تعهد دولت به عملیاتی کردن کامل قراردادهای صادرات گاز با کشورهای همسایه، گسترش قراردادهای سوآپ گاز و افزایش ظرفیت تولید گاز، نشان‌دهنده تلاش برای توسعه بیشتر تجارت گاز ایران و تحکیم موقعیت کشور به‌عنوان بازیگر پیشرو در بازار جهانی گاز است. برخورداری از یک دیپلماسی فعال انرژی برای کشورهای دارنده نفت و گاز از اهمیت بالایی برخوردار است، به‌ویژه اگر این کشور در موقعیت خوبی به لحاظ ژئوپلتیکی قرار داشته باشد و بتواند نقش واسط انتقال انرژی را برعهده بگیرد، این اهمیت دوچندان می‌شود. کشور ما از تمامی این شرایط برخوردار است؛ بنابراین وزارت نفت هم به‌درستی دیپلماسی فعالی را در حوزه انرژی مبتنی بر افزایش تعاملات با کشورهای همسایه به اجرا گذاشته است. در همین رابطه صمت نظر کارشناسان مربوطه را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

اقدامات کلیدی ایران برای توسعه تجارت گاز

کارشناسان بر این عقیده‌اند که افزایش تعاملات با کشورهای همسایه بستر مناسبی برای افزایش ثبات سیاسی در منطقه به‌وجود می‌آورد که به نفع همه است. از سوی دیگر، این اقدامات به تقویت جایگاه کشورمان در بازارهای انرژی جهانی منجر می‌شود. با توجه به‌تمامی مزیت‌هایی که در این زمینه وجود دارد، وزارت نفت سیاست افزایش تعاملات انرژی کشور را با پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، عراق و... در دستور کار قرار داده است. کارشناسان معتقدند روابط با همسایگان قابلیت تحریم‌پذیری ندارد و به همین دلیل از اهمیت بالایی برخوردار است.

اقدامات کلیدی ایران در زمینه توسعه تجارت گاز در افزایش رشد اقتصادی و امنیت انرژی کشور بسیار مهم بوده است. دیپلماسی گاز منطقه‌ای کشور نقش بسزایی در تقویت روابط ایران با کشورهای همسایه و گسترش بازار صادرات گاز این کشور داشته است. تمرکز ایران بر عملیاتی کردن کامل قراردادهای صادرات گاز خود با ترکیه و عراق، تعهد دولت به توسعه تجارت گاز ایران با همسایگان غربی خود را برجسته می‌کند.

تمدید قرارداد صادرات گاز با عراق در نوروز ۱۴۰۳، یک استراتژی کلیدی در دیپلماسی گاز منطقه‌ای ایران بوده است. ایران با تداوم عرضه و صادرات گاز خود به عراق، نه‌تنها روابط اقتصادی خود را با همسایه شیعی خود تقویت کرده، بلکه جایگاه خود را به‌عنوان یک تامین‌کننده قابل اعتماد گاز در منطقه نیز مستحکم کرده است.

تلاش‌های دولت برای تمدید و اجرای قراردادهای سوآپ گاز با ترکمنستان و روسیه، نقش ایران را به‌عنوان نقطه اصلی ترانزیت گاز در منطقه افزایش داده است. این رویکرد از این جهت اهمیت دارد که با تکیه بر توسعه روابط گازی در زمینه واردات حداکثری از شمال کشور و همچنین صادرات حداکثری گاز به کشورهای همسایه، زمینه برای تحقق نقش کلیدی تجارت گاز در بازطراحی تجارت انرژی کشور فراهم خواهد شد.

از سوی دیگر با واردات گاز از کشورهای شمالی، نیاز مصرفی گاز کشور که عمدتا در نیمه‌شمالی کشور است؛ از همان شمال کشور فراهم خواهد شد و از سویی هم هزینه انتقال گاز کاهش خواهد یافت و در زمینه گازرسانی به صنایع نیز به صورت هدفمند پیشرفت خواهیم داشت.

