بازار لوازم خانگی مدت‌هاست که درگیر کش‌وقوس‌های فراوانی است و در کنار آنها بی‌رونقی را نیز تجربه می‌کند. البته این بی‌رونقی تنها مربوط به کسبه بازار لوازم خانگی است، زیرا اوضاع در «مال‌های بزرگ» کاملا وفق مراد است که دلیل عمده این مسئله فروش اقساطی این محصولات ازسوی این فروشگاه‌ها است. ممنوعیت واردات لوازم خانگی نیز یکی از مولفه‌های مهم و تاثیرگذار در این بازار است که در طول سال چندین بار اخباری درباره رفع آن به گوش می‌رسد که گاهی تکذیب یا فراموش می‌شود. ممنوعیت واردات لوازم خانگی در سال ۱۳۹۷ در راستای حمایت از تولید داخل و مدیریت بحران ارزی وضع شد. دولت یکی از دلایل اصلی ممنوعیت واردات را مبارزه با قاچاق اعلام کرد، اما اکنون شاهد جولان لوازم خانگی قاچاق در بازار هستیم. سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال ۱۴۰۱ اعلام کرد: میزان قاچاق لوازم‌خانگی یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است که این گردش حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان در سال است. در کل ممنوعیت واردات نه بازار را از کالای قاچاق پاک کرد و نه مصرف‌کننده را به حقوق اصلی خود یعنی کیفیت و نرخ رساند. در این گزارش صمت سری به بازار لوازم خانگی زدیم تا با بررسی چالش‌ها، تکلیف بازار را با مصرف‌کنندگان تا پایان سال ۱۴۰۲ بدانیم.

قصه تکراری ممنوعیت واردات

واردات لوازم خانگی از سال ۱۳۹۷ ممنوع شده و در حال ‌حاضر عمده کالاهای خارجی موجود در بازار قاچاق هستند که با گارانتی‌های تقلبی فروخته می‌شوند. طبق مصوبه اولیه شورای هماهنگی سران سه قوه در سال ۱۳۹۷ و تمدید آن، ممنوعیت واردات لوازم خانگی تا پایان سال ۱۴۰۰ ادامه داشت، اما این تصمیم تاکنون به صورت سالانه تمدید شده است. چندی پیش نیز بخشنامه‌ای ازسوی محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری، خطاب به وزارتخانه‌های نیرو، کشور، راه، صمت، آموزش و پرورش، نفت و سازمان ملی استاندارد، منتشر شد که براساس آن تصویب‌نامه سال ۱۳۸۸ اصلاح شده و واردات لوازم و تجهیزات برقی و گازسوز مشمول مقررات و اجرای اجباری استاندارد معیار مصرف و برچسب انرژی، فقط با دو رتبه برتر انرژی و براساس آخرین ویرایش استاندارد ملی معیار مصرف انرژی تجهیزات انرژی‌بر برقی خانگی و گازسوز مشمول مقررات اجرای اجباری، مجاز است و باید از واردات تجهیزات یادشده با رتبه‌های انرژی پایین‌تر جلوگیری شود. با ابلاغ این بخشنامه ابهاماتی ایجاد شد مبنی بر اینکه واردات لوازم برقی و گازسوز خانگی آزاد شده است.

البته پیش از این عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت در واکنش به ممنوعیت واردات لوازم خانگی گفته بود: محدودیت واردات معمولا برای فراهم کردن فرصت برای تولیدکنندگان داخلی اعمال می‌شود، اما به‌نظر من در حال‌ حاضر نباید محدودیتی برای واردات لوازم خانگی وجود داشته باشد. البته این موضوع نیازمند زمینه‌هایی است و باید به سمت بازارسازی و ایجاد بازارهای رقابتی کامل حرکت کنیم. در بازار رقابتی کامل نیازی به اعمال محدودیت‌های فیزیکی وجود ندارد.اما پس از جریان خبری آزادسازی واردات لوازم خانگی، مدیرکل دفتر لوازم خانگی وزارت صمت گفت: بخشنامه‌ای که به‌تازگی با عنوان آزادسازی واردات لوازم خانگی در رسانه‌ها منتشر شده، فقط شرایط واردات کالاهایی که اکنون آزاد است را اعلام کرده و درباره کالاهایی که واردات‌شان ممنوع است، صحبتی نشده است.در نهایت برای ما مبهم است که مسئولان مربوطه با ممنوعیت واردات موافق هستند یا مخالف؟ باتوجه به ابهامات موجود، باید دید بازار به چه سمتی می‌رود و قدرت خرید شهروندان افزایش پیدا می‌کند؟

