این بحران رفته رفته آن ‌ قدر گسترده شد که کارشناسان اقتصاد، آن را با تورم بالا، بحران انرژی و رشد ضعیف اقتصادی ناشی از بحران نفت دهه ۱۹۷۰ ، مقایسه می ‌ کنند. صمت در این گزارش به ‌ مناسبت پایان سال ۲۰۲۲ میلادی، به تحولات مهمی که حوزه معدن پشت ‌ سر گذاشته، می ‌ پردازد و نگاهی گذرا به چشم ‌ انداز پیش ‌ رو در ۲۰۲۳ می ‌ اندازد.

گزارش ما با توضیحات انوشیروان دلیریان، کارشناس و فعال حوزه معدن آغاز می ‌ شود که عقبگرد اروپا به عصر زغال ‌ سوزی را تشریح می ‌ کند و در ادامه آرش ابراهیم ‌ آبادی، استاد دانشگاه و کارشناس معدن، ارزیابی خود را درباره آنچه گذشته و در انتظار بخش معدن است، ارائه می ‌ کند.با ما در این گزارش همراه باشید.

عصر آلودگی در اروپا

انوشیروان دلیریان ـ کارشناس و فعال معدن: سال گذشته، باوجود همه توافقات زیست ‌ محیطی، کشورهای اروپایی دوباره وارد دوران زغال ‌ سوزی شدند.

با آغاز جنگ روسیه و اوکراین، 2 کشوری که در مقیاس جهانی از بزرگ ‌ ترین تامین ‌ کنندگان انرژی و مواد غذایی به ‌ شمار می ‌ روند، بحران انرژی در اروپا بیش ‌ ازپیش نمود پیدا کرده و این مشکل در بحث تامین گاز شدت بیشتری یافته است.باتوجه به تحریم ‌ های روسیه، خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ که آلمانی ‌ ها روی آن سرمایه ‌ گذاری هنگفتی کرده بودند، تا گاز را از روسیه به آلمان منتقل کنند، دچار چالش شد. به ‌ این ‌ ترتیب کشورهای اروپایی ناچار شدند پیمانی را که در سال ۲۰۱۵ منعقد کرده بودند، زیر پا بگذارند.براساس این پیمان که به پیمان کیوتو معروف است، کشورهای صنعتی جهان، عضو گروه G ۷ ، تعهد کرده بودند تا سال ۲۰۲۰ در مسیر خنثی ‌ سازی یا صفر کردن انتشار کربن گام بردارند و در نهایت تا سال ۲۰۳۵ ، یعنی چیزی نزدیک به ۱۳ سال دیگر، به این هدف برسند.اما وقوع جنگ باعث شد کشورهای اروپایی باوجود همه تمهیداتی که برای ذخیره ‌ سازی انرژی گاز به کار بسته بودند، باز به ‌ سوی مصرف سوخت زغال ‌ سنگ به عنوان یکی از آلاینده ‌ ترین سوخت ‌ های فسیلی، رو بیاورند.

زمستان سرد واقعی

شنیده ‌ ها حاکی از آن است که همه پیش ‌ بینی ‌ ها درباره احتمال وقوع زمستان سرد و سخت برای اروپا، نقش بر آب ‌ شده است و شرایط آنقدرها سخت ‌ نیست. اما به گفته بسیاری از کارشناسان واقعیت چیزی جز این است.باوجود اینکه کشورهای این قاره تا امروز توانسته ‌ اند مخازن ذخیره گاز خود را پر کنند، اما این میزان ذخیره بسیار کمتر از نیاز زمستانه آنها است. برای روشن ‌ تر شدن موضوع، می ‌ توان به آمار زیر اشاره کرد: حجم مخازن زیرزمینی کشور اوکراین برای ذخیره ‌ سازی گاز ۳۲۵ تراوات ساعت است، اما این کشور تا یک ماه پیش، موفق شده تنها ۳۰ درصد این مخازن زیرزمینی را پر کند. در این مدت، آلمان ۹۹ درصد از ذخایر زیرزمینی خود را تکمیل کرده که ۲۴۶ تراوات ساعت و این مقدار فقط پاسخگوی ۲۷ درصد حجم مصرفی این کشور است. ایتالیا ۹۲ درصد مخازن ذخایر زیرزمینی خود را در طول فصل گرم تکمیل کرده، اما این مقدار می ‌ تواند ۲۵ درصد میزان مصرف این کشور را پوشش دهد. به ‌ همین ترتیب، حجم مخازن ذخایر زیرزمینی کشور هلند ۹۰ درصد تکمیل ‌ شده که پاسخگوی ۳۵ درصد میزان مصرف این کشور است و فرانسه تنها می ‌ تواند به تامین ۳۰ درصد میزان مصرف موردنیاز خود اقدام کند. بدتر از همه، شرایط کشور انگلیس است که ۱۰۰ درصد مخازن ذخایر زیرزمینی خود را تکمیل کرده، اما این میزان تنها یک درصد نیاز آن کشور به انرژی را تامین خواهد کرد.باتوجه به این اعداد و ارقام، کشورهای قاره سبز ناچار شده ‌ اند، برای رفع مشکل ناشی از جنگ و تحریم ‌ ها، به مصرف سوخت ‌ های فسیلی رو بیاورند.بنابراین می ‌ توان گفت، شرایط اضطراری و جنگی در سال ۲۰۲۲ موجب شده است، اتحادیه اروپا تعهدات خود را زیر پا بگذارد.