یکی دیگر از راهبردهای حیاتی توسعه تجارت گاز در دولت سیزدهم، تمرکز بر افزایش ظرفیت تولید گاز ایران و کاهش هدررفت گاز در کشور بوده است. عملیاتی شدن فاز ۱۱ پارس جنوبی با تزریق روزانه بیش از ۱۵ میلیون مترمکعب گاز به شبکه گاز ایران را به میزان قابل‌توجهی افزایش داده است. سرمایه‌گذاری در حفظ تولید، افزایش تولید نفت و گاز و توسعه اکتشاف میادین جدید نفت و گاز از اولویت‌های کلیدی دولت در افزایش ظرفیت تجارت گاز ایران بوده است. علاوه بر این، تلاش‌های دولت برای جمع‌آوری گازهای همراه به‌منظور افزایش ظرفیت تولید و کاهش هدر رفت گاز، نشان‌دهنده تعهد آن به توسعه بیشتر تجارت گاز ایران است. هدف به صفر رساندن گازهای مشعل تا پایان سال ۱۴۰۴ هدف بلندپروازانه‌ای است که در صورت تحقق آن می‌تواند ظرفیت تجارت گاز ایران را دو برابر کند. گازهای فلر که گازهای غیرقابل استحصال میادین نفتی و پالایشگاه‌های گاز هستند، در صورت جمع‌آوری و صادرات موثر، ظرفیت افزایش چشمگیر بازار صادرات گاز ایران را دارند.

علاوه بر این، تمرکز دولت بر افزایش ظرفیت پالایش نفت و فرآورده‌های نفتی، ساخت پالایشگاه‌ها و بهبود کیفیت فرآورده‌های نفتی در پالایشگاه‌های موجود در تقویت توسعه تجارت گاز ایران مؤثر بوده است. ایران با افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی و فرآوری گاز در پالایشگاه‌های گاز توانسته بازار صادرات گاز خود را متنوع کرده و جایگاه خود را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در تجارت جهانی گاز تقویت کند.

لزوم هوشمندی در تعاملات

مرتضی صبوری‌فرد، کارشناس ارشد انرژی درباره پیگیری موضوع خط لوله صلح (ایران-پاکستان-هند) که توسط وزارت نفت به اجرا گذاشته شده به صمت گفت: این خط لوله، مسیر صادرات گاز به پاکستان و هند است که اگر به نتیجه برسد، برای ۲۵ سال گاز ایران از این طریق صادر می‌شود. مدت‌هاست این موضوع مطرح است، اما فعالیت‌ها برای راه‌اندازی این خط لوله به حالت تعلیق درآمده است. دولت سیزدهم در چارچوب دیپلماسی انرژی فعال در منطقه و با همسایگان به‌دنبال احیای این خط لوله است. وزارت نفت هم در تلاش است بر فعالیت خود در سطح منطقه خاورمیانه و شبه‌قاره هند اضافه کند.

کارشناس انرژی افزود: تلاش برای احیای خط لوله صلح، یکی از اقدامات خوبی است که وزارت نفت به اجرا گذاشته است. از این طریق می‌توانیم برای کشور ارزآوری داشته باشیم. از سوی دیگر، راه‌اندازی خط لوله صلح به افزایش صلح و ثبات سیاسی در منطقه کمک می‌کند. دولت سیزدهم با ریل‌گذاری‌هایی که انجام داده در حال پیگیری موضوع خط لوله صلح ایران-پاکستان-هند است که امیدواریم به نتایج خوبی برسد. وی ادامه داد: اقدامات دولت سیزدهم نشان‌دهنده تلاش در راستای نشان دادن اقتدار ایران است. در عرصه‌های مختلف در تلاشیم جایگاه واقعی خود را در منطقه تثبیت کنیم. به‌طور مثال، در موضوع حمله موشکی به اسرائیل نیز اقتدار خود را در منطقه نشان دادیم. همه به‌خوبی می‌دانیم هرقدر ثبات سیاسی در منطقه بیشتر باشد، کشورها به لحاظ اقتصادی نیز رشد خواهند کرد. در فضای تشنج و درگیری اقتصاد نیز متزلزل می‌شود. صبوری‌فرد افزود: ایران یکی از کشورهای تامین‌کننده انرژی به‌شمار می‌رود. به اجرا گذاشتن یک دیپلماسی انرژی فعال و بهبود روابط با همسایگان می‌تواند در گسترش بازار انرژی کشورمان موثر باشد. اقداماتی که دولت در چارچوب دیپلماسی فعال انرژی به اجرا می‌گذارد، می‌تواند در افزایش اعتماد دیگران برای خرید نفت و گاز کشورمان موثر باشد. تمام این روندها مثبت ارزیابی می‌شود و در راستای منافع ملی ماست.