انحصاری در تولید لوازم خانگی نیست

اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران در واکنش به صحبت‌های اخیر مجید زاهدی، عضو انجمن لوازم خانگی مبنی بر اینکه تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان داخلی با ارتقای تولیدات و کیفیت کالاها و روش‌های مختلف عرضه محصولات، انحصار را در بازار از بین خواهند برد، به صمت گفت: آیا تولیدات فعلی بی‌کیفیت هستند؟ تمام لوازم خانگی‌های تولید داخل، از کیفیت خوبی برخوردارند، زیرا در صورت عدم کیفیت، تقاضایی در بازار نخواهد بود و محکوم به فنا هستند. همچنین همه شرکت‌های تولیدکننده از مواد اولیه یکسانی استفاده می‌کنند. در نتیجه باید با واردات ماشین‌آلات روزآمد برای رقابت با رقبای خارجی برنامه‌ریزی کرد. در کل هیچ انحصاری در تولید لوازم خانگی وجود ندارد، زیرا تولیدکنندگان برای کسب سهم بیشتر بازار با یکدیگر رقابت دارند.

وی با اشاره به حضور کمرنگ ایران در بازارهای جهانی لوازم خانگی بیان کرد: در صادرات لوازم خانگی، موضوع تولید باکیفیت نیست، بلکه استاندارد جهانی در تولید است. اگر قرار به انحصارزدایی است، باید انحصار صادرات شکسته شود. در واقع باید کالاهایی که امکان تولید آنها در داخل وجود ندارد، به‌شرط تولید تکنولوژی وارد و منجر به صادرات شود. لوازم خانگی ایرانی در کشورهای همسایه بازار فروش دارد، اما به‌دلیل افزایش هزینه تولید که منجر به افزایش نرخ محصول نهایی می‌شود، امکان رقابت در بازار کشورهای همسایه را نداریم.

واردات لوازم خانگی آزاد نشد

پازوکی درباره بخشنامه اخیر معاون اول رئیس‌جمهوری و ابهاماتی مبنی بر رفع ممنوعیت واردات لوازم خانگی اظهار کرد: واردات لوازم خانگی آزاد نشده است. تنها تغییری که در واردات این اقلام به‌وجود آمده این است که در بخش لوازم برقی و گازسوزی که واردات آنها پیش از این هم آزاد بود، رتبه انرژی ارتقا یافته و در واردات لوازمی مانند کولر گازی رده انرژی آنها به حداقل A محدود شده است. تجهیزات این لوازم مانند موتور یخچال فریزر، پمپ ماشین‌های لباسشویی و ظرفشویی و از این قبیل هم مشمول این قانون می‌شود؛ بنابراین واردات محصولات گازسوز و برقی که رتبه‌های انرژی پایین‌تر از A دارد ممنوع شده و این موضوع ربطی به آزادسازی واردات لوازم خانگی ندارد و تنها برای صرفه‌جویی در مصرف برق است.

وی با اشاره به افزایش بی‌رویه قاچاق و تاکید بر مبارزه با آن بیان کرد: متاسفانه باوجود ممنوعیت واردات لوازم خانگی شاهد ورود بسیاری از کالاهای این حوزه از طریق کولبری، ته‌لنجی و... هستیم، اما راهکار این است که تاجران با نظارت بر کولبران و واردات ته‌لنجی و... کالایی را وارد کنند که امکان تولید آن در کشور نیست. با این روش می‌توان بر ارزهایی که برای واردات کالا خرج می‌شود نیز نظارت کرد.

دخالت بانک‌ها بازار شب عید را از بین برد

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران درباره ممنوعیت واردات لوازم خانگی بیان کرد: بنا بر صحبت‌های رهبر معظم انقلاب، موافق آزادسازی واردات لوازم خانگی مشروط به اینکه منجر به تولید و صادرات شود و امکان تولید آن نیز وجود نداشته باشد، هستیم. اگر وزیر صمت نیز با آزادسازی واردات لوازم خانگی موافق هستند، منظور کالاهایی است که امکان تولید آن در داخل وجود ندارد.

وی در پیش‌بینی بازار شب عید گفت: قسطی‌فروشی و دخالت بانک‌ها بازار شب عید همه کسبه و بیش از ۱۰ صنف مختلف را از بین برده، اما خوشبختانه با نامه‌نگاری‌ها با ریاست‌جمهوری خواستار پیگیری این موضوع شدیم و امیدواریم بازار را به مردم بازگردانند و دیگر شاهد فروش کالا با تبلیغ کاذب و عدم اطلاع‌رسانی به مردم نباشیم. در کل بازار شب عید خوبی نخواهیم داشت و امیدواریم شاهد تغییرات جدی در بازار باشیم.