فاجعه در کمین حیات

۹۰ درصد سهم اثر گازهای گلخانه ‌ ای بر جو زمین را بخار آب و دی ‌ اکسید ‌ کربن تشکیل می ‌ دهد. بررسی ‌ ها نشان داده است که اگر غلظت دی ‌ اکسیدکربن موجود در جو زمین، ۲ برابر شود، بین ۱ . ۵ تا ۴ . ۵ درجه سانتیگراد دمای کره زمین افزایش پیدا می ‌ کند.شاید شنیدن این اعداد شرایط بحرانی موجود را چندان روشن نکند، اما افزایش دما در این مقیاس بسیار فاجعه ‌ آمیز است. این فاجعه هم در راستای تغییرات اقلیمی و هم در راستای برهم خوردن توازن آب ‌ وهوایی کره زمین به وقوع می ‌ پیوندند. در این تغییرات، متوسط دمای کره زمین بسیاری از گیاهان و جانوران را چه در خشکی و چه در آب ‌ ها دچار مشکلات زیستی کرده و احتمال انقراض را افزایش می ‌ دهد. این نبود توازن، در نهایت زندگی بشر را نیز تحت ‌ تاثیر قرار خواهد داد. نمونه ساده ‌ ای که می ‌ توان برای نشان دادن آثار این نبود توازن برشمرد، آب شدن یخ ‌ های قطب شمال و جنوب است که موجب افزایش سطح آب و کاهش نسبت خشکی به آب می ‌ شود. به ‌ این ‌ ترتیب بخش عمده ‌ ای از حیات گیاهی و جانوری رو به نابودی خواهد رفت. علاوه بر این، گرم شدن زمین، موجب گرم شدن آب اقیانوس ‌ ها شده و بخش مهمی از اکوسیستم کره زمین را که در اقیانوس ‌ ها زندگی می ‌ کنند، به ‌ خطر می ‌ اندازد. خلاصه اینکه، مجموع این عوامل، توازن فصلی، دمایی، برودتی و رطوبتی را دچار چالش کرده و در نهایت بر بقای بشر تاثیر می ‌ گذارد.

وظیفه کشورهای صنعتی

متاسفانه نشانه ‌ های این اتفاق تلخ و ترسناک، چند سالی است که نمایان شده است. آماری که تا سال ۲۰۱۷ منتشر شده، نشان می ‌ دهد غلظت گازهای گلخانه ‌ ای تا سال ۲۰۱۷ به ppm ۴۰۰ رسیده و این عدد پیش از انقلاب صنعتی حدود ppm ۲۲۵ بوده، یعنی راه چندانی تا ۲ برابر شدن میزان دی ‌ اکسیدکربن موجود در جو زمین باقی نمانده است.نتیجه عینی این تغییرات که همه ما در چند 10 سال اخیر شاهد آن بوده ‌ ایم، این است که دیگر شرایط آب ‌ وهوایی فصل ‌ ها مانند گذشته نیست و میزان بارش در بسیاری از کشورها، ریتم همیشگی را ندارد و گرمای زمین روندی رو به رشد پیدا کرده است. این درحالی است که بشر باید واکنش عاجلی نسبت به این تغییرات نشان دهد.برهمین اساس کشورهای عضو گروه G 7، یا ۲۰ کشور صنعتی دنیا، مصمم شدند که میزان تولید و انتشار کربن را به ‌ سمت صفر سوق دهند.