این کارشناس انرژی در پایان خاطرنشان کرد: پیگیری موضوع سوآپ گاز از ترکمنستان و عقد قراردادی در این زمینه نیز از دیگر اقدامات مثبت وزارت نفت محسوب می‌شود. در دولت قبلی روابط کشورمان با ترکمنستان به سمت و سویی رفت که واردات گاز از این کشور با مشکل مواجه شد. این شرایط به ضرر ما بود و برای ما منفعتی نداشت.

تعامل با کشورهای همسایه در حوزه گازی

ایمان زنگنه، استاد دانشگاه و عضو انجمن اقتصاددانان ایران نیز درباره به اجرا گذاشتن دیپلماسی فعال انرژی توسط کشورمان و افزایش تعاملات گازی با کشورهای همسایه به صمت گفت: این موضوع را در حوزه وسیع‌تری تحلیل می‌کنم. در شرایطی که تلاش‌ها در راستای افزایش کارآیی تحریم‌ها علیه کشورمان جریان دارد، به اجرا گذاشتن چنین سیاست‌هایی بسیار کارساز خواهد بود.

زنگنه ادامه داد: دولت در تلاش است در شرایط تحریمی به بهبود اوضاع کمک کند و مجاری تنفسی بیشتری به‌وجود بیاورد. سیاست ارزی بانک مرکزی و فعال شدن دیپلماسی انرژی کشور را می‌توانیم در این چارچوب ببینیم.

این استاد دانشگاه و عضو انجمن اقتصاددانان ایران تصریح کرد: در کنار تلاش‌هایی که برای افزایش تعاملات خود در حوزه انرژی با دیگران به اجرا گذاشته‌ایم، باید برای حل موضوع ناترازی در کشور نیز چاره‌اندیشی داشته باشیم.

زنگنه گفت: مدیریت مصرف باید با جدیت در دستور کار قرار بگیرد. اصلاح کیفیت خودروها، واردات خودرو، مدیریت مصرف گاز در بخش خانگی و... باید با جدیت دنبال شود. سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز به لحاظ بالا بردن سطح تولید را نیز باید دنبال کنیم. به نحوی که بتوانیم در کنار تامین نیازهای داخل به صادرات نیز بپردازیم. عضو انجمن اقتصاددانان ایران خاطرنشان کرد: اینکه گسترش تعاملات با کشورهای همسایه در حوزه انرژی در اولویت قرار بگیرد، اتفاق مثبت و سیاست درستی است. افزایش تعاملات می‌تواند بستری برای افزایش صادرات انرژی کشورمان فراهم می‌کند. در همین راستا می‌توانیم به صدور برق به دیگر کشورها، صادرات گاز در زمان غیر اوج مصرف و مسائل این‌چنینی بپردازیم.

زنگنه گفت: نکته مهم این است که مبادلات انرژی با کشورهای همسایه تحت‌تاثیر تحریم‌ها قرار ندارد. به‌واسطه نزدیکی با این کشورها هزینه‌های انتقال کاهش می‌یابد و روابط با سهولت بیشتری برقرار می‌شود. با توجه به این مسائل، گسترش روابط با همسایگان اهمیت دارد. به‌واسطه فعال‌سازی دیپلماسی انرژی می‌توانیم بازارهای بیشتری به‌دست بیاوریم و ارزآوری را برای کشور افزایش دهیم. گسترش تعاملات با کشورهای همسایه علاوه بر حوزه انرژی می‌تواند در دیگر بخش‌ها نیز مدنظر قرار بگیرد. هرقدر دیپلماسی کشور در حوزه‌های گوناگون فعال‌تر شود، منافع‌مان بیشتر برآورده می‌شود.

زنگنه در پایان تاکید کرد: در دوران تحریم سیاست‌هایی همچون سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و صدور خدمات فنی و مهندسی به اجرا گذاشته شد. این سیاست‌ها نیز سهمی را در بهبود شرایط و بازارسازی برای فروش نفت و گاز کشور ایفا کردند.

دیپلماسی فعال مبتنی بر تجارت حداکثری گاز

محمدرضا کارگذار، کارشناس انرژی درباره راهبرد مهم ایران در زمینه تجارت گازی به صمت گفت: تمرکز استراتژیک ایران بر توسعه تجارت گاز، یکی از جنبه‌های مهم دیپلماسی انرژی منطقه‌ای کشور است. ایران چندین اقدام کلیدی برای تقویت موقعیت خود به‌عنوان یک بازیگر اصلی در بازار گاز منطقه‌ای، تنوع بخشیدن به مقاصد صادراتی و افزایش امنیت انرژی خود انجام داده است.