به کام مردم نیست

پازوکی با انتقاد از عملکرد بانک‌ها برای ارائه تسهیلات به برخی از برندهای خاص گفت: بانک‌ها در حالی تسهیلات خرید لوازم خانگی را به‌واسطه یک برند خاص در اختیار مردم قرار می‌دهند که در ارائه تسهیلات دیگر شرایط سختی را پیش روی متقاضیان می‌گذارند.همچنین سود تسهیلاتی که از طریق یک عرضه‌کننده خاص لوازم خانگی در اختیار مردم قرار می‌گیرد، بسیار بالا است؛ در نتیجه هرچند این تسهیلات به‌نام مردم عرضه می‌شود، اما به کام مردم نیست. اگر قرار است تسهیلاتی برای خرید لوازم خانگی داده شود باید شامل همه فروشندگان و عرضه‌کنندگان شود، نه اینکه چند بانک با تخصیص سرمایه به یک عرضه‌کننده، عرضه را به انحصار آن در آورند.

واردات تنها روی کاغذ ممنوع است

علیرضا شهیدی، دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری درباره بخشنامه اخیر معاون اول رئیس‌جمهوری به صمت گفت: این بخشنامه در زمینه رفع ممنوعیت واردات لوازم خانگی نیست و در آن تنها موضوع استاندارد و صرفه‌جویی در مصرف انرژی موردتاکید قرار گرفته است. در واقع در واردات لوازم برقی و گازسوزی که واردات آنها پیش از این هم آزاد بود، رتبه انرژی ارتقا یافته و در واردات لوازمی مانند کولر گازی رده انرژی آنها به حداقل A محدود شده است.

وی با تاکید بر اینکه تولیدکنندگان لوازم خانگی موافق رفع ممنوعیت واردات لوازم خانگی هستند، افزود: تولیدکنندگان با رفع ممنوعیت واردات لوازم خانگی مشروط به اینکه با قاچاق مقابله شود، موافق هستند. این در حالی است که انجام واردات به‌صورت قانونی باعث افزایش سوءاستفاده قاچاقچیان خواهد شد. در کل خواسته تولیدکنندگان این است که شرایط به‌گونه‌ای پیش نرود که هم واردات آزاد باشد و هم شاهد افزایش قاچاق لوازم خانگی باشیم.

جولان قاچاق در بازار

شهیدی با انتقاد از جولان لوازم خانگی قاچاق در کشور گفت: اکنون کالای قاچاق به‌وفور در بازار یافت می‌شود و خلاف ممنوعیت واردات لوازم خانگی خارجی، در بازار و بسیاری از سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های مجازی این محصولات به فروش می‌رسند. در کل واردات روی کاغذ ممنوع و به‌صورت عملی آزاد است. این در حالی است که ۳۰ درصد نرخ فروش لوازم خانگی مربوط به پرداخت‌های دولتی است، در حالی که قاچاقچیان هیچ‌گونه پرداخت دولتی ندارند.

موانع صادراتی

دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری درباره موانع موجود در صادرات لوازم خانگی بیان کرد: موانع بسیاری در مسیر صادرات وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها عدم وجود روابط بانکی با نظام بانکی بین‌المللی برای تبادلات مالی است. در کل از نظر کیفیت و نرخ کاملا آماده رقابت با رقبای خارجی هستیم اما به‌دلیل چالش‌های موجود تنها سهم کمی در بازار عراق و افغانستان داریم.

رکود بازار شب عید

شهیدی در پیش‌بینی وضعیت بازار شب عید اظهار کرد: بازار اکنون در رکود ناشی از عدم توانایی خرید مردم قرار دارد و این رکود تا شب عید نیز ادامه خواهد داشت، اما عرضه کالا به اندازه کافی انجام می‌شود و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.

سخن پایانی

از نگاه تولیدکنندگان و فعالان حوزه لوازم خانگی، جولان کالای قاچاق و فروش اقساطی در مال‌های بزرگ یکی از مهم‌ترین چالش‌های این صنعت است. از سوی دیگر ممنوعیت واردات تنها روی کاغذ مانده و هیچ‌گاه عملیاتی نشده است. همچنین باتوجه به بررسی‌های انجام شده شاهد رکود سنگینی در بازار لوازم خانگی هستیم که احتمالا تا شب عید نیز ادامه دارد.