آمار نشان می ‌ دهد که ۶۰ درصد دی ‌ اکسیدکربن تولیدی جهان توسط کشورهای صنعتی تولید می ‌ شود. بنابراین رعایت نشدن معاهدات زیست ‌ محیطی و عقبگرد کشورهای صنعتی از سیاست ‌ های کربن ‌ زدایی در سال ۲۰۲۲ نقش مخرب ‌ تری بر زمین و حیات موجودات زنده خواهد داشت .

هماهنگی آسان نیست

آرش ابراهیم ‌ آبادی ـ استاد دانشگاه و کارشناس معدن: بحران انرژی اروپا که به ‌ دنبال تنش میان روسیه و اروپا ناشی از جنگ اوکراین پدید آمده، کمابیش تمام کشورهای قاره سبز را درگیر خود کرده است.

روسیه در برابر تحریم ‌ های غرب، صادرات گاز به اروپا را کاهش داد و اجرای برخی پروژه ‌ ها از جمله نورد استریم متوقف شد. در ادامه عکس ‌ العمل ‌ های متفاوتی از سوی کشورهای اروپایی در قبال این اقدام روسیه انجام گرفت. بسیاری از این تصمیمات، مبنی بر کاهش واردات نفت و گاز از روسیه اعمال شد. این درحالی است که باتوجه به وابستگی زیاد کشورهای اروپایی به انرژی روسیه، هماهنگ شدن با این کاهش به ‌ سادگی امکان ‌ پذیر نبود.

از طرف دیگر، با توجه به معاهده کاهش انتشار کربن، کشورهای اروپایی پروژه ‌ هایی را برای جایگزینی سوخت ‌ های فسیلی شروع کردند، به ‌ عنوان ‌ مثال می ‌ توانیم به پروژه ‌ های جایگزینی استفاده از سوخت مایع به جای زغال ‌ سنگ که از سوی اتحادیه اروپا در حال انجام است، اشاره ‌ کنیم. علاوه بر این، پروژه ‌ های عظیمی هم برای استفاده از انرژی ‌ های پاک مانند انرژی خورشیدی، باد و... در اروپا جریان دارد.

در این میان، برای مقابله سریع و کوتاه ‌ مدت با بحران انرژی، استفاده از سوخت ‌ های فسیلی، سریع ‌ ترین و کوتاه ‌ ترین گزینه ممکن است.

چه خواهد شد؟

با گذشت یک سال از جنگ اوکراین و بحران انرژی در اروپا و باتوجه به اینکه در فصل سرما هستیم و چشم ‌ اندازی برای حل مشکلات روسیه و غرب متصور نیست، روسیه از این سرمای زمستان به ‌ عنوان اهرمی در جنگ اوکراین استفاده خواهد کرد. کشورهای اروپایی هم بیکار ننشسته ‌ اند و به ‌ طور انفرادی و گروهی در جست ‌ وجوی تامین انرژی از دیگر کشورها هستند. به ‌ عنوان ‌ مثال، فرانسه به ‌ دنبال واردات گاز مایع از امریکا است که این موضوع در سفر اخیر مکرون به اروپا هم مطرح شد و درباره نرخ هم پیشنهادهایی ارائه شده است و فرانسه خرید این سوخت با اعمال تخفیف است.

ایالات ‌ متحده و بریتانیا هم همکاری ‌ های مشترکی را آغاز کرده ‌ اند که شامل استفاده از انرژی ‌ های ارزان و پاک، تبادل گاز، انرژی هسته ‌ ای و همکاری ‌ هایی از این نوع است که برای مقابله با بحران انرژی اندیشیده ‌ اند. در همین راستا، توافقاتی هم بین فرانسه و آلمان برای تبادل برق و گاز انجام گرفته است و همزمان آلمان از دستیابی به توافق ۱۵ ساله برای واردات نفت و گاز مایع طبیعی از قطر خبر می ‌ دهد. مجارستان هم اقداماتی را برای واردات گاز از الجزایر شروع کرده، البته درباره مجارستان باید به این نکته توجه داشت که بوداپست، معافیت اتحادیه اروپا را برای واردات گاز از روسیه دریافت کرده است.