کارگذار با اشاره به عملیاتی شدن قراردادهای صادرات گاز و گسترش مشارکت‌های منطقه‌ای ایران اظهار کرد: یکی از محورهای اصلی تلاش‌های توسعه تجارت گاز ایران، عملیاتی کردن کامل قراردادهای صادرات گاز این کشور با ترکیه و عراق بوده است. دولت همچنین برای تمدید قرارداد صادرات گاز خود با عراق تلاش کرده و تعهد خود را به تحکیم موقعیت خود به‌عنوان یک تامین‌کننده گاز قابل اعتماد برای همسایگان غربی خود نشان می‌دهد. علاوه بر این، ایران تاکید زیادی بر تبدیل شدن به نقطه اصلی ترانزیت گاز در منطقه داشته است. برای این منظور، قراردادهای مهم سوآپ گاز با ترکمنستان و روسیه امضا کرده است. احیاء و گسترش قرارداد سوآپ گاز با ترکمنستان که قبلا توسط دولت قبلی لغو شده بود، یک دستاورد قابل‌توجه است. این امر نه‌تنها همکاری‌های گازی دو کشور را احیا کرده، بلکه ایران را قادر می‌سازد واردات گاز خود از ترکمنستان را افزایش دهد و در نتیجه امنیت انرژی خود را در فصول سرد سال افزایش داده و قابلیت‌های تجارت گاز خود را گسترش دهد.

وی ادامه داد: ایران در کنار دیپلماسی گازی منطقه‌ای خود، توسعه ظرفیت گاز داخلی و کاهش هدررفت گاز را نیز در اولویت قرار داده است.

دولت سیزدهم در این زمینه گام‌های مهمی برداشته است، از جمله راه‌اندازی اخیر فاز ۱۱ پارس جنوبی که روزانه بیش از ۱۵ میلیون مترمکعب گاز به شبکه سراسری تزریق می‌کند. دولت همچنین مجموعه‌ای از سرمایه‌گذاری‌ها و ابتکارات را برای حفظ تولید، افزایش تولید نفت و گاز، افزایش تولید از میادین مشترک، جمع‌آوری گازهای مشعل، ذخیره گاز طبیعی، گسترش اکتشاف میادین جدید نفت و گاز، افزایش ظرفیت پالایش و بهبود کیفیت فرآورده‌های نفتی و افزایش تولید پتروشیمی و فرآوری گاز. این تلاش‌ها منجر به افزایش ۵۰ میلیون مترمکعبی تولید گاز پارس جنوبی نسبت به ابتدای دولت سیزدهم شده است.

این کارشناس انرژی در پایان گفت: اقدامات کلیدی ایران در زمینه توسعه تجارت گاز از جمله عملیاتی کردن قراردادهای صادراتی، گسترش مشارکت‌های منطقه‌ای، افزایش ظرفیت گاز داخلی و کاهش هدررفت گاز، نشان‌دهنده رویکردی جامع و راهبردی برای تقویت امنیت انرژی و انرژی کشور است. نفوذ منطقه‌ای ایران با قرار گرفتن به‌عنوان یک تأمین‌کننده قابل اعتماد گاز، یک نقطه ترانزیت کلیدی و پیشرو در تولید و استفاده از گاز، نقشی محوری در چشم‌انداز انرژی منطقه ‌ایفا کرده و به ثبات کلی اقتصادی و ژئوپلتیکی منطقه کمک می‌کند.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، اقدامات کلیدی ایران در زمینه توسعه تجارت گاز، از جمله دیپلماسی گاز منطقه‌ای، تمرکز بر توسعه ظرفیت گاز و کاهش هدررفت گاز، در افزایش رشد اقتصادی و امنیت انرژی کشور بسیار مهم بوده است. تعهد دولت به عملیاتی کردن کامل قراردادهای صادرات گاز با کشورهای همسایه، گسترش قراردادهای سوآپ گاز و افزایش ظرفیت تولید گاز، نشان‌دهنده تعهد دولت به توسعه بیشتر تجارت گاز ایران و تحکیم موقعیت خود به‌عنوان بازیگر پیشرو در بازار جهانی گاز است. به باور کارشناسان، حفظ مشتریان قبلی و تلاش برای پیدا کردن مشتریان جدید بسیار اهمیت دارد. از نظر آنان، کشورهای همسایه در دسترس‌ترین بازارها برای انرژی کشور به‌شمار می‌روند.