام محدوده ها ثبت شده اند و هر یک از نظر گواهی کشف، پروانه اکتشاف یا مزایده و... در چه شرایطی است.البته لازم است که اطلاعات موجود در سامانه دقیق تر و کامل تر شود و لایه های اطلاعاتی بیشتری را در برگیرد.شنیده می شود که برای تهیه اطلس معادن کشور اقداماتی در برخی از استان ها شده است، اما چنان که گفته شد، هنوز چیزی با عنوان اطلس معدنی در کشور نداریم.
متولی و بودجه
اگر اطلس زمین شناسی منظورنظر باشد، بدیهی است که تهیه آن برعهده سازمان زمین شناسی است. البته همان طور که اشاره شد، چند سال پیش اطلسی با مقیاس یک پانصدهزارم با کمک نهادهای گوناگون جمع آوری و در سازمان زمین شناسی تجمیع شد و به چاپ رسید.اما تهیه اطلس معادن کشور باید برعهده مجموعه ای باشد که اطلاعات کاملی در این حوزه در اختیار دارد و بر این اساس، روشن است که معاونت معدنی وزارت صمت باید این نقش را ایفا کند.
به نظر من، لازم است که معاونت معدنی هر استان، اطلس معادن آن استان را چاپ کند تا روشن شود، هر نقطه از کشور از چه ظرفیتی برخوردار و لایه های اطلاعاتی بیشتری از آنچه در کاداستر موجود است، جمع آوری کند و در اختیار فعالان حوزه معدن بگذارد. برای مثال مشخص شود هر معدنی چقدر ذخیره دارد، عیارش چقدر است، نقشه های معادن و محدوده های اطراف آن و جانمایی کارخانه ها و دامپ های باطله و...مشخص شود و به این ترتیب اطلاعات چنین اطلسی از آنچه در سامانه کاداستر موجود است، بیشتر خواهد شد، به ویژه درباره ذخایر و انواع آن از جمله سولفیدی، اکسیدی و... . پس اگر لایه های بیشتری از اطلاعات استان به استان تهیه شود و آن را در مجموعه ای تحت عنوان اطلس منتشر کنند یا در سایتی در دسترس عموم قرار دهند، اقدام بسیار مثبتی خواهد بود و هم برای تصمیم گیری دقیق و درست نهادهای ذی ربط موثر است، هم به سرمایه گذاران کمک می کند که بدانند چه معادنی در کشور هست و هم برای مصرف کنندگان مواد و محصولات معدنی کارگشا است، اما در حال حاضر چنین مجموعه کاملی را در اختیار نداریم و این اطلاعات در دسترس عموم نیست. خلاصه کلام اینکه، تفاوت کاداستر و اطلس این است که اطلس حاوی نقشه های تخصصی از موضوع موردنظر است. برای مثال معدن یا زمین شناسی و شامل لایه های اطلاعاتی دقیق و کامل درباره موضوع موردنظر است، اما کاداستر تنها وضعیت فعلی محدوده ها را نشان می دهد و اینکه هر محدوده به نام کیست و در چه مرحله ای از ثبت است؟ تهیه اطلس زمین شناسی برعهده سازمان زمین شناسی و اطلس معادن بر دوش معاونت معدنی وزارتخانه یا سازمان های صمت استان ها است و تفاوت آن با آمایش سرزمین این است که در آمایش سرزمین، اطلاعات جامعی از تمام شرایط مناطق گوناگون از مزیت ها و محدودیت ها گرفته تا شرایط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... وجود دارد و تهیه آن برعهده سازمان برنامه و بودجه است که تمام دیتاها را در اختیار دارد و از توان اقتصادی لازم برای تهیه آن برخوردار است. تا جایی که می دانم پیش از این، شاید چیزی در حدود ۵۰ یا ۶۰ سال پیش هم مطالعات آمایشی انجام شده و اطلاعات آن موجود است.
افزایش سرعت با پهپاد
نقشه برداری پهبادی تنها توپوگرافی منطقه را انجام می دهد و عوارض زمین را مشخص می کند، اما اطلاعات زمین شناسی و ژئوفیزیک منطقه را به دست نمی دهد. به عبارت ساده تر، نقشه برداری پهپادی پستی وبلندی های زمین را نشان می دهد. بدیهی است که این روش سرعت نقشه برداری را چند برابر می کند و در حال حاضر در بسیاری از شرکت ها از این روش نقشه برداری استفاده می شود که کمکی به سطح اولیه کار زمین شناسی است، اما بعد از این مرحله، باید کار ژئوفیزیک انجام شود و لایه های زمین شناسی موردبررسی قرار گیرد و نقشه های زمین شناسی و ژئوفیزیکی به دست آید. البته با پهپاد می شود، ژئوفیزیک پهپادی انجام داد که به این ترتیب سرعت کار نسبت به ژئوفیزیک های زمینی افزایش پیدا می کند و در حال حاضر چند شرکت در کشور با واردکردن امکانات و تجهیزات موردنیاز آن توانایی انجام این کار را دارند. روش ژئوفیزیک هلیکوپتری یا هوایی هم وجود دارد که تنها سازمان زمین شناسی و انرژی اتمی مجوز انجام آن را دارند و باید گفت ما در این حوزه هم خیلی عقب هستیم، زیرا هزینه بسیار بالایی دارد. بنابراین به نظر می رسد باید هرچه سریع تر برای جبران عقب ماندگی در این زمینه تصمیمات جدی اتخاذ شود.
ژئوفیزیکی که امروزه وجود دارد، در اختیار سازمان انرژی اتمی است که چیزی حدود ۵۰ یا ۶۰ سال از عمر آن می گذرد. در آن زمان روس ها خطوط را بافاصله ۷ . ۵ کیلومتر به ۷ . ۵ کیلومتر برداشت کردند و امروزه همان برای کل کشور به عنوان بیس استفاده می شود. البته بعدها سازمان زمین شناسی یا انرژی اتمی براساس نیاز به صورت منطقه به منطقه، ژئوفیزیک را با فاصله خطوط کمتر در بخش هایی انجام دادند،اما این اطلاعات در اختیار همین 2 سازمان است. سازمان انرژی اتمی این اطلاعات را به صورت محرمانه نگه می دارد و دسترسی به آن امکان پذیر نیست. اما براساس نیاز می توان اطلاعاتی را که سازمان زمین شناسی در اختیار دارد، خریداری کرد، اما این اطلاعات در اختیار عموم مردم قرار ندارد. بنابراین، یکی از ملزوماتی که در زمینه اکتشاف به شدت جای آن خالی است، ژئوفیزیک هوایی در کل کشور با فواصل کمتر، پرواز با ارتفاع پایین تر و دقت اطلاعات بیشتر است که باید از سوی این سازمان ها انجام شود و برای تکمیل اطلاعات زمین شناسی یا اکتشاف در اختیار عموم قرار گیرد.
سخن پایانی
باتوجه به اهمیت وجود اطلس معدنی که در گزارش بالا به تفصیل به آن اشاره شد، امید است به زودی با عزمی جزم، به تهیه آن همت گماشته شود.
