در دهه‌های اخیر، ابزارهای مبتنی بر هوش‌مصنوعی توانسته راهکارهای سریع‌تری را برای حل مسئله در اختیار اهالی صنعت بگذارد، بنابراین می‌توان از این امکان در صنعت درمان و پزشکی به‌منظور بهبود سریع‌تر بیماران بهره گرفت. گفتنی است، دستگاه‌های هوشمند می‌توانند با سرعت بیشتری این راهکار را در اختیار پزشک بگذارند؛ بنابراین صنعت بهداشت و درمان در آینده‌ای نزدیک برای تشخیص، غربالگری، درمان بیماری‌ها و پیش‌بینی وضعیت آینده، نیازمند هوش‌مصنوعی و سیستم‌های کامپیوتری هوشمند خواهد شد. روندی که چندسالی است در کشور آغاز شده؛ اما میزان پذیرش این فرآیند، جزو پربحث‌ترین موضوعات نظام پزشکی کشور است. صمت در این گزارش به بررسی تعاملات فعالان خدمات بهداشتی و درمانی با توسعه هوشمندسازی کسب‌وکارها پرداخته است.

اوج‌گیری اپ‌های پزشکی در دوران کرونا

به‌گزارش خبرگزاری‌های رسمی، طی یک نظرسنجی که در سال ۲۰۰۹ انجام گرفت، مشخص شد از هر ۱۰ اروپایی، یک نفر به‌صورت آنلاین از خدمات پزشکی استفاده می‌کند. این افراد بدون حضور در کلینیک‌های درمانی و مطب‌ پزشک‌ها، تحت درمان قرار می‌گیرند، دارو می‌خرند و در خانه از مشاوره آنلاین پزشکی بهره‌مند می‌شوند. این آمار در کشور آلمان به 7 میلیون نفر می‌رسد که به‌صورت آنلاین دارو تهیه می‌کنند و در خانه ویزیت می‌شوند.

به‌همین‌دلیل، با گستردگی هرچه بیشتر اپلیکیشن‌های تلفن‌همراه در حوزه‌های مختلف پزشکی و روانشناسی از جمله مشاوره، تهیه دارو، مراجعه غیرحضوری پزشک، خدمات آزمایشگاهی و… در سراسر دنیا، پزشکی آنلاین به یک رویکرد مفید در نظام سلامت اغلب کشورها
درآمد. در ایران هم اپلیکیشن‌های سلامت محور محبوبیت زیادی یافته و پزشکان و بیماران را برای ویزیت و درمان به‌سمت خود جذب کرده‌اند، هرچند استفاده از این اپلیکیشن‌ها، هنوز به سطح استاندارد جهانی نرسیده، اما شیوع ویروس کرونا و خطرات مراجعه به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، اهمیت استفاده از این اپلیکیشن‌ها را بیشتر کرد. این روش نه‌تنها برای بیماران، بلکه برای پزشکان که بتوانند به‌راحتی در آرامش خانه، بدون آنکه مجبور شوند هزینه‌های بالا برای اجاره مطب یا کلینیک‌ها داشته باشند، مفید و موثر است، در واقع از این طریق آنها می‌توانند بیماران را به‌صورت آنلاین؛ صوتی یا تصویری ویزیت کنند.

خدمات درمانی به سبک فناوری

هوش‌مصنوعی می‌تواند در پیش‌بینی وضعیت آینده بیمار، عملکرد مهمی داشته باشد. برای مثال، این فرآیند می‌تواند پیش‌بینی کند که یک بیمار مبتلا به آنفلوآنزا تا چه میزان به درمان‌های دارویی یا حتی بستری شدن در بیمارستان‌ها نیاز دارد. مصطفی شنبه‌زاده، استادیار مدیریت اطلاعات سلامت گروه علوم آزمایشگاهی دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، در گفت‌وگو با صمت بااشاره به نمونه‌های کاربردی هوش‌مصنوعی در دنیای پزشکی گفت: با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان در بررسی هر نوع بیماری به شانس بقای بیمار پی برد. سیستم‌های هوش‌مصنوعی این‌گونه طراحی می‌شوند که پزشکان بتوانند تا پیش از رخداد وضعیت بحرانی، برای حل مسائل اقدامات موثری را به‌ثمر برسانند.

وی در تشریح بیشتر یادگیری ماشین و کاربرد آن در حوزه بهداشت و درمان خاطرنشان کرد: یکی از کاربردهای هوش‌مصنوعی، یادگیری ماشین است. در یادگیری ماشین، کارشناسان به‌واسطه تجربه‌های گذشته به سیستم‌ها آموزش می‌دهند تا بتوانند در شرایط سخت و بحرانی تصمیمات درستی بگیرند. برای مثال، آزمون‌های زیادی برای تشخیص کرونا ایجاد شد، اما وقتی با حجم زیادی از افراد مواجه شدیم که نیازمند تست تشخیصی برای کرونا بودند، منابع بهداشت و درمان در برخی موارد پاسخگو نبودند. بر همین اساس، استفاده از زیرساخت‌هایی برمبنای یادگیری ماشین و تست‌های غربالگری هوشمند، می‌توانست راهکار مناسبی برای کاهش بحران در این زمینه به حساب بیاید.