اتریش و ایتالیا هم مصرانه به ‌ دنبال واردات گاز از افریقا هستند تا بتوانند آن را از طریق اسلوونی به کشور خود انتقال دهند.

به ‌ طور خلاصه، از امروز نمی ‌ توان پیش ‌ بینی دقیقی درباره وضعیت جهان در سال آینده داشت، اما باتوجه به شرایط موجود، به ‌ نظر می ‌ رسد در سال آینده اوضاع بر همین منوال باشد.

راهکارهای جبرانی

اتحادیه اروپا برای جبران کمبود سوخت و مقابله با بحران انرژی در سال آینده، راهکارهایی پیش ‌ رو دارد که از جمله آنها می ‌ توان به موارد زیر اشاره کرد: کاهش وابستگی انرژی به روسیه با کاهش واردات گاز، عقب ‌ نشینی موقتی از تعهدات اقلیمی و استفاده از سوخت ‌ های فسیلی نظیر زغال ‌ سنگ، استفاده از انرژی هسته ‌ ای، توسعه استفاده از انرژی ‌ های سبز و پاک، بهینه ‌ سازی مصرف سوخت ‌ های فسیلی نظیر پروژه ‌ های تبدیل زغال ‌ سنگ به سوخت مایع و جایگزینی منابع دیگر و واردات انرژی از دیگر کشورها.

تقاضا برای فلزات مربوط به باتری

باتوجه به استفاده گسترده از تلفن ‌ های همراه، خودروهای برقی و وسایل الکترونیکی که تولید و مصرف آنها در سال ‌ های آینده به ‌ طورقطع رو به افزایش خواهند بود، استفاده از باتری ‌ ها نیز با افزایش چشمگیری روبه ‌ رو خواهد شد. برای تولید باتری نیاز به فلز مهمی مانند لیتیوم است. طبق آمارهای منتشرشده در سال گذشته میلادی، نرخ این فلز حدود ۱۵۰ درصد رشد داشته است. براساس گزارش بلومبرگ، پیش ‌ بینی می ‌ شود که تقاضا برای این فلز همچنان رو به افزایش باشد. به ‌ همین دلیل، شرکت ‌ های فناوری در آسیا و اروپا و ایالات ‌ متحده به ‌ دنبال گسترش سرمایه ‌ گذاری برای تامین لیتیوم در سال آینده خواهند بود. همین ‌ طور در مورد عناصر دیگر موردنیاز در تولید باتری، توجه گسترده ‌ ای نیز به تامین گرافیت، نیکل و کبالت شکل ‌ گرفته و گسترده ‌ تر خواهد شد.

جایگاه روسیه در بازار بین ‌ المللی مواد معدنی

در شرایط فعلی و باتوجه به تنوع صادرات روسیه در بازارهای بین ‌ المللی مواد معدنی، انتظار می ‌ رود مواد معدنی صادراتی روسیه تاثیرپذیری کمتری از تحولات داشته باشد. همچنین باتوجه به حجم تبادلات روسیه و چین و دیگر کشورها، در شرایط موجود، پیش ‌ بینی می ‌ شود روسیه به صادرات معدنی خود ادامه دهد. اما در صورت بروز تنش بیشتر در منطقه، احتمال افزایش تحریم ‌ ها و هدف قرار گرفتن دیگر صنایع این کشور مانند صنایع معدنی دور از انتظار نیست.

سخن پایانی

می ‌ گویند خراب کردن به آنی اتفاق می ‌ افتد، اما ساختن به زمانی طولانی نیاز دارد. متاسفانه همزمان با پررنگ شدن موضوع معدنکاری سبز و در حالی ‌ که کشورها، حتی کشورهای در حال ‌ توسعه، در تلاش بودند که افتان ‌ وخیزان خود را به قافله کربن صفر نزدیک کنند، عقبگرد دولت ‌ های اروپایی مدعی، از تصمیمات پیشین خود، بدون شک تاثیرات ناخوشایندی بر این حوزه به ‌ جا خواهد گذاشت و راه را بر توجیهات آتی و بی ‌ توجهی ‌ های آینده در این زمینه باز خواهد کرد.