شنبه‌زاده گفت: مبنای اطلاعات سیستم‌های یادگیری ماشین در تشخیص بیماری‌ها، موردهای گذشته یا همان تاریخچه بیماری است که داده‌های اصلی آن به‌حساب می‌آیند، بنابراین این سیستم‌ها براساس تجربیات گذشته، فرآیند تشخیصی خود را اعمال می‌کنند. در واقع در یادگیری ماشین می‌توان از تجربیات گذشته به‌نحو احسن استفاده کرد. برای مثال، در این سیستم‌ها اطلاعات و داده‌های زیادی از مبتلایان و علائم‌شان درباره بیماری‌های مختلف تعریف می‌شود و این سیستم‌ها تشخیص می‌دهند که کدام علائم از چه نوع بیماری ناشی می‌شود.

سیستم‌های تصمیم‌یار بالین

وی ادامه داد: یادگیری ماشین در تشخیص اولیه می‌تواند برای بیماران مفید باشد، چرا که یادگیری ماشین قابلیت بالایی در تشخیص بیماری‌ها دارد، به این نوع فناوری سیستم‌های تصمیم‌یار بالین گفته می‌شود که پزشک می‌تواند در اقدامی پیش‌دستانه سرعت بیشتری به فرآیند تشخیص و درمان بدهد و با دید بهتری عمل کند. در این بین یکی از معضلات اصلی در مسیر ایجاد پزشکی آنلاین در مقیاس فراگیر، عدم شناخت کافی پزشکان از کاربردهای فناورانه در دنیای پزشکی است. گاهی برخی پزشکان چندان با کامپیوتر و رایانه‌ها و زیرساخت‌های فناورانه میانه خوبی ندارند و نمی‌خواهند که با آنها کار کنند. اگر بتوانیم سیستم‌های یادگیری ماشین را در علم پزشکی به‌نوعی طراحی کنیم که هر پزشک در تشخیص و درمان بیماری‌ها از آنها بهره برد، به‌گونه‌ای که روی میز هر پزشک یک سیستم یادگیری ماشین باشد و بتواند در تشخیص از آن کمک بگیرد، اتفاق بزرگی است که در صورت اجرایی شدن آن نیازی به ارتقای سواد رایانه‌ای پزشکان نیست تنها پزشک باید داده مربوط به هر بیمار را وارد کند.

ورود ماشین‌های یادگیری به پزشکی

شنبه‌زاده گفت: در حقیقت با غربالگری‌های اولیه از سوی یادگیری ماشین می‌توانیم سرعت بیشتری در روند مهار بیماری‌ها ایجاد کنیم. در برخی کشورها نظیر چین و ایالات‌متحده برای غربالگری سرطان‌ها از جمله سرطان پستان از سیستم‌های کامپیوتری و ماشین‌های یادگیری استفاده می‌کنند؛ در این شرایط است که بار کاری کادر درمان هم کاهش پیدا می‌کند. این پژوهشگر گفت: باتوجه به مشکلات زیاد بیمارستان‌ها و حجم بالای مراجعات، به‌ویژه در دورانی که جامعه در یک بیماری همه‌گیر به‌سر می‌برد، استفاده از یادگیری ماشین می‌تواند به‌عنوان یک راهکار فناورانه و نوآورانه پیشنهاد داده شود.

طرفداران کاربردهای فناورانه

وی در پاسخ به این پرسش که نگرش تصمیم‌گیران در بهره‌وری از یادگیری ماشین در تشخیص و درمان بیماری به‌ویژه در وزارت بهداشت و درمان چیست؟ گفت: از آنجایی‌ که در وزارت بهداشت و درمان کشورمان نگرش بالینی و دیدی پزشک‌محور وجود دارد، استفاده از فناوری طرفدار چندانی ندارد. بنابراین، برای پیاده‌سازی سیستم‌های یادگیری ماشین در فضای کاربردی بهداشت و درمان باید اقدامات جدی انجام گیرد، چرا که موجب بهبود، درمان و کاهش هدررفت منابع به‌ویژه در زمان‌هایی می‌شود که پاندمی به اوج خود رسیده است.

فروش بیمار در فضای مجازی

یکی از معضلات دیگر پیش روی پزشکی آنلاین در اغلب مناطق کشور کارشکنی و استفاه نادرست از ابزارهای فناورانه به ویژه پلتفرم‌های شبکه مجازی است. بابک نیکومرام، نایب رئیس انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران در گفت‌وگو با صمت درباره برخی قانون‌شکنی‌ها از سوی پزشکان به‌ویژه در حوزه جراحی پلاستیک گفت: از آنجایی‌ که جراحی‌های زیبایی در همه جای دنیا جزو پولسازترین عمل‌های جراحی‌ها است و در عین حال نیازمند مهارت کافی پزشک است، امکان بروز برخی کارشکنی‌ها در این حوزه نسبت به دیگر حوزه‌های درمانی بیشتر است. به‌گفته این پزشک؛ وضعیت جراحی پلاستیک به‌ویژه جراحی‌های زیبایی و عمل‌های بینی در ایران بسیار خوب است و خوشبختانه پزشکان ایرانی در کشور از مهارت‌های کافی برخوردار هستند. همین امر موجب شده تا جمعیت زیادی از مردم بدون هیچ‌گونه مشکلات جسمی بخشی از بدن یا صورت خود را به تیغ جراحان بسپارند، اما به‌قدری این جراحی‌ها زیاد شده است که نمی‌توان هیچ کنترلی روی آن داشت و برای سر و سامان دادن به حجم زیادی از عمل‌های جراحی زیبایی که ضرورتی در انجام آن نیست، باید تدبیری اندیشید. این پزشک متخصص افزود: خبر بد این است که امروزه در کشور ما به‌قدری جراحی‌های زیبایی رواج یافته است که برخی افراد از آن سوءاستفاده می‌کنند و سودهای کلانی را به‌دست می‌آورند. این افراد در بستر مجازی شروع به جذب بیماران می‌کنند و در نهایت انجام عمل یا اقدامات درمانی را به دیگر پزشکان واگذار می‌کنند. در واقع فروش بیمار در بستر مجازی برای جراحی‌های زیبایی معضل اصلی در این زمینه است و متاسفانه صدای هیچ انجمن یا سازمانی در این زمینه به‌گوش نمی‌رسد.

تبصره‌های ضدقانونی

نیکومرام گفت: در بیشتر مناطق دنیا این فرآیند در بستر قانونی انجام می‌شود، به این معنا که افرادی می‌توانند به درمان از طریق جراحی پلاستیک روی بیاورند که نیاز مبرمی به آن داشته باشند و جایگزین دیگری هم وجود نداشته باشد. به‌طورمعمول این قوانین دارای ابعاد اخلاقی هستند، اما متاسفانه در قوانین نظام پزشکی ایران تبصره‌های زیادی وجود دارد که این قانون به‌نوعی تبدیل به ضدقانون شده است که شکل‌گیری هر روند مخربی را در دنیای درمان و پزشکی ممکن می‌سازد. این پزشک خاطرنشان کرد: پذیرش جراحی‌های زیبایی از سوی پزشکان با محدودیت‌های زیادی همراه است. به‌عبارت‌دیگر، پزشکان به‌راحتی قانع به انجام چنین عمل‌هایی نمی‌شوند، همچنین این نوع جراحی‌ها در نظام پزشکی بیشتر کشورهای اروپایی و امریکایی، جزو عمل‌های گران‌قیمت هستند تا تعداد افراد خواهان انجام این عمل‌ها کاهش یابد. در واقع، هزینه‌بر بودن جراحی‌های زیبایی مانعی است که باعث می‌شود، این نوع عمل‌ها رواج زیادی پیدا نکنند. وی بااشاره به عمومی بودن جراحی‌های زیبایی در ایران گفت: متاسفانه این روند در ایران وجود ندارد و جراحی زیبایی تا حد زیادی عمومی شده است. این فرآیند پیامدهای منفی زیادی دارد، اما نمی‌توان از رواج این رشته جلوگیری کرد، چرا که جراحی زیبایی برای برخی افراد مانند مجروحان جنگ به‌شدت کارآمد و ضروری است.اما باید کنترل اساسی نسبت به آن وجود داشته باشد و فرهنگ عمومی به این سو برود که افراد به راحتی در صورت نبود نیاز درمانی اقدام به جراحی زیبایی نکنند.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یاد  شده، بهره‌گیری از فناوری در دنیای سلامت، یک بازی دو سر برد برای مردم و پزشکان و البته سرمایه‌گذاران خواهد بود، به‌شرطی که ترس از شفافیت در عملکرد  برخی پزشکان از بین برود و شاهد مقاومت بیجا از سوی آنان نباشیم. ارائه خدمات آنلاین روشی سودبخش برای مردم است که موجب صرفه‌جویی در زمان هم می‌شود، اما برخی پزشکان و صاحبان مراکز درمانی از ورود به چنین فضایی واهمه دارند و ترجیح می‌دهند همان روش سنتی حاکم باشد. از میزان همکاری و ممانعت پزشکان که بگذریم، سرعت نوآوری هم دیگر موضوعی است که در زمینه فناوری‌های سلامت پایه اهمیت زیادی دارد. از آنجایی که مباحث مربوط به سلامتی روزبه‌روز در جهان اهمیت زیادی پیدا می‌کند، شرکت‌های دانش‌بنیان یا استارت‌آپ‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، علاوه بر اینکه باید نوآور باشند، لازم است با سرعت بالایی به تولید محصولات جدید بپردازند، اگر استارت‌آپی نتواند خود را با بازار به‌روزآوری کند، مسیر فروپاشی را طی خواهد کرد. سرعت بالای تحقیق و توسعه می‌تواند به دستیابی محصولات نو و جدید در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت بینجامد، بنابراین افراد باید بدانند که پژوهش، نخستین گام مهم در تولید محصولات سلامت پایه